Kỷ nguyên 'dầu thô đắt đỏ' chưa thể sớm kết thúc

Nhu cầu về nhiên liệu liên tục tăng khi kinh tế phục hồi như trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát.

Ngày 6/7, giá dầu thế giới giảm về dưới 100 USD/thùng lần đầu tiên kể từ tháng 4, khiến giới chính trị gia, chủ doanh nghiệp và lái xe trên khắp thế giới kỳ vọng rằng kỷ nguyên giá nhiên liệu cao sắp kết thúc. Sau khi phục hồi, giá một lần nữa lại thủng mốc này trong phiên 13/7.

Tuy nhiên, giai đoạn đó vẫn chưa tới. Trên thực tế, các yếu tố cơ bản của cung – cầu dầu đang dẫn đến một thời kỳ giá cao hơn và kéo dài nhiều tháng, nếu không muốn nói là nhiều năm. Nhu cầu về nhiên liệu liên tục tăng khi kinh tế phục hồi như trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Trong khi đó, thế giới lại thiếu nhà máy lọc dầu để biến dầu thành nhiên liệu, còn các nước sản xuất dầu lớn nhất thế giới chưa chịu tăng sản lượng lên mức tối đa. Chưa kể, việc Nga thực hiện chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine khiến dòng chảy dầu từ nước này cũng bị chặn lại.

“Thế giới chưa bao giờ chứng kiến một cuộc khủng hoảng năng lượng nào lớn như hiện nay, xét cả về chiều sâu và mức độ phức tạp. Chúng ta có thể vẫn chưa trải qua giai đoạn tồi tệ nhất và tình trạng này sẽ ảnh hưởng đến toàn thế giới”, giám đốc điều hành của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Fatih Birol, nhận định ngày 12/7.

Tình trạng này sẽ tác động rất sâu sắc lên nền kinh tế và chính trị toàn cầu. Việc giá xăng tăng 42% trong năm nay đã đẩy lạm phát ở Mỹ lên cao nhất hơn 40 năm, dẫn đến tình trạng bất ổn ở nhiều quốc gia từ Peru tới Sri Lanka. Kế hoạch chuyển đổi năng lượng mà các lãnh đạo thế giới đề cập đến suốt nhiều năm qua có nguy cơ bị gạt sang một bên.

Cung không theo kịp cầu

Thế giới đang phải vật lộn để sản xuất đủ dầu theo nhu cầu của nhân loại. Đây là thực tế trái ngược hoàn toàn so với mùa xuân năm 2020 khi đại dịch Covid-19 khiến nhu cầu dầu xuống thấp nhất trong nhiều thập kỷ và giá dầu thô có lúc giảm về dưới 0. Trong năm tiếp theo, tiêu thụ dầu toàn cầu sẽ vượt mức trước đại dịch, tăng hơn 2%, theo IEA.

Nguồn cung dầu sẽ trải qua một giai đoạn khó khăn để có thể theo kịp nhu cầu. Tháng 6, JPMorgan Chase & Co. đưa ra một kịch bản ngày tận thế, trong đó Tổng thống Nga Vladimir Putin giữ lại hàng triệu thùng dầu của Nga, khiến giá tăng vọt lên 380 USD/thùng. Mặc dù quốc gia này đã tìm thấy những bên sẵn sàng mua dầu của họ ở Trung Quốc và Ấn Độ, song tổng sản lượng dầu của Nga vẫn giảm hơn một triệu thùng/ngày, do ảnh hưởng từ các lệnh trừng phạt và tâm lý ngại làm ăn với Moscow.

Triển vọng tăng trưởng sản lượng dầu bên ngoài nước Nga càng mơ hồ. OPEC, tổ chức vốn sản xuất khoảng 40% lượng dầu thô của thế giới, đang gặp khó trong việc đáp ứng các mục tiêu sản lượng. Cơ sở hạ tầng cũ kỹ, đầu tư thấp kỷ lục suốt nhiều năm và biến động chính trị là 3 yếu tố kìm hãm sản lượng dầu của họ. Tháng 5, OPEC+ (OPEC và các đồng minh) sản xuất ít hơn mục tiêu chung của tổ chức 2,7 triệu thùng dầu/ngày.

Triển vọng nguồn cung mờ mịt

Hy vọng về tăng trưởng nguồn cung dầu giờ nằm ở hai thành viên có năng lược sản xuất dư thừa là Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Tổng thống Mỹ Joe Biden từng kêu gọi hai quốc gia này tăng cường “bơm” dầu ra thế giới. Tuy nhiên, không rõ Saudi Arabia hay UAE phải bơm thêm bao nhiêu.

Aramco, tập đoàn dầu mỏ quốc gia khổng lồ của Saudi Arabia, tuyên bố họ có thể bơm 12 triệu thùng dầu mỗi này, nhưng họ cũng chỉ làm được điều đó một lần duy nhất. Còn với UAE, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron từng bị camera ghi lại khoảnh khắc trong một cuộc họp của G7 khi ông nói rằng tổng thống của UAE đã nói họ đã đạt mức sản xuất tối đa.

