Quyết tâm nâng hạng thị trường - khó khăn gì?

Đã thành thông lệ, đến hẹn lại lên, câu chuyện nâng hạng tuy không mới nhưng mỗi lần xuất hiện luôn làm nóng thị trường chứng khoán (TTCK) và mang lại tâm thế hứng khởi cho nhà đầu tư, dù để rồi sau đó lại tiếp tục chờ đợi. Liệu lần này có khác?

Hào hứng trước triển vọng nâng hạng

Quyết tâm nâng hạng TTCK từ cận biên lên mới nổi trong năm 2025, đó là nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ đặt ra tại Hội nghị triển khai nhiệm vụ phát triển TTCK năm 2024 diễn ra mới đây. Đây cũng là mục tiêu phát triển thị trường được đưa ra trong Nghị quyết 86/NQ-CP của Chính phủ ban hành ngày 11-7-2022.

Phản ứng trước thông tin này, chỉ số VN-Index đã tăng hơn 12 điểm trong ngày 28-2-2024 và khép lại tuần từ 26-2 đến 1-3 với mức tăng mạnh 45 điểm. Đáng chú ý là động thái mua ròng trở lại của khối ngoại khi chứng kiến 4/5 phiên mua ròng trong tuần trước, với tổng giá trị mua ròng cả tuần đạt 116 tỉ đồng. Trong phiên giao dịch đầu tuần này (4-3), nhà đầu tư nước ngoài tiếp tục mua ròng hơn 60 tỉ đồng trên cả ba sàn.

Sự hào hứng của các nhà đầu tư trước triển vọng nâng hạng thị trường đã phần nào xóa đi những e ngại, khi chỉ vài ngày trước đó Cơ quan điều tra Bộ Công an đã ban hành kết luận điều tra bổ sung và đề nghị truy tố các bị can trong vụ án thao túng thị trường chứng khoán và lừa đảo chiếm đoạt tài sản liên quan cựu Chủ tịch Tập đoàn FLC Trịnh Văn Quyết, trong đó có cả một số bị can là cựu lãnh đạo, cán bộ Sở Giao dịch chứng khoán TPHCM, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam.

Đã thành thông lệ, đến hẹn lại lên, câu chuyện nâng hạng tuy không mới nhưng mỗi lần xuất hiện luôn làm nóng TTCK và mang lại tâm thế hứng khởi cho nhà đầu tư, dù để rồi sau đó lại tiếp tục chờ đợi. Liệu lần này có khác, khi mà các cơ quan quản lý thời gian qua đã có những cải cách đáng kể, đặc biệt là chính sách xử lý mạnh tay với các hành vi thao túng nhằm làm trong sạch thị trường, cũng như sắp sửa đưa hệ thống giao dịch mới KRX vào vận hành chính thức.

Hiện nay TTCK Việt Nam đang được xếp vào nhóm thị trường cận biên bởi hai tổ chức xếp hạng thị trường là MSCI và FTSE Russell, riêng FTSE Russell đã đưa Việt Nam vào danh sách nhóm chờ nâng hạng lên thị trường mới nổi thứ cấp kể từ năm 2018. Hai tổ chức này có những tiêu chí xếp hạng riêng, trong đó FTSE Russell được đánh giá là đưa ra ít tiêu chí hơn và các tiêu chí cũng dễ để đáp ứng hơn so với MSCI.

Việc TTCK Việt Nam chưa được nâng cấp lên thị trường mới nổi không phải do vấn đề quy mô hay thanh khoản, mà chủ yếu do các yếu tố liên quan đến khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài; trong đó gồm tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài tại các công ty Việt Nam, thứ hai là yêu cầu ký quỹ trước giao dịch, thứ ba là việc công bố thông tin bằng tiếng Anh.

Về quy mô và tính thanh khoản, thị trường mới nổi lớn gấp nhiều lần so với thị trường cận biên. Chỉ số chứng khoán của các thị trường mới nổi (MSCI Emerging Market Index) được nhiều quỹ ETF trên toàn cầu lựa chọn để làm chỉ số tham chiếu khi thực hiện đầu tư. Do vậy, các thị trường cận biên nếu được nâng hạng lên thị trường mới nổi sẽ có cơ hội tham gia vào thị trường vốn lớn toàn cầu, tiếp nhận nguồn vốn lớn từ các quỹ ETF.

Điểm tích cực là vốn hóa của các doanh nghiệp Việt Nam trong nhóm thị trường cận biên thời gian qua luôn chiếm tỷ trọng lớn hơn so với các trường cận biên khác trong chỉ số MSCI Frontier Market và FTSE Frontier. Ngoài ra, mặc dù TTCK Việt Nam thuộc nhóm thị trường cận biên nhưng quy mô thị trường cũng như tính thanh khoản cao hơn so với một số thị trường mới nổi khác trên thế giới.

