Các lệnh trừng phạt thử thách 'pháo đài kinh tế' Nga

Từ năm 2014, Nga đã làm mọi cách để tăng sức chống chịu của nền kinh tế trước nguy cơ bị phương Tây trừng phạt.

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chuẩn bị cho khả năng bị trừng phạt từ rất lâu. Kể từ năm 2014, khi Mỹ và các đồng minh phương Tây áp lệnh cấm vận lên Moskva sau việc Nga sáp nhập Crimea và máy bay MH 17 của Malaysia Airlines bị rơi ở Ukraine, ông đã làm mọi cách để giúp nền kinh tế chống chịu được những lệnh trừng phạt khắc nghiệt hơn.

Moskva tích cực giảm phụ thuộc vào đồng đôla, hạn chế chi tiêu công và tăng tích trữ ngoại hối. Các nhà hoạch định chính sách kinh tế Nga thúc đẩy sản xuất nội địa một số hàng hóa bằng cách cấm sản phẩm tương tự của nước ngoài. Dự trữ ngoại hối cũng được nâng lên 630 tỷ USD hiện tại. Đây là con số khổng lồ so với hầu hết các nước khác.

David Lubin – nhà kinh tế học tại Citi cho biết để tạo ra "pháo đài kinh tế", một quốc gia cần lượng lớn dự trữ ngoại hối để chi tiêu khi bị trừng phạt. "Nga đã rất cần mẫn làm theo hình mẫu này", ông viết.

Tuần trước, phương Tây công bố hàng loạt đòn trừng phạt lên Nga sau khi nước này mở chiến dịch quân sự tại Ukraine. Các lệnh trừng phạt nhằm thẳng vào trung tâm hệ thống tài chính của Nga và sẽ đặt "pháo đài kinh tế" này vào một phép thử.

Đòn giáng mới nhất được công bố hôm 26/2, khi Mỹ, Liên minh châu Âu (EU), Anh và Canada đồng ý loại một số ngân hàng Nga khỏi SWIFT và làm tê liệt tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga.

Nỗi sợ bị trừng phạt từng khiến chứng khoán Nga mất tới 33% phiên thứ năm tuần trước. Kể từ đó, chỉ số này đã phục hồi phần nào. Tuy nhiên, đồng rouble vẫn liên tục lập đáy mới so với đôla Mỹ và euro. Các thị trường tài chính Nga sẽ tiếp tục chịu sức ép mới trong phiên hôm nay.

Kinh tế Nga hiện lớn thứ 11 thế giới, với GDP 1.500 tỷ USD, chỉ sau Hàn Quốc, theo số liệu của Ngân hàng Thế giới (WB). Tuy nhiên, kể từ năm 2014, GDP nước này gần như không tăng.

Dù gây dựng được khối dự trữ lớn, chiến lược tiết kiệm của ông Putin lại kìm hãm tăng trưởng kinh tế và đầu tư, ưu tiên các doanh nghiệp nhà nước hơn tư nhân. Thu nhập của người Nga giảm xuống mức đầu những năm 2010 và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) mới rót vào đây cũng không đáng kể. Nga cũng chưa thể đa dạng nền kinh tế để không phụ thuộc vào dầu mỏ, khí đốt, khiến họ vẫn chịu tổn thương lớn khi giá hàng hóa toàn cầu biến động mạnh.

Tuần trước, một phần dự trữ ngoại hối đã được dùng đến. Ngân hàng Trung ương Nga cho biết đang can thiệp để kéo giá rouble lên. Họ cũng khẳng định đang tăng lượng tiền tại các ATM để đáp ứng nhu cầu tiền mặt tăng cao. Hãng thông tấn TASS (Nga) đưa tin một số ngân hàng đã ghi nhận lượng tiền rút ra tăng vọt, đặc biệt là ngoại tệ, sau khi nước này mở chiến dịch quân sự tại Ukraine.