Trong khi đó, không có dấu hiệu nào cho thấy ngành công nghiệp đá phiến của Mỹ đã sẵn sàng hoặc sẵn lòng cứu trợ thế giới. Sản lượng ở bể dầu Permian lớn nhất nước Mỹ đang tăng lên, nhưng hoạt động sản xuất ở phần còn lại thì đang đình trệ. Tổng sản lượng dầu của Mỹ vẫn thấp hơn khoảng 1 triệu thùng/ngày so với mức đỉnh trước đại dịch Covid-19.

Vấn đề không chỉ nằm ở việc các nhà sản xuất dầu không thể sản xuất thêm, mà là một số không muốn làm điều đó. 5 công ty dầu mỏ lớn nhất thế giới dự kiến đầu tư 81,7 tỷ USD trong năm nay, chỉ bằng một nửa số tiền họ chi vào năm 2013. Các công ty khoan dầu đá phiến của Mỹ cũng cố gắng hạn chế chi tiêu sau nhiều năm “đốt” tiền mà không mang lại lợi ích gì. Ở châu Âu, các công ty khai thác dầu mỏ lớn đang chuyển hướng dòng vốn khỏi dầu mỏ và hướng tới loại năng lượng ít phát thải hơn.

Chưa kể, thế giới đang đối mặt với vấn đề thiếu hụt công suất lọc dầu. Đại dịch Covid-19 buộc một số nhà máy lọc dầu cũ kỹ, hoạt động kém hiệu quả phải đóng cửa, khiến thế giới thiếu nhiên liệu đến nỗi giá dầu thô không còn là thước đo chính xác để quyết định giá bán cho người tiêu dùng như trước đây nữa. Cụ thể, giá dầu tại Mỹ giảm 13% trong tháng qua, trong khi giá xăng chỉ giảm 6,5%.

Nguồn cung gặp nhiều khó khăn trong khi nhu cầu lại tăng mạnh. Sau hai năm bị hạn chế di chuyển vì đại dịch Covid-19, mọi người bắt đầu đổ ra đường, giao thông đường bộ và đường hàng không vì thế cũng nhộn nhịp hơn nhiều. Mới qua nửa mùa hè, nhu cầu dầu đã về gần mức trước đại dịch. Đó là chưa kể Trung Quốc vẫn đang phong toả một số khu vực vì dịch bệnh.

Một điều chắc chắn là các ngân hàng trung ương đang tăng lãi suất và viễn cảnh suy thoái toàn cầu khiến giới đầu tư lo ngại rằng nhu cầu sẽ lao dốc. Tuy nhiên, lịch sử (không tính đợt suy giảm kinh tế vì đại dịch Covid-19) cho thấy tiêu thụ dầu chỉ tăng chậm lại, như những gì xảy ra trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008.

Một số người sẽ nói rằng giá dầu cao là chất xúc tác mà thế giới cần để “cai nghiện nhiên liệu hoá thạch. Nhưng thực tế, nó lại làm cho quá trình chuyển đổi năng lượng gặp nhiều khó khăn hơn.

Trong những thời điểm như thế này, ngay cả các quốc gia quan tâm đến vấn đề khí hậu nhất cũng có xu hướng giảm thuế và chi hàng tỷ USD để giữ các loại nhiên liệu truyền thống ở mức giá phải chăng. Hơn 20 quốc gia đã triển khai các gói trợ cấp để “hạ nhiệt” giá nhiên liệu, theo số liệu của Bloomberg News. Và vì giá dầu đắt đỏ khiến lạm phát ngày càng “nóng”, từ đó khiến lãi suất tăng nhanh hơn, các công ty năng lượng tái tạo cũng phải đối mặt với chi phí vốn cao hơn.

Hiện nay, 20 triệu chiếc ôtô điện trên thế giới không đủ để giảm nhu cầu dầu. BloombergNEF dự đoán ​​nhu cầu dầu thô từ vận tải đường bộ sẽ đạt mức cao nhất vào năm 2027.

Tất nhiên, không phải ai cũng dự đoán giá dầu sẽ ở mức cao. Citigroup mới đây cho rằng giá dầu có thể giảm xuống 65 USD/thùng trong trường hợp thế giới rơi vào suy thoái. Ngân hàng này cho rằng nhu cầu dầu có thể sẽ giảm chỉ trong những cuộc suy thoái toàn cầu tồi tệ nhất, nhưng giá dầu luôn giảm trong tất cả cuộc suy thoái.

Ngày 8/7, ông Putin cảnh báo điều ngược lại. Ông nói rằng các quốc gia phương Tây đã mắc sai lầm khi trừng phạt ngành năng lượng của Nga. Theo ông, nếu họ tiếp tục làm như vậy, thị trường năng lượng toàn cầu sẽ phải đối mặt với hậu quả nghiêm trọng hơn, nếu không muốn nói là thảm khốc.