Phát triển thị trường trái phiếu riêng lẻ: cần minh bạch, lành mạnh từ “móng”

Sau hơn 1 năm vận hành, hệ thống giao dịch trái phiếu DN (TPDN) riêng lẻ được vận hành an toàn, thông suốt, quy mô thị trường có sự phát triển mạnh mẽ, cùng với đó là sự cải thiện tình hình phát hành TPDN riêng lẻ trên thị trường sơ cấp.

Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hơn nữa để TPDN tiếp tục là kênh huy động vốn quan trọng của nền kinh tế là bài toán đang được nhà đầu tư và nhà quản lý quan tâm.

Kênh huy động vốn trung và dài hạn cho doanh nghiệp

Ngày 19/7/2023, sau 9 tháng chuẩn bị, hệ thống giao dịch tập trung TPDN riêng lẻ đã chính thức khai trương vận hành tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX). Theo Chủ tịch HNX Nguyễn Duy Thịnh, mặc dù chuẩn bị trong thời gian ngắn, song hệ thống giao dịch TPDN riêng lẻ đã khai trương, vận hành đúng quy định theo Nghị định 65/2022/NĐ-CP và chỉ đạo của Lãnh đạo Bộ Tài chính. Sau một năm đi vào hoạt động, hệ thống giao dịch TPDN riêng lẻ được vận hành an toàn, thông suốt, quy mô thị trường đã có sự phát triển mạnh mẽ, cùng với đó là sự cải thiện tình hình phát hành TPDN riêng lẻ trên thị trường sơ cấp.

Cũng theo ông Nguyễn Duy Thịnh, xây dựng và phát triển thị trường chứng khoán nói chung và thị trường TPDN nói riêng là chủ trương lớn, nhất quán, đúng đắn của Đảng, Nhà nước, Chính phủ. Trong đó, thị trường TPDN được đánh giá có vai trò quan trọng trong nền kinh tế, là kênh huy động vốn hiệu quả trong trung, dài hạn đối với sự phát triển bền vững của DN, đồng thời góp phần đa dạng hóa thị trường tài chính, bảo đảm hài hòa, cân đối cơ cấu thị trường vốn…

Tại thời điểm khai trương, thị trường có 19 mã TPDN riêng lẻ của 3 tổ chức phát hành đăng ký giao dịch với tổng giá trị đăng ký giao dịch 9.060 tỷ đồng. Sau 1 năm đã tiếp nhận hồ sơ và đưa vào giao dịch trên hệ thống giao dịch TPDN riêng lẻ là 1.146 mã trái phiếu của 301 DN với giá trị đăng ký giao dịch đạt gần 832.189,4 tỷ đồng. Hệ thống thành viên giao dịch TPDN riêng lẻ cũng phát triển nhanh chóng từ 8 thành viên tại ngày khai trương thị trường, đến nay, hệ thống đã có 48 thành viên.

Đặc biệt, thanh khoản TPDN riêng lẻ được cải thiện rõ rệt, giá trị giao dịch bình quân trong 1 tháng đầu tiên khai trương thị trường đạt 250,6 tỷ đồng/phiên. Sau 1 năm giá trị giao dịch TPDN riêng lẻ bình quân đạt 3.704,5 tỷ đồng/phiên, tập trung chủ yếu vào nhà đầu tư là các tổ chức tín dụng (38,3%), công ty chứng khoán (gần 32%). Tại thị trường trong nước, từ ngày 19/7/2023 đến ngày 19/7/2024, có 167 đợt phát hành thành công với giá trị 393.892,6 tỷ đồng.

Số liệu từ báo cáo tham luận của Phó Tổng Giám đốc Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán (VSDC) Dương Ngọc Tuấn cho thấy, tính đến tháng 9, số lượng tài khoản nhà đầu tư là 190.826 tài khoản, trong đó có 190.034 tài khoản nhà đầu tư cá nhân. Giá trị thanh toán trên 3.000 tỷ đồng/ngày.

Trong năm đầu vận hành, VSDC đã thực hiện đăng ký lần đầu hơn 1,47 tỷ trái phiếu, tương đương với gần 900.000 tỷ đồng; thực hiện quyền 1.400 mã/đợt trái phiếu, tương đương gần 96.500 tỷ đồng. Nhìn chung, tuy số lượng hồ sơ đăng ký lần đầu và thực hiện quyền trái phiếu riêng lẻ thời gian đầu triển khai lớn, nhưng VSDC đã xử lý các hồ sơ này theo đúng thời gian quy định. Số lượng thành viên và tài khoản nhà đầu tư tham gia hệ thống trái phiếu riêng lẻ của VSDC tăng mạnh đã góp phần gia tăng số lượng, giá trị giao dịch và giá trị thanh toán trái phiếu riêng lẻ.