Ngày 24/2, Tổng thống Mỹ Joe Biden công bố trừng phạt hai tổ chức tài chính lớn nhất Nga là Sberbank và VTB, cấm họ xử lý các giao dịch thanh toán thông qua hệ thống tài chính Mỹ. Các công ty quốc doanh Nga cũng bị cấm huy động vốn tại thị trường Mỹ. Lệnh cấm vận này có tác động đến 80% tài sản trong hệ thống ngân hàng Nga.

Mỹ cũng giáng đòn vào các công ty quân sự và công nghiệp Nga, khi cấm họ mua công nghệ thiết yếu, như chip máy tính.

Liên minh châu Âu, Anh, Nhật Bản, Australia và nhiều nước khác đều đã thông báo trừng phạt các công ty và cá nhân Nga. Đây là động thái chưa từng có tiền lệ cả về quy mô và tác động kinh tế. Mỹ, Anh và EU thậm chí trừng phạt riêng Tổng thống Putin.

SWIFT thì cho biết sẽ có biện pháp ngăn ngân hàng trung ương Nga dùng dự trữ quốc tế để hỗ trợ đồng rouble. Ursula von der Leyen – Chủ tịch Ủy ban châu Âu cho biết các biện pháp này "sẽ làm tê liệt tài sản của ngân hàng trung ương Nga".

Dù vậy, phương Tây không nói rõ ngân hàng nào của Nga bị loại khỏi SWIFT và sẽ nhắm vào ngân hàng trung ương Nga như thế nào. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của Mỹ tuyên bố các chính sách này sẽ chứng minh "nền kinh tế được cho là chống chịu trừng phạt của Nga chỉ là chuyện viễn tưởng".

"Khối dự trữ hơn 600 tỷ USD của Nga chỉ mạnh nếu Putin có thể dùng được chúng. Còn ví dụ, nếu không thể mua được rouble từ các tổ chức tài chính phương Tây, Nga sẽ không thể bù đắp ảnh hưởng của các lệnh trừng phạt", quan chức này cho biết.

Kể cả trước khi loại nhiều ngân hàng Nga khỏi SWIFT, các gói trừng phạt áp lên nước này đã là chưa có tiền lệ. "Tôi cho rằng chúng ta chưa từng chứng kiến việc này trước đây, và nó nghiêm trọng hơn rất nhiều so với năm 2014", Iikka Korhonen – Giám đốc Viện Các nền kinh tế mới nổi tại Ngân hàng Trung ương Phần Lan cho biết.

Dù vậy, Nga cũng đã chuẩn bị cho tình huống này. Và việc giá dầu ở mức quanh 100 USD một thùng đang tạo ra nguồn thu khổng lồ cho nước này. "Họ vẫn có thể chống chọi thêm một thời gian nữa. Tuy nhiên, việc này càng kéo dài, tăng trưởng sẽ càng chậm lại", Korhonen cho biết.

Phương Tây vẫn đang tìm cách trừng phạt Moskva mà không gây thiệt hại lớn cho chính nền kinh tế của mình. Giá khí đốt tại châu Âu đang ở mức rất cao. Cắt nguồn cung từ Nga sẽ chỉ càng khiến giá này tăng vọt. Dầu thô Nga giảm xuất khẩu cũng sẽ kéo giá xăng lên.

Ngay cả việc loại Nga khỏi SWIFT cũng vậy. Nếu loại hoàn toàn, các tổ chức tài chính sẽ khó chuyển tiền ra vào nước này, tạo ra cú sốc đột ngột cho các công ty Nga và khách hàng nước ngoài của họ, đặc biệt là những bên mua dầu mỏ, khí đốt Nga bằng đôla Mỹ. Tuy nhiên, nếu chỉ loại vài ngân hàng Nga, việc thanh toán vẫn sẽ được thực hiện.

Khi Nga vẫn thực hiện chiến dịch quân sự tại Ukraine, giới phân tích cho rằng phương Tây nên sẵn sàng trả giá đắt hơn về kinh tế. "Chúng ta không có 5 năm để làm chậm dần kinh tế Nga đâu. Chúng ta cần làm điều đó ngay bây giờ", Tyler Kustra tại Đại học Nottingham nhận định.