Một thị trường chứng khoán “bình thường mới”

COVID-19 từng được coi là thiên nga đen với thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, trong những năm dịch bệnh hoành hành, chứng khoán lên như diều gặp gió. Gần đây, khi số ca nhiễm COVID-19 giảm dần, thị trường chứng khoán cũng giảm theo.

Nếu theo dõi diễn biến số ca nhiễm COVID-19 và thị trường chứng khoán, ta có thể thấy một sự tương quan nhất định. 2 năm qua, thời điểm dịch bệnh căng thẳng nhất là giữa năm 2021 thì chứng khoán liên tục tăng và lập đỉnh. Thanh khoản cũng lập kỷ lục với những phiên giao dịch hàng tỷ USD. Gần đây khi dịch COVID-19 lắng xuống, số ca nhiễm hàng ngày giảm dần, chứng khoán cũng theo đó đi xuống.

Mối tương quan giữa COVID-19 và chứng khoán có lẽ nằm ở dòng tiền. Trong bối cảnh phong tỏa chống dịch, các hoạt động sản xuất gặp khó khăn, cộng thêm tiền rẻ từ việc giảm lãi suất đã đẩy dòng tiền ồ ạt chảy vào thị trường chứng khoán.

Diện mạo của thị trường chứng khoán Việt Nam đã thay đổi rất nhiều trong 2 năm vừa qua với điểm nổi bật nhất là thành phần tham gia. Gần 3 triệu tài khoản mở mới trong giai đoạn 2020 - tháng 4/2021, lớn hơn số tài khoản chứng khoán tích lũy trong gần 20 năm thị trường đi vào hoạt động. Với tỷ trọng 80 - 90% giá trị giao dịch toàn thị trường thì không ngoa khi nói chứng khoán lên là do nhà đầu tư cá nhân.

Nhưng cuộc vui phải có hồi kết. Từ đầu tháng 4/2022, VN-Index bắt đầu chuỗi giảm mạnh từ mức đỉnh 1,524 điểm (chốt phiên 04/04). Tới 16/05, chỉ số đã giảm 21%, chính thức vào thị trường con gấu.

Chứng khoán giảm khiến giới đầu tư đổ xô đi tìm nguyên do. Giới phân tích thì cho rằng biến động vĩ mô từ chính sách gấp rút thắt chặt tiền tệ của Fed, nguy cơ lạm phát và đứt gãy chuỗi cung ứng do xung đột Nga - Ukraine là nguyên nhân của đợt giảm này.

Cộng đồng nhà đầu tư cá nhân thì coi các động thái bắt bớ lãnh đạo doang nghiệp làm trong sạch thị trường là nguyên nhân. Gần đây, khi thị trường liên tục giảm mạnh, tự doanh của công ty chứng khoán và phái sinh cũng bị nêu tên.

Tuy giảm về vùng 1,200 điểm song so với năm 2007 thì chứng khoán nay đã khác. Vốn hóa thị trường từ con số 366 ngàn tỷ đồng (năm 2007) ban đầu tăng lên 7.2 triệu tỷ đồng (năm 2021). Thanh khoản từ con số vài trăm tỷ đồng nay đã đạt hàng chục ngàn tỷ đồng.

Chứng khoán đi lên nhưng cũng có nhiều điều tiêu cực. Các vụ thao túng giá trong 2 năm qua ở FLC, Louis… hay rất nhiều cổ phiếu nóng vẽ cây thông như những con sâu làm rầu nồi canh. Nhiều vụ việc thao túng giá trắng trợn xảy ra làm nhà đầu tư mất niềm tin và đã có không ít người quyết định “bỏ cuộc chơi”.

Thị trường trưởng thành hơn và được định đoạt bởi nhà đầu tư cá nhân khiến cơ quan quản lý phải vận động tích cực hơn và mạnh tay xử lý các cá nhân, tổ chức vi phạm. Nhưng mạnh tay đến vậy liệu có “đập chuột vỡ bình”?

Theo Lý thuyết Cửa sổ Vỡ (Broken Windows Theory - nếu một cửa sổ trong một tòa nhà bị hỏng và không được sửa chữa, tất cả các cửa sổ còn lại sẽ sớm bị hỏng vì mọi người nghĩ rằng tòa nhà không ai quan tâm, thoải mái phá hoại). Trong những năm 1960 - 1990, tội phạm ở NYC rất nhiều. Năm 1990, các chính sách của NYC áp dụng lý thuyết cửa sổ vỡ ngụ ý rằng tình trạng mất trật tự công cộng và tội phạm nhỏ - xả rác, vẽ bậy, phá hoại - sẽ nhân lên thành nhiều tội nghiêm trọng hơn nếu không được kiểm soát. Họ đã thực hiện một số chính sách để tập trung vào việc sửa chữa “những điều nhỏ nhặt” như quét dọn đường phố, ngăn vẽ bậy… và các vụ án hình sự sau đó giảm hẳn.

Thị trường chứng khoán có thể cũng tương tự vậy. Sẽ mất thời gian để nhà đầu tư nhộn nhịp gia nhập như 2 năm qua nhưng khi thị trường được lành mạnh hóa, nó sẽ trở nên tốt đẹp và người ta sẽ ở lại.

Về phía tổ chức thị trường, gần đây, cơ quan quản lý cũng đang rất quyết liệt thực hiện các chính sách giữ chân nhà đầu tư như công bố giao dịch tự doanh công ty chứng khoán, sửa giá đáo hạn HĐTL, chuẩn bị triển khai lô lẻ hay công bố thông tin cổ phiếu trần/sàn liên tiếp. Sắp tới, thị trường chứng khoán sẽ có một trạng thái bình thường rất mới.

Hy vọng đó sẽ là môi trường tốt để nhà đầu tư có thể gửi gắm tài sản và là kênh dẫn vốn hiệu quả cho nền kinh tế, nhất là khi Việt Nam đang quen với trạng thái bình thường mới kể từ khi thực hiện sống chung với dịch.

Trở lại sàn chứng mấy phiên gần đây, 2 năm thăng hoa của chứng khoán đã khiến người ta quên đi rằng thị trường chứng khoán có hai màu xanh - đỏ, không thể lên mãi hay xuống mãi được. Lớp nhà đầu tư F0 “lớn lên trong thời bình” không có ký ức về những cú sụp đổ khủng khiếp bắt đầu cảm thấy mất niềm tin, hoảng loạn.

Nhưng có lẽ họ nên bình tĩnh lại, chấp nhận sàng lọc, buông bỏ những cái bánh vẽ của đội lái hay những cổ phiếu đã được bơm thổi và chỉ giữ lại những cổ phiếu có nội tại thực sự. Vì nếu chỉ mua bán theo đám đông, tin đồn hay vì FOMO thì chứng khoán chỉ là trò đỏ đen. Trong khi đó, giá trị nội tại của doanh nghiệp thì phải để thời gian trả lời.