Startup công nghệ ở đâu khi chứng khoán đang mùa "hốt bạc"?

Dù thị trường chứng khoán Việt Nam liên tiếp xác lập những cột mốc lịch sử, một nghịch lý đang lặng lẽ phơi bày: trong cuộc chơi tỷ đô ấy, các startup công nghệ – vốn được kỳ vọng là động lực tăng trưởng mới – lại gần như biến mất khỏi bản đồ niêm yết. Sự vắng bóng khó hiểu này đặt ra nhiều câu hỏi về môi trường chính sách, chất lượng khởi nghiệp và năng lực hiện thực hóa giấc mơ IPO tại Việt Nam.

Sàn chứng khoán “hút tiền”, vì sao startup công nghệ vẫn đứng ngoài?

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam liên tục lập đỉnh với thanh khoản bùng nổ, bình quân mỗi phiên vượt ngưỡng 1,5 tỷ USD, chỉ số chứng khoán tăng mạnh hơn 22% tính từ đầu năm – một nghịch lý đáng suy ngẫm đang hiện hữu: giới khởi nghiệp công nghệ gần như vắng bóng trên sân chơi niêm yết, dù lẽ ra phải là tâm điểm của dòng vốn tương lai.

Tại các thị trường như Hong Kong, làn sóng IPO công nghệ diễn ra mạnh mẽ. Nhưng tại Việt Nam, trong số gần 700 doanh nghiệp niêm yết trên HOSE và HNX, chưa tới 5% mang dáng dấp của một công ty công nghệ đúng nghĩa. Trường hợp F88 chuẩn bị lên UPCoM được xem như “ngoại lệ trong một bức tranh trống vắng”.

Thị trường tăng trưởng nóng, nhưng “hệ sinh thái” cho doanh nghiệp công nghệ lên sàn vẫn lạnh lẽo và thiếu hấp dẫn. Những rào cản về tiêu chí niêm yết, giới hạn sở hữu nước ngoài, chính sách thu hút vốn, và sự tách biệt giữa chào bán công khai và niêm yết, đang khiến các startup đổi mới sáng tạo – nhóm doanh nghiệp được kỳ vọng sẽ thay đổi diện mạo nền kinh tế – phải đứng ngoài cuộc chơi.

Cánh cửa IPO chưa rộng mở với startup công nghệ

Hiện nay, để được niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam, doanh nghiệp bắt buộc phải có lãi liên tục trong hai năm, không lỗ luỹ kế và ROE tối thiểu 5%. Đây là tiêu chí hoàn toàn bất tương thích với mô hình phát triển của các công ty công nghệ, vốn chấp nhận lỗ dài hạn để đổi lấy tăng trưởng thần tốc và chiếm lĩnh thị phần.

Thay vì đón đầu tiềm năng, chính sách hiện hành lại vẫn ưu tiên doanh nghiệp đã sinh lời, đang khiến các startup non trẻ nhưng giàu triển vọng bị loại khỏi sân chơi niêm yết từ trong trứng nước.

Rào cản sở hữu ngoại: Quy định “ngược dòng” với xu thế hội nhập

Một điểm nghẽn khác đến từ giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL), vốn đang được áp đặt đồng loạt cho cả công ty niêm yết lẫn chưa niêm yết. Không ít lĩnh vực – như công nghệ có liên quan đến dữ liệu hoặc bất động sản – còn chịu thêm cách diễn giải khắt khe, khiến cơ hội tiếp cận vốn ngoại bị thu hẹp đáng kể.

Trong bối cảnh Việt Nam đã ký kết nhiều FTA thế hệ mới, cơ chế FOL hiện tại không những cản trở thu hút vốn mà còn đi ngược lại cam kết hội nhập quốc tế. Việc cho phép doanh nghiệp áp mức FOL thấp hơn mức trần luật định cũng bị đánh giá là “tự trói tay mình”.

Cải cách cơ chế FOL không chỉ tạo điều kiện huy động vốn quy mô lớn mà còn đóng vai trò then chốt trong chiến lược nâng hạng thị trường – một mục tiêu quốc gia đã được khẳng định.

