Để dòng tiền dễ thở hơn

Mặt bằng lãi suất đã bớt nóng, đặc biệt sau giải pháp giảm lãi suất điều hành của Ngân hàng Nhà nước, nhưng để dòng vốn thấm vào nền kinh tế, mặt bằng lãi suất cần giảm về mức hợp lý, tương quan các điều kiện kinh tế vĩ mô cơ bản.

Lãi suất vẫn cao

Kể từ sau đợt giảm lãi suất điều hành giữa tháng 3, lãi suất huy động kỳ hạn từ 6 tháng đến 13 tháng của các ngân hàng thương mại cổ phần đã hạ nhiệt xuống dưới 10%/năm, xoay quanh ngưỡng 9,5%/năm, tùy kỳ hạn và giá trị khoản tiền gửi, tương đương mặt bằng lãi suất của thời điểm 5 tháng trước đây. Đà giảm của lãi suất huy động kỳ hạn từ 13 tháng trở lên giảm mạnh hơn, thể hiện kỳ vọng lãi suất trong trung hạn sẽ giảm.

Hiện tại, lãi suất ở nhóm 4 ngân hàng có cổ phần chi phối của Nhà nước đã về mức 5,6%/năm chung cho kỳ hạn từ 6 tháng đến dưới 12 tháng, từ 12 tháng trở lên là 7%/năm. Như vậy, có sự chênh lệch khá lớn về mặt bằng lãi suất huy động giữa các ngân hàng quốc doanh với ngân hàng thương mại cổ phần tư nhân.

Tương ứng với việc hạ lãi suất huy động, mặt bằng lãi suất cho vay cũng được điều chỉnh. Lãi suất cho vay khách hàng doanh nghiệp dao động trong khoảng 12-14%/năm, vay tín chấp có thể lên đến 19-21%/năm. Một bộ phận doanh nghiệp thuộc lĩnh vực ưu tiên vay lãi suất 9%/năm. Vay ngắn hạn tại các ngân hàng quốc doanh lãi suất là 9%/năm.

Ngày cuối tháng 3, Ngân hàng Nhà nước đã ra quyết định giảm một số loại lãi suất, trong đó lãi suất tối đa với tiền kỳ hạn dưới 1 tháng và dưới 6 tháng giảm 0,5% xuống còn 0,5% và 5,5%/năm. Mức giảm này thấp hơn mức giảm kỳ vọng 1% nhưng cũng cho thấy bước đi thận trọng của cơ quan điều hành.

Các quyết định giảm lãi suất điều hành sẽ thúc đẩy giảm lãi suất huy động các kỳ hạn khác trên thị trường từ đầu tháng 4 này từ đó đẩy nhanh quá trình giảm lãi suất cho vay sản xuất kinh doanh đang được doanh nghiệp mong đợi.

Hiện nay, rất ít nước áp dụng lãi suất thực dương (so với lạm phát) như ở Việt Nam. So với dữ liệu quá khứ thì mức lãi suất thực dương tới 5% hiện nay là cao khác thường, khiến chi phí lãi suất là gánh nặng với doanh nghiệp.

Năm ngoái, xu hướng lãi suất tăng là tất yếu để kiềm chế lạm phát, ổn định tỷ giá. Nhưng lãi suất huy động đã tăng lên mức rất cao là do áp lực huy động vốn của các ngân hàng nhằm đảm bảo các chỉ số vốn vay trên vốn huy động ở mức quy định trong bối cảnh tiền rút khỏi thị trường trái phiếu và thị trường bất động sản đóng băng do siết tín dụng.

Ông Nguyễn Quốc Việt, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội đánh giá, từ đầu năm đến nay, tăng trưởng tín dụng thấp chủ yếu do nền lãi suất huy động và cho vay cao, trong khi sức khoẻ doanh nghiệp cạn kiệt, không kham nổi chi phí vốn tăng cao, nhu cầu vay vốn phục vụ sản xuất - kinh doanh (nhất là xuất khẩu) giảm sút. Mục tiêu tăng trưởng tín dụng năm là 14 - 15%, mà tới tháng 2 mới có 0,77% là quá thấp. Ngoài lý do trên thì mấu chốt còn do tỷ lệ cho vay trên tiền gửi khách hàng (LDR) vượt quá 100% ở nhiều ngân hàng thương mại tư nhân, nghĩa là cho vay nhiều hơn lượng tiền huy động được. Ngoài ra, tỷ lệ tín dụng của nền kinh tế vượt quá tổng sản phẩm trong nước cũng gây những quan ngại và cảnh báo của nhiều chuyên gia và tổ chức quốc tế.