Bất cân xứng giữa trái phiếu riêng lẻ và trái phiếu niêm yết

Dù thị trường TPDN riêng lẻ đang phát triển khá ổn định, tuy nhiên, thị trường TPDN nói chung đang tồn tại nhiều hạn chế. Đó là việc thị trường vẫn chủ yếu dựa vào TPDN phát hành riêng lẻ. Lũy kế nửa đầu năm 2024, chỉ có 10.377 tỷ đồng trái phiếu phát hành ra công chúng, chiếm 9,09% tổng giá trị phát hành, còn lại là trái phiếu riêng lẻ. Sự bất cân xứng này tiếp tục tạo rủi ro thanh khoản cho thị trường.

Ngoài ra, ngân hàng thương mại (NHTM) hiện nay vẫn là bên mua chính trong các đợt phát hành TPDN, trong khi các nhà đầu tư tổ chức khác như: công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí, quỹ đầu tư, công ty chứng khoán… còn chiếm tỷ trọng nhỏ. Nguồn cầu phụ thuộc khá lớn vào hệ thống NHTM làm cho thị trường trái phiếu chưa phát huy được hết vai trò cung ứng vốn trung - dài hạn cho nền kinh tế.

Để phát triển bền vững thị trường TPDN ở Việt Nam, Phó Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) Tô Trần Hòa cho rằng, cần tập trung thúc đẩy việc chào bán trái phiếu DN ra công chúng gắn với niêm yết.

Đặc biệt, khuyến khích các DN phát hành đa dạng các loại trái phiếu phù hợp với nhu cầu huy động vốn; phát triển các sản phẩm TPDN cho mục tiêu thực hiện dự án, dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP) nhằm thúc đẩy huy động vốn cho phát triển cơ sở hạ tầng; vận hành thị trường thứ cấp TPDN riêng lẻ cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp nhằm tăng tính thanh khoản, tính minh bạch của thị trường.

Với thị trường TPDN riêng lẻ, Chủ tịch UBCKNN Vũ Thị Chân Phương cho biết, bên cạnh những kết quả đã đạt được và qua một số ý kiến, đề xuất cơ quan quản lý và các đơn vị, cũng như các thành viên thị trường, tổ chức phát hành cần tiếp tục nghiên cứu để đưa ra giải pháp để khắc phục những tồn tại, đưa thị trường TPDN nói chung và TPDN riêng lẻ nói riêng phát triển chất lượng, hiệu quả, minh bạch, bền vững hơn nữa; đóng góp rõ nét hơn trong vai trò là kênh huy động vốn trung, dài hạn cho DN và nền kinh tế.

Chủ tịch UBCKNN đề nghị các đơn vị nghiên cứu, triển khai 6 giải pháp cụ thể. Thứ nhất, tiếp tục nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường thông qua nâng cao chất lượng tổ chức phát hành. Có giải pháp cơ bản để kiểm soát chất lượng của TPDN riêng lẻ thông qua đẩy mạnh áp dụng định mức tín nhiệm đối với tổ chức phát hành TPDN riêng lẻ; xem xét nâng điều kiện phát hành TPDN riêng lẻ để giảm thiểu việc nhiều DN mới thành lập chưa có hoạt động hoặc đã thành lập nhưng không có hoạt động có thể phát hành TPDN riêng lẻ với quy mô gấp nhiều lần vốn chủ sở hữu.

Thứ hai, tiếp tục nâng cao chất lượng nhà đầu tư theo hướng thu hút nhà đầu tư chuyên nghiệp trong lĩnh vực tài chính, các nhà đầu tư tài chính, nhà đầu tư tổ chức nước ngoài.

Thứ ba, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan xây dựng chính sách, các tổ chức giám sát, các thành viên thị trường trong việc đề ra các giải pháp, sáng kiến thúc đẩy sự phát triển bền vững, lành mạnh của thị trường, giải quyết những khó khăn, tồn tại, vướng mắc trong quá trình hoạt động của thị trường.

Thứ tư, xem xét thúc đẩy tiêu chuẩn hóa, nghiên cứu xây dựng và ứng dụng bộ tiêu chuẩn điều kiện, điều khoản mẫu cho TPDN tham khảo kinh nghiệm, thông lệ quốc tế để giải quyết thực trạng các trái phiếu có nhiều điều kiện, điều khoản khác như hiện nay.

Thứ năm, nghiên cứu khuyến khích phát triển hệ sinh thái cho thị trường thông qua phát triển và nâng cao chất lượng các tổ chức cung cấp dịch vụ, tổ chức trung gian thị trường như tổ chức tư vấn, tổ chức bảo lãnh, tổ chức nâng cao tín nhiệm.

Thứ sáu, tăng cường công tác truyền thông về hoạt động, vận hành và quy định trên thị trường TPDN riêng lẻ để DN, các nhà đầu tư nâng cao hiểu biết về quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm trong tuân thủ pháp luật, thực hiện các nghĩa vụ theo quy định.