Biên độ giá và tính thanh khoản: Rủi ro lớn cho nhà đầu tư chiến lược

Một trong những “cửa tử” đối với nhà đầu tư dài hạn là biên độ dao động giá hàng ngày – vốn bị giới hạn chặt chẽ, gây khó khăn khi muốn thoái vốn với quy mô lớn. Trong khi tại nhiều nước, nhà đầu tư chiến lược được quyền giao dịch theo thỏa thuận linh hoạt, thì tại Việt Nam, rào cản kỹ thuật lại đang “đuổi khéo” chính những người sẵn sàng rót vốn lâu dài vào các công ty tiềm năng.

UPCoM – Lối đi tắt nhưng dễ trật đường ray

Dù được thiết kế như bước đệm cho doanh nghiệp chưa đủ điều kiện lên sàn chính thức, UPCoM lại không thật sự là “miền đất hứa” cho startup công nghệ. Giá trị giao dịch thấp, thanh khoản mỏng và tâm lý dè dặt từ nhà đầu tư khiến UPCoM thường bị xem là “bẫy định giá thấp”, dễ khiến doanh nghiệp mất đi sự hấp dẫn trước một đợt IPO thật sự.

Thêm vào đó, việc tách rời giữa quy trình chào bán công khai và niêm yết cũng khiến nhà đầu tư tổ chức lo ngại – họ ngần ngại bỏ tiền khi không được đảm bảo rằng cổ phiếu sẽ sớm được giao dịch hợp pháp trên sàn.

Sửa luật chơi, thay đổi cuộc chơi

Nếu muốn chứng khoán trở thành bệ phóng cho đổi mới sáng tạo, Việt Nam cần nghiêm túc “soạn lại luật chơi”. Điều đó không chỉ dừng ở việc đơn giản hóa thủ tục, mà cần tái cấu trúc toàn diện: từ cho phép IPO đồng thời với niêm yết, cho đến công nhận mô hình cổ phiếu hai lớp – vốn đã trở thành “chuẩn mực” cho các công ty công nghệ toàn cầu.

Cơ chế một cổ phiếu – một phiếu biểu quyết hiện tại đang khiến các nhà sáng lập e ngại. Nhiều quốc gia như Anh hay Singapore đã chủ động điều chỉnh để thu hút doanh nghiệp công nghệ. Nếu Việt Nam không theo kịp, các startup sáng giá hoàn toàn có thể tìm đến những thị trường thân thiện hơn, dù phải đối mặt với các rào cản lớn hơn về pháp lý.

Thời cơ cải cách đã đến?

Những cải cách bước đầu như nâng cấp hệ thống giao dịch, miễn ký quỹ trước cho nhà đầu tư ngoại, hay kế hoạch hợp nhất hai sàn chứng khoán cho thấy Việt Nam đang trên lộ trình tạo dựng một thị trường thống nhất, hiện đại và minh bạch hơn.

Tuy nhiên, để có thể thu hút dòng vốn dài hạn, nuôi dưỡng thế hệ doanh nghiệp sáng tạo và đưa thị trường lên tầm cao mới, đòi hỏi nhiều hơn những điều chỉnh kỹ thuật – đó phải là một cuộc cải tổ tư duy, chính sách và hệ sinh thái vận hành.

Chứng khoán không thể là sân chơi của quá khứ

Nếu không tháo gỡ rào cản, thị trường chứng khoán Việt Nam dù có tăng trưởng rực rỡ, vẫn chỉ là nơi dành cho những mô hình kinh doanh cũ kỹ – trong khi những doanh nghiệp trẻ, đầy tiềm năng lại phải ra đi, tìm cơ hội ở nơi khác.

Muốn chứng khoán trở thành “ngôi nhà” của thế hệ kỳ lân tiếp theo, Việt Nam không thể tiếp tục giữ nguyên bộ khung cho một trò chơi mới. Cải cách là điều kiện bắt buộc – nếu không muốn tụt lại phía sau trong cuộc đua toàn cầu về công nghệ, đổi mới và dòng vốn chiến lược.