Với những cảnh báo rủi ro hệ số an toàn ngân hàng đang tăng cao như trên, việc thúc đẩy cho vay ra đã là khó, chưa nói đến hạ lãi suất cho vay.

Ông Việt phân tích, vấn đề càng trở nên phức tạp hơn sau vụ việc một số ngân hàng ở nước ngoài bị phá sản, dẫn đến hai e ngại: Một là, nếu cho nới chỉ số an toàn thì có thể làm nợ xấu tăng thêm, ngân hàng ôm thêm nợ của cả “zombie doanh nghiệp”, làm trầm trọng hơn các rủi ro; hai là, nếu khủng hoảng tài chính thế giới trầm trọng hơn, tác động nhiều hơn đến doanh nghiệp Việt Nam khi sức khoẻ tài chính không tốt sẽ bị ảnh hưởng dây chuyền, nên cần thận trọng và phòng bị các nguy cơ xấu hơn.

“Theo tôi, giải pháp trước mắt vẫn phải tiếp tục hạ lãi suất điều hành (trong bối cảnh một số yếu tố vĩ mô quốc tế và trong nước đã khá thuận lợi để làm việc này), bên cạnh việc điều tiết cung tiền nhịp nhàng như thời gian qua. Để giải quyết vấn đề nợ xấu có thể ảnh hưởng đến an toàn tín dụng, nên chăng có sự uyển chuyển và phân loại, khoanh vùng các khu vực có rủi ro cao lại để có hướng xử lý riêng biệt”, ông Việt nói.

Hiện tại, theo các chuyên gia, thanh khoản trong toàn hệ thống thì dư thừa nhưng kém thanh khoản cục bộ. Không ít ngân hàng vẫn neo lãi suất ở mức cao, chứng tỏ thanh khoản có vấn đề, lý do bao trùm vẫn xoay quanh câu chuyện trái phiếu doanh nghiệp, bao gồm cả nợ bất động sản.

Lần gỡ từng nút thắt

Thời gian qua, các chính sách tháo gỡ khó khăn, ổn định thị trường trái phiếu đã được cơ quan quản lý tích cực ban hành. Sau Nghị định 08/2023 của Chính phủ, dự thảo sửa đổi Thông tư 16/2021 của Ngân hàng Nhà nước về việc tổ chức tín dụng mua, bán trái phiếu doanh nghiệp được đưa ra lấy ý kiến các bên liên quan.

Điểm được hoan nghênh nhất tại dự thảo này là cho phép cho các ngân hàng đã bán trái phiếu doanh nghiệp cho nhà đầu tư mua lại trái phiếu doanh nghiệp trước ngày 31/12/2023, thay vì điều kiện mua lại sau 12 tháng. Điều này giúp các ngân hàng thực hiện vai trò tạo lập thị trường, củng cố lại niềm tin của nhà đầu tư, mặt khác giúp cho việc cơ cấu chủ nợ cô đặc hơn, dễ đạt được sự thống nhất phương án tái cấu trúc nợ giữa chủ nợ và doanh nghiệp như quy định tại Nghị định 08 ban hành trước đó.

TS. Lê Đạt Chí, Giám đốc Chương trình Tài chính ứng dụng, Đại học Rennes (Pháp) đánh giá, dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư 16 siết quy định đối tượng trái phiếu doanh nghiệp ngân hàng được mua với các điều kiện đánh giá khả năng thanh toán, mục tiêu sử dụng vốn, chỉ số nợ trên vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp phát hành…, đảm bảo kiểm soát rủi ro, đảm bảo an toàn hệ thống và nhờ thế, room tín dụng sẽ tập trung hơn vào hạng mục cho vay khách hàng.

Đáng chú ý, bản thuyết minh dự thảo sửa đổi của Thông tư 16 nêu lo ngại về hoạt động mua bán trái phiếu doanh nghiệp của các tổ chức tín dụng là chưa có quy định điều kiện phát hành trái phiếu về năng lực tài chính; cơ chế kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn của các khoản phát hành trái phiếu chưa chặt chẽ; tỷ lệ trái phiếu có tài sản bảo đảm lớn nhưng thực tế chất lượng tài sản bảo đảm không cao, tiềm ẩn nhiều rủi ro về khả năng thu hồi nợ của ngân hàng.

