Trái phiếu doanh nghiệp tăng ‘nóng’, ngân hàng siết quy định mua

Một trong những nội dung chú ý của Thông tư 16/2021/TT-NHNN vừa được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành có nêu: Tổ chức tín dụng (TCTD) chỉ được mua trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) khi có tỷ lệ nợ xấu dưới 3% theo kỳ phân loại gần nhất của NHNN.

Quy định này được kỳ vọng sẽ là một "nút chặn" để chặn hoạt động bắt tay "mua tay trái, bán tay phải" qua TPDN, giữa các ngân hàng có hệ sinh thái bao gồm các công ty con, đặc biệt trong các lĩnh vực hoạt động bất động sản, chứng khoán...

Theo quy định mới, TCTD cũng không được mua TPDN trong các trường hợp: TPDN phát hành trong đó có mục đích để cơ cấu lại các khoản nợ của chính doanh nghiệp phát hành; TPDN phát hành trong đó có mục đích để góp vốn, mua cổ phần tại doanh nghiệp khác; TPDN phát hành trong đó có mục đích để tăng quy mô vốn hoạt động. TCTD không được bán TPDN cho công ty con của chính TCTD đó, trừ trường hợp TCTD là bên nhận chuyển giao bắt buộc bán TPDN cho ngân hàng thương mại được chuyển giao bắt buộc.

Ngoài ra, các ngân hàng chỉ được mua trái phiếu của công ty phát hành không có nợ xấu tại các TCTD trong 12 tháng gần nhất; doanh nghiệp phát hành cam kết mua lại trái phiếu trước hạn khi thay đổi mục đích sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu trong thời gian TCTD nắm giữ trái phiếu… Đây không phải lần đầu tiên NHNN lên tiếng cảnh báo, siết lĩnh vực này. Từ năm 2019 đến nay, có không ít đợt phát hành TPDN, các ngân hàng đã xuất hiện và ôm trọn lô, trong đó có rất nhiều trái phiếu của các doanh nghiệp bất động sản. Một số ngân hàng thương mại không mua trực tiếp nhưng lại thông qua các công ty chứng khoán thành viên để mua.

Giới đầu tư đánh giá: Thông tư này đã đánh trực diện vào đối tượng mua TPDN của các doanh nghiệp bất động sản. Bởi doanh nghiệp bất động sản là đối tượng phát hành TPDN lớn nhất do nhu cầu vốn đầu tư lớn nhưng bị siết nguồn vay từ các TCTD.

Theo Công ty Chứng khoán SSI, quý 3/2021, các doanh nghiệp bất động sản dẫn đầu thị trường trái phiếu khi phát hành 85,5 nghìn tỷ đồng trái phiếu, giảm khoảng 4% so với quý 2/2021 và cùng kỳ năm ngoái. Đặc biệt, sự kiện "Evergrande" (khủng hoảng nợ của Tập đoàn Evergrande, Trung Quốc) cũng không làm thị trường trái phiếu bất động sản kém sôi động. Chỉ tính riêng tháng 9/2021, tổng giá trị trái phiếu bất động sản phát hành là 30,4 nghìn tỷ đồng – chiếm 36% tổng lượng phát hành trong quý.

Giới chuyên gia của SSI nhận định: Thời gian qua, các loại TPDN được phát hành tại Việt Nam đều chưa được xếp hạng tín nhiệm, nhiều loại không tài sản đảm bảo, không bảo lãnh thanh toán. Một số doanh nghiệp công bố huy động vốn với lãi suất cao nhưng không có phương án kinh doanh khả thi rõ ràng nên không đảm bảo cho khả năng trả nợ gốc và lãi sau này. "Trong ngắn hạn, rủi ro vỡ nợ đến từ các doanh nghiệp này là chưa nhiều khi thời điểm đáo hạn sẽ rơi nhiều vào năm 2023 - 2024. Tuy nhiên, dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp như hiện tại sẽ đẩy nhanh nguy cơ vỡ nợ từ các doanh nghiệp này khi không thể kiểm soát được dòng tiền khiến dòng tiền bị mất cân đối", đại diện SSI cho biết.

“Việc ngân hàng ồ ạt mua TPDN thời gian qua không loại trừ mục đích đảo nợ, cơ cấu lại nợ cho doanh nghiệp. Nói cách khác, đây là một cách ngân hàng và doanh nghiệp bắt tay nhau dùng TPDN để đảo nợ. Các doanh nghiệp không nên sử dụng những đòn bẩy tài chính như vậy để xóa nợ xấu của mình. Các ngân hàng cũng không nên tìm cách đảo nợ qua mua trái phiếu, bởi làm như thế sẽ có rất nhiều nợ xấu lại được ‘trưng’ lên như nợ tốt, làm gia tăng rủi ro cho nền kinh tế”, chuyên gia ngân hàng, TS Nguyễn Trí Hiếu cho biết.

“Quy định rất đáng chú ý này của Thông tư 16 trước mắt chưa thể ảnh hưởng đến nhiều ngân hàng thương mại. Nhưng sẽ là lời cảnh báo vì phân tích về nợ xấu, có thể thấy các ngân hàng đang trích lập dự phòng rủi ro theo các Thông tư, với lộ trình dài và tỷ lệ theo từng giai đoạn nên con số nợ xấu này chưa phản ánh đầy đủ, hoàn toàn có thể thay đổi ở mỗi TCTD theo mỗi kỳ”, TS Nguyễn Duy Phương, chuyên gia phân tích tài chính Quỹ DG Investment cho biết.

Theo Công ty Chứng khoán Bản Việt (VCSC), quy định mới của NHNN sẽ có tác động không đáng kể do trước đây các ngân hàng không tham gia vào các hoạt động này. Đối với quy định các ngân hàng không được bán và mua lại trái phiếu của doanh nghiệp chưa niêm yết trong vòng 12 tháng, VCSC cho rằng: Các ngân hàng trước đây kiểm soát tăng trưởng tín dụng bằng cách bán TPDN vào cuối năm và sau đó mua lại vào năm mới nhưng hành vi này hiện đã bị cấm bởi quy định trước đó.

Với quy định các ngân hàng không được chuyển nhượng TPDN cho các công ty con của họ, VCSC lấy ví dụ tại Techcombank, điều khoản này hiện không cho phép Techcombank chuyển nhượng TPDN cho Công ty CP Chứng khoán Kỹ thương (TCBS). Tuy nhiên, đại diện Techcombank cho biết: Số lượng này rất nhỏ và sẽ không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động của ngân hàng. Do đó theo VCSC, Thông tư 16 sẽ có tác động làm giảm lượng giao dịch TPDN trên thị trường liên ngân hàng.