'Núi nợ ngầm' 8.300 tỷ USD của Trung Quốc

Bất động sản ảm đạm khiến các chính quyền địa phương Trung Quốc khó trả nợ trái phiếu, vì nguồn thu chủ yếu từ bán đất.

Khi giới chức thành phố Liễu Châu ở miền nam của Trung Quốc đấu giá các lô đất công vào tháng 6, có rất ít người đến mua. Chỉ một trong năm lô đất được mang ra đấu giá có chủ, trong khi số còn lại không bán được. Cũng như nhiều thành phố trên khắp Trung Quốc, sự tuột dốc của thị trường bất động sản khiến nhu cầu về đất đai để phát triển các dự án căn hộ ở Liễu Châu giảm đi.

Đây là tin xấu đối với các chính quyền địa phương, vốn dựa phần lớn vào việc bán đất để có nguồn thu. Và đây cũng là dấu hiệu đáng lo ngại đối với những người nắm giữ trái phiếu được phát hành bởi các công ty huy động vốn của chính quyền địa phương (LGFV). Những công ty nửa công, nửa tư này đã trở thành nền tảng cho sự phát triển của Trung Quốc thời gian qua.

Doanh thu bán đất của các thành phố thường được sử dụng để hoàn trả các trái phiếu này. Sau các cuộc đấu giá thất bại ở Liễu Châu, các hãng xếp hạng tín nhiệm đã hạ cấp hai trong số các LGFV của thành phố, do lo ngại chính quyền sẽ gặp khó trong việc trả nợ.

The Economist bình luận, LGFV là một trong những đổi mới tài chính "kỳ lạ" nhất của Trung Quốc. Vào giữa những năm 1990, chính phủ áp dụng luật ngân sách để kiềm chế nợ chính quyền địa phương. Vì vậy, các địa phương đã tạo ra các LGFV để làm giải pháp thay thế. Hàng nghìn LGFV đã trở thành động lực quan trọng của tăng trưởng kinh tế, giúp xây dựng cầu, nhà và đường.

Tuy nhiên, theo Goldman Sachs, chính nó cũng trở thành một trong những loại nợ lớn nhất của Trung Quốc, tạo nên khoảng 53.000 tỷ nhân dân tệ (8.300 tỷ USD, hay 52% GDP) nợ trong và ngoài nước. Dù khoản vay này không xuất hiện trên bảng cân đối kế toán công khai, chính quyền địa phương vẫn có trách nhiệm hoàn trả. Những khoản nợ ẩn này cũng vẫn có nguy cơ đẩy hệ thống tài chính vào tình trạng hỗn loạn.

Chính phủ Trung Quốc đã mất nhiều năm nỗ lực cải cách hệ thống tài chính ngầm, nhưng các khoản nợ ngoài bảng cân đối kế toán vẫn được đưa ra ánh sáng rất chậm chạp. Nhiều LGFV chỉ kiếm được thu nhập ít ỏi trên cầu, đường và hệ thống nước mà họ xây dựng. Chính quyền địa phương từng bù đắp khoản thiếu hụt bằng doanh thu bán đất, nhưng điều này đang trở nên khó khăn hơn.

Trong một đợt đấu giá đất năm nay ở 22 thành phố lớn nhất của Trung Quốc, giá trúng thầu chỉ cao hơn 4,7% so với giá khởi điểm mà chính quyền đưa ra, rất thấp so với mức 16,7% hồi đầu năm, theo công ty nghiên cứu Enodo Economics. Nợ nần của Evergrande và sự bất ổn chung của cả ngành bất động sản đồng nghĩa nhu cầu về đất đai có thể tiếp tục bị ảnh hưởng.

Chưa có LGFV nào bị vỡ nợ trái phiếu. Nhưng nhiều nhà quan sát, như Larry Hu tại ngân hàng Macquarie, tin rằng đó chỉ là vấn đề thời gian. Ngân hàng Nomura thì tính toán các LGFV sẽ phải hoàn trả 32,2 tỷ USD trái phiếu nước ngoài vào năm 2022, tăng từ 26,9 tỷ USD năm 2021.

Phần lớn các công ty này phát hành trái phiếu ngắn hạn chỉ để thanh toán cho các kỳ hạn khác. Guangxi Liuzhou Dongcheng, một trong những LGFV của Liễu Châu đã bị S&P đánh tụt xếp hạng hồi tháng 10. Họ có 25,7 tỷ nhân dân tệ (4 tỷ USD) nợ ngắn hạn. Trung bình 60% lượng trái phiếu LGFV phát hành không phải cho các dự án tạo ra tăng trưởng, mà để thanh toán các khoản nợ đáo hạn vào năm 2020 và 2021.

Nhiều chính quyền địa phương dường như đang chuẩn bị tâm thế cho một cơn bão tài chính. Liễu Châu đã sử dụng khoảng 20 tỷ nhân dân tệ trong quỹ công để bù đắp phần vốn thiếu hụt tại Tập đoàn Đầu tư và Phát triển Dongtong, một LGFV đã bị Fitch hạ xếp hạng vào tháng 8.

Một LGFV ở thành phố Trùng Khánh đã vỡ nợ hồi tháng 3. Công ty con của một LGFV ở Quảng Tây cũng đã phá sản. Chính quyền Giang Tô và Vân Nam đã ban hành hướng dẫn kêu gọi các LGFV đang gặp khó phải tuân thủ quy trình phá sản chính thức thay vì giấu nợ.

Những cải cách như vậy sẽ không dễ dàng. Hồi tháng 6, tổng giá trị các trái phiếu của LGFV trong nước là 11.900 tỷ nhân dân tệ vào tháng 6. Con số nàt gấp 6 lần giá trị trái phiếu các hãng bất động sản phát hành và bằng một phần mười thị trường trái phiếu trong nước của Trung Quốc.

Chỉ cần thái độ đảm bảo ngầm của chính phủ đối với các LGFV thay đổi một chút cũng có thể khiến các nhà đầu tư lo lắng. Sự thận trọng đã lộ rõ qua "Văn bản số 15", một thông tư nội bộ do cơ quan quản lý ngân hàng ban hành vào tháng 7, yêu cầu tổ chức cho vay giảm khả năng tiếp cận vốn lưu động đối với một số LGFV.

Nếu được duy trì, các quy tắc mới có thể gây ra một cuộc khủng hoảng tiền mặt đối với các LGFV - tương tự như việc siết chặt nguồn vốn với Evergrande. Tuy nhiên, để các LGFV sụp đổ là một ranh giới mà chính quyền trung ương chưa sẵn sàng vượt qua.

Tình huống này cho thấy nguy cơ thị trường chao đảo nếu những chính sách cải cách bị dừng hoặc thay đổi. Nhiều lĩnh vực khác, như bất động sản sẽ lập tức gặp khó khi không còn được chính phủ hỗ trợ.

Còn với LGFV, do giới chức vẫn không kiên quyết chấm dứt hỗ trợ ngầm cho các công ty này, nhiều công ty quản lý tài sản ở Trung Quốc vẫn coi chúng là an toàn. Vì thế, các quỹ vẫn rót tiền vào. "Chúng đang trở thành nơi trú ẩn", Larry Hu bình luận.