Kết quả thanh tra, kiểm tra của Ngân hàng Nhà nước cho thấy, lo ngại của thị trường về “nợ xấu dưới chiếc áo trái phiếu” là đúng, vì tài trợ vốn dưới hình thức trái phiếu dễ dàng hơn nhiều, thậm chí là thiếu tiêu chuẩn so với bộ tiêu chuẩn thẩm định khắt khe của cho vay tín dụng.

Nhìn tổng thể các chính sách được ban hành, ông Chí phân tích, cùng với Nghị định 08 và Thông tư 16 sửa đổi, tới đây, các ngân hàng sẽ phải sàng lọc và phân loại chất lượng trái phiếu doanh nghiệp nắm giữ; đánh giá lại năng lực trả nợ của doanh nghiệp và nhất là yêu cầu bổ sung tài sản đảm bảo đạt chất lượng.

“Gần đây, thị trường lại chứng kiến một số thương vụ trái phiếu phát hành thành công, một phần do doanh nghiệp và ngân hàng tranh thủ thời điểm tín dụng chưa vào nền kinh tế thì sử dụng room này để đảo nợ kỹ thuật, vì đằng nào doanh nghiệp cũng cần bổ sung tài sản đảm bảo cho khoản vay mới. Nếu Thông tư 16 sửa đổi ban hành thì nghiệp vụ phát hành đảo nợ của các doanh nghiệp sẽ khó khăn hơn, do phải đáp ứng các điều kiện mua trái phiếu chặt chẽ hơn trước”, ông Chí nhận định.

Ông Chí lưu ý, dự thảo Thông tư sửa đổi Thông tư 16 buộc quy trình nội bộ ngân hàng phải đưa ra những tiêu chí cụ thể đánh giá phương án phát hành trái phiếu doanh nghiệp của tổ chức phát hành có khả thi cũng như các tiêu chí xác định doanh nghiệp phát hành có khả năng tài chính đảm bảo việc thanh toán đủ gốc và lãi. Nếu càng chi tiết hoá thì càng khó cho ngân hàng, vì rủi ro kinh doanh của doanh nghiệp phát hành thì không thể có một tiêu chí nào định lượng được. Các tiêu chí có thể lượng hoá tình hình hiện tại nhưng những rủi ro là tương lai và không thể biết thì làm sao thoả mãn được tiêu chí về năng lực tài chính đủ để thanh toán đủ lãi và vốn gốc.

Vậy, phải chăng năng lực này hiểu theo nghĩa có tài sản thế chấp? Nghĩa là doanh nghiệp phát hành lô trái phiếu doanh nghiệp phải có đầy đủ tài sản đảm bảo, tài sản đảm bảo này cần có thanh khoản và giá trị so với giá trị lô trái phiếu thì ngân hàng mới được mua lô trái phiếu đó.

Đề xuất một giải pháp dài hạn hơn, ông Chí cho rằng, sau khi các lô trái phiếu được chỉnh đốn, phân loại chất lượng thì có cơ sở, điều kiện để Ngân hàng Nhà nước tham gia hỗ trợ thanh khoản thị trường trái phiếu, giúp giải tỏa “cục máu đông” trái phiếu trong hệ thống ngân hàng bằng công cụ tái chiết khấu. Các trái phiếu đạt chuẩn có thể được tái chiết khấu với cam kết mua lại của ngân hàng thương mại như kinh nghiệm xử lý nợ xấu trước đây. Từ đó, các ngân hàng thương mại có nguồn vốn, có thanh khoản dồi dào để cho vay, giảm áp lực tăng lãi suất huy động.

Điều này, có được thực hiện hay không tùy thuộc ý chí Ngân hàng Nhà nước, nhưng chừng nào “cục máu đông” trái phiếu chưa rã thì áp lực thanh khoản và lãi suất còn cao, gây khó khăn cho doanh nghiệp và nền kinh tế.

Quan sát trên thị trường, Công ty Chứng khoán TCBS vừa giới thiệu rộng rãi đến nhà đầu tư sản phẩm trái phiếu iBond Protect có kỳ hạn 1 năm phù hợp với nhu cầu đầu tư ngắn hạn, trong đó có điều kiện là Ngân hàng Techcombank bảo lãnh thanh toán, đảm bảo khách hàng luôn nhận được đầy đủ gốc, lãi trái phiếu trong mọi trường hợp.

Hiểu đơn giản là nhà đầu tư đặt niềm tin vào ngân hàng, còn phía ngân hàng bao hết rủi ro để tạo thanh khoản cho các trái phiếu đang nắm giữ, có nguồn bổ sung vốn kinh doanh. Thanh khoản cho trái phiếu doanh nghiệp là điều các ngân hàng đang rất cần.