Thuế TTĐB với thuốc lá: Tăng 'sốc' có thể tăng hàng lậu

Tại Dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi) đang được đưa ra lấy ý kiến, Bộ Tài chính đề xuất 2 phương án áp thuế suất thuế TTĐB đối với thuốc lá với lộ trình tăng hàng năm bắt đầu từ 2026, tới năm 2030 tăng 10.000đ/bao. Đề xuất này đang thu hút sự quan tâm đặc biệt của các chuyên gia, hiệp hội cũng như rất nhiều doanh nghiệp trong ngành.

Cụ thể đề xuất của Bộ Tài chính bao gồm:

Phương án 1: áp dụng mức thuế tuyệt đối từ mức 2.000 đồng/bao từ năm 2026, mỗi năm tăng 2.000 đồng/bao để đạt mức tăng 10.000 đồng/bao vào năm 2030;

Phương án 2: áp dụng mức thuế tuyệt đối từ mức 5.000 đồng/bao từ năm 2026, mỗi năm tăng 1.000 đồng/bao để đạt mức tăng 10.000 đồng/bao vào năm 2030.

Tăng thuế sốc có thể tăng hàng lậu - Bài học quốc tế và cảnh báo từ chuyên gia

Chia sẻ tại Hội thảo “Góp ý hoàn thiện Luật Thuế TTĐB (sửa đổi)” vào ngày 11/7/2024, ông Nguyễn Chí Nhân - Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) cho biết các đề xuất này gây “sốc” và “rất khác” so với những gì mà hiệp hội này đã từng được tiếp cận trước đây. Còn theo ông Đào Đông Phong - Tổng công ty thuốc lá Khánh Việt thì mức tăng này sẽ “rất áp lực” cho việc kinh doanh và cho thị trường.

Nhiều quốc gia trên thế giới đã thực hiện tăng thuế TTĐB thuốc lá với lộ trình ngắn và mức tăng mạnh. Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh rằng điều này có thể dẫn đến hệ quả tiêu cực là người tiêu dùng chuyển sang sử dụng thuốc lá lậu với giá rẻ hơn, khiến sản lượng thuốc lá lậu tăng cao.

Tại Anh, việc tăng thuế TTĐB đột ngột lên mức 30% trong năm 2011 đã khiến cho tỷ trọng thuốc lá lậu tại quốc gia này tăng đáng kể, chiếm khoảng 20% thị trường vào năm 2016 và gây thất thu thuế khoảng 3,2 tỷ USD. Một trường hợp khác là Malaysia, sau khi chính phủ tăng thuế TTĐB lên 37% vào năm 2015, lượng tiêu thụ thuốc lá lậu đã tăng gần 40% trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2022.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc tăng thuế sốc sẽ khiến thuốc lá hợp pháp trở nên đắt đỏ hơn, khuyến khích người tiêu dùng chuyển sang tiêu thụ sản phẩm thuốc lá bất hợp pháp có giá rẻ hơn, qua đó ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn thu thuế của nhà nước cũng như mục tiêu giảm tiêu thụ thuốc lá.

Tại Việt Nam, các nghiên cứu của PWC và Viện chiến lược và chính sách kinh tế - Bộ Tài chính (NIF) cũng chỉ ra các khả năng tương tự. Theo tính toán của NIF thì tỉ lệ thuốc lá lậu đều tăng ở cả 2 phương án đề xuất và đặc biệt nếu áp dụng phương án thứ 2, thuốc lá lậu có khả năng sẽ tăng thêm khoảng 50 tỷ điếu vào năm 2030, dẫn đến thất thu thuế từ thuốc lá lậu có thể lên đến 40 nghìn tỷ đồng (so với mức 5-6 nghìn tỷ đồng hiện tại)

Cân nhắc giãn lộ trình tăng thuế và điều chỉnh mức tăng phù hợp

Việc giảm tiêu thụ thuốc lá và tăng ngân sách là mục tiêu chính của đề xuất tăng thuế, tuy nhiên, các chuyên gia cũng khuyến nghị, khi đề xuất lộ trình tăng thuế và mức thuế cũng cần phải xem xét đến nhiều yếu tố liên quan khác, như ổn định thị trường tránh gây sốc cho thị trường, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách và đặc biệt là hạn chế tình trạng buôn lậu do chênh lệch giá bán.

Chính vì thế, một lộ trình tăng thuế phù hợp với mức tăng dần dự đoán được sẽ cân bằng được cả hai mục tiêu tài chính và y tế, đồng thời đi kèm với các biện pháp kiểm soát thị trường thuốc lá lậu là giải pháp hiệu quả.

Chia sẻ về mối liên hệ giữa việc phòng, chống thuốc lá lậu và chính sách thuế, tại Hội thảo do NIF phối hợp với Hội tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) tổ chức ngày 16/7/2024, ông Kiều Dương - Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ Công Thương cho biết, mục đích việc tăng thuế TTĐB là nhằm điều tiết hành vi người tiêu dùng và tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, khi thuế đối với sản phẩm thuốc lá hợp pháp tăng đột ngột khiến giá bán tăng cao sẽ đẩy người tiêu dùng tìm đến thuốc lá lậu, gây thất thu cho Nhà nước.

“Trong bối cảnh công tác phòng, chống thuốc lá nhập lậu vẫn đang diễn biến phức tạp, chính sách thuế đối với thuốc lá hợp pháp cần được nghiên cứu, điều chỉnh một cách khoa học, hợp lý để làm suy giảm động lực của những người tham gia buôn lậu, khuyến khích doanh nghiệp nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời bảo đảm mục tiêu chung phòng, chống tác hại của thuốc lá”, ông Kