Làm giá cổ phiếu: cũ và mới

“Cách thức thao túng thị trường chứng khoán, làm giá cổ phiếu thịnh hành hiện nay là sử dụng mạng xã hội. Đội lái lập nên những nhóm người tạm gọi là nhà đầu tư tham gia vào các địa chỉ trên Facebook, YouTube, trên các diễn đàn mạng và bàn luận về cổ phiếu. Nhìn bề ngoài đơn giản chỉ vậy, nhưng phía sau là cả một “rừng chiến thuật” để thu hút các F0 giao dịch cổ phiếu” – phó tổng giám đốc từng phụ trách mảng khách hàng cá nhân của một công ty chứng khoán lớn nhận xét.

Mới

Ba năm trở lại đây, đặc biệt hai năm 2020-2021 là khoảng thời gian VN-Index “bùng nổ” và đạt tới 1.500 điểm, diễn đàn chứng khoán mọc như nấm sau mưa. Hầu hết các nhóm, đội lái đều có mặt trên diễn đàn. Thông tin lẫn lộn giả thật về một số cổ phiếu là nét đặc trưng của các diễn đàn này. Năm 2021, theo quan sát của người viết, có ít nhất 20 đội lái làm giá cổ phiếu nổi trội với những tên tuổi được nhiều môi giới nhắc đến. Có không ít cổ phiếu “cây thông” nằm trong tay những đội lái với mức giá 10 lần, 20 lần so với mệnh giá.

Đội lái, làm giá cổ phiếu không phải chuyện mới mẻ trên thị trường. Tuy nhiên cái mới là mức độ làm giá trở nên sâu rộng, len lỏi đến nhiều tầng lớp nhà đầu tư cùng với sự biến động giá cổ phiếu ở tầm cao hơn. Suốt mười mấy năm cho đến khi đại dịch Covid-19 xảy ra, những cổ phiếu được làm giá chỉ tăng gấp đôi, gấp ba là đã khiến những người tham gia chùn bước. Số lượng nhà đầu tư theo chân đội lái chỉ vài trăm người. Bây giờ với số lượng đông đảo nhà đầu tư F0, số người theo chân đội lái không phải là hàng ngàn, mà hàng vạn.

Hiện nay, cổ đông cá nhân của các doanh nghiệp niêm yết tăng vọt. Trước đây một công ty niêm yết có 20.000-30.000 cổ đông đã được coi là nhiều. Nay số lượng cổ đông một công ty có thể tăng gấp 10 lần mức trên, lên tới 200.000 người. Lượng cổ đông càng nhiều, đội lái càng dễ lôi kéo họ tham gia vào các diễn đàn, nhờ đó mức độ lan truyền của thông tin vàng thau lẫn lộn càng rộng. Trình độ hiểu biết tài chính không đồng đều của nhà đầu tư được tận dụng để đẩy thông tin đi xa. Lòng tham và sự thiếu hiểu biết là hai cái bẫy mà bất cứ đội lái nào cũng vận dụng.

Có những đội lái chia mức độ tăng/giảm giá cổ phiếu theo đợt dựa vào lớp nhà đầu tư đầu tiên ra, lớp thứ hai, thứ ba vào. Không phải nhà đầu tư không nhận biết các cổ phiếu được làm giá là những “hòn than” nóng đỏ. Song họ vẫn hy vọng họ là người chuyền “hòn than” cho người đến sau chứ không phải là người sau cùng nắm giữ nó. Cho đến thời điểm “hòn than” bùng cháy thành ngọn lửa, nhà đầu tư “giẫm đạp” chen lấn tìm lối ra thì cổ phiếu bán giá sàn chất đầy như núi, không thể thoát được. Sự nghiệt ngã nằm ở điểm này.