Khó khăn gì?

Các chuyên gia cho rằng việc TTCK Việt Nam chưa được nâng cấp lên thị trường mới nổi không phải do vấn đề quy mô hay thanh khoản, mà chủ yếu do các yếu tố liên quan đến khả năng tiếp cận thị trường của nhà đầu tư nước ngoài; trong đó gồm tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài tại các công ty Việt Nam, thứ hai là yêu cầu ký quỹ trước giao dịch, thứ ba là việc công bố thông tin bằng tiếng Anh, từ các cơ quan chức năng và các công ty niêm yết cũng như các thành viên thị trường.

Quy định giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài không vượt quá 51% tại nhiều ngành được cho là chưa tạo điều kiện thuận lợi cho giao dịch giữa các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài. Do có những ngành nghề mang tính trọng yếu, có thể ảnh hưởng đến an toàn, an ninh kinh tế, Nhà nước vẫn buộc phải nắm giữ tỷ lệ sở hữu mang tính chi phối và hạn chế sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. Dù vậy, Bộ Kế hoạch và Đầu tư có thể đề xuất một số ngành không mang tính trọng yếu, tăng tỷ lệ sở hữu nước ngoài lên 70% thay vì 51% như hiện nay.

Về câu chuyện ký quỹ, theo quy định tại Thông tư 120/2020/TT – BTC, nhà đầu tư nước ngoài khi thực hiện giao dịch chỉ được đặt lệnh mua hoặc bán khi đã ký quỹ đủ 100% tiền hoặc chứng khoán. Trong khi đó, theo thông lệ tại các thị trường quốc tế, nhà đầu tư không bị yêu cầu đáp ứng toàn bộ số dư tiền/chứng khoán tại thời điểm giao dịch mà chỉ cần đảm bảo thanh toán giao dịch T+2. Ngoài ra, yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài ký quỹ 100% tại thời điểm đặt lệnh giao dịch (prefunding) cũng được xem là đối xử không công bằng so với nhà đầu tư trong nước.

Giải pháp hiện nay, cơ quan quản lý đang đề xuất sự phối hợp từ phía Ngân hàng Nhà nước để xây dựng và vận hành cơ chế thanh toán bù trừ trung tâm (Central Clearing Counterparty – CCP). Đây sẽ là giải pháp lâu dài để giải quyết vấn đề prefunding và kiểm soát rủi ro về thanh toán trong trường hợp giao dịch thất bại. Một giải pháp ngắn hạn khác là phương án chỉ yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài đặt cọc một phần giao dịch. Số tiền còn lại sẽ được thu vào thời điểm thực hiện nghĩa vụ tài chính giao dịch.

Đối với vấn đề công bố thông tin bằng tiếng Anh, theo quy định hiện hành, đây không phải là yêu cầu bắt buộc với các doanh nghiệp niêm yết. Để giải quyết vấn đề này, nên sớm có quy định mang tính bắt buộc đối với các chủ thể phải công bố thông tin bằng cả tiếng Việt và tiếng Anh. Trên thực tế, 100% doanh nghiệp trong chỉ số VN30 đã công bố thông tin bằng tiếng Anh. Bên cạnh các doanh nghiệp niêm yết, cơ quan quản lý cũng cần thực hiện bổ sung thêm chuyên trang thông tin bằng tiếng Anh trên trang web của mình để nhà đầu tư nước ngoài có thể tiếp cận được những thông tin chính thống và đầy đủ nhất.

Với kết quả lần đánh giá cuối cùng vào tháng 9-2023, Việt Nam hiện đang còn hai cơ hội được nâng hạng lên thị trường mới nổi theo xếp hạng của FTSE Russell trong kỳ rà soát chỉ số tháng 3-2024 và tháng 9-2024. Đối với các tiêu chí mà MSCI đưa ra, để trở lại danh sách xem xét nâng hạng vào tháng 6-2024, Việt Nam cần nỗ lực thể hiện sự quyết tâm của mình khi đáp ứng được thêm các tiêu chí mà MSCI đưa ra thay vì 9/17 tiêu chí như hiện nay.

2024 là năm cuối cùng để hoàn thành mục tiêu mà Chính phủ đặt ra là “nâng hạng thị trường thành công trước năm 2025”. Với năng lực hiện tại của TTCK Việt Nam, nhiều chuyên gia kinh tế cũng như các nhà đầu tư trong nước và quốc tế đều nhận thấy cơ hội cũng như tiềm năng để TTCK Việt Nam có thể nâng hạng thành công lên thị trường mới nổi là rất lớn trong thời gian tới. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải có những cải cách mạnh mẽ hơn, nhanh chóng hơn để khắc phục những khó khăn đã được nêu ra.