Cũ

Các chiêu trò làm giá cổ phiếu kiểu cũ như phát hành cổ phiếu mới, tăng vốn ảo, nâng khống giá trị tài sản thông qua định giá, sự vào cuộc của một số chủ doanh nghiệp, vẽ dự án… được đội lái phát huy tác dụng. Có công ty vốn điều lệ khi chào sàn là 100 tỉ đồng, chỉ sau một năm tăng lên… 4.000 tỉ đồng! Nếu nhà đầu tư từ chối không tham gia các đợt phát hành tăng vốn, các ông chủ doanh nghiệp là người mua. Họ mua bằng tiền vay và khi các thủ tục tăng vốn đã xong, cổ phiếu phát hành mới được niêm yết, họ bán ra thị trường, thu tiền về trả nợ. Hoặc họ thành lập các công ty con, chuyển tiền tăng vốn sang cho công ty con và ghi nợ phải thu cho công ty mẹ. Sau các đợt tăng vốn, công ty mẹ vẫn rỗng ruột, nhưng số cổ phiếu lưu hành thực tế đã tăng tương ứng. Khi đó, bán cổ phiếu trên sàn (đội lái gọi là “tháo cống”) với giá nào, kể cả bằng một nửa mệnh giá, các ông chủ doanh nghiệp vẫn lời.

Không ít công ty bất động sản có “bài” mua lại dự án và sau một thời gian, thường từ sáu tháng đến một năm, định giá lại gấp rưỡi, gấp đôi, báo lãi đột biến và cổ phiếu cứ theo đà ấy được đội lái đẩy lên vù vù. Đội lái không ngại liên kết với chủ doanh nghiệp, “vận dụng sáng tạo” nội dung thông tin. Chẳng hạn có doanh nghiệp kinh doanh khu công nghiệp, tháng nào cũng công bố tên tuổi nhà đầu tư nước ngoài thuê đất, ước tính lợi nhuận quí, năm thêm vài trăm, vài ngàn tỉ đồng. Cuối quí, cuối năm, xem báo cáo tài chính không thấy lợi nhuận cao như ước tính, nhà đầu tư chỉ còn nước… khóc! Lợi nhuận từ cho thuê đất là có thật, nhưng chúng đã được chuyển sang cho các công ty xây dựng, vốn là công ty sân sau liên quan đến chủ đầu tư. Thế mới có chuyện doanh thu doanh nghiệp cao ngất, còn lợi nhuận thấp tè.

Đội lái và làm giá cổ phiếu thời nào cũng tồn tại bởi mấu chốt là lòng tham của nhà đầu tư luôn ngự trị. Cơ quan quản lý đã xử lý nhiều trường hợp và một số cá nhân trong đội lái đã bị xử tù. Mức độ răn đe từ phạt tiền đến xử lý hình sự cho đến trước năm 2022 được xã hội nhìn nhận không đủ mạnh để minh bạch và trong sạch hóa môi trường chứng khoán. Chỉ đến khi ông Trịnh Văn Quyết bị khởi tố, bắt tạm giam để điều tra về tội thao túng thị trường chứng khoán, một số quan chức ngành chứng khoán bị kỷ luật, phong trào làm giá cổ phiếu mới tạm lắng xuống.

Ngăn chặn, theo dõi phát hiện làm giá cổ phiếu hiện nay đòi hỏi sự vào cuộc của đội ngũ thanh tra, giám sát thị trường của cơ quan chức năng có kinh nghiệm trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Các hành vi tung tin thật giả trên các diễn đàn cũng như chiêu trò thu hút sự chú ý của nhà đầu tư đang trở nên tinh vi. Phần lớn tin đồn trên thị trường đều xuất phát từ các diễn đàn mạng và được lan truyền tốc độ nhanh. Bên cạnh đó, việc đội lái xóa dấu vết trên diễn đàn mạng khiến việc giám sát thị trường trở nên phức tạp. Các chuyên gia chứng khoán khuyến cáo khi số lượng tài khoản của nhà đầu tư đã tương đương 5% dân số, chúng ta cần có các quy định chặt chẽ, chế tài nghiêm ngặt hơn việc làm giá cổ phiếu. Bộ phận thanh tra, giám sát thị trường của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và hai sàn HOSE, HNX cần được tăng cường cả về chất và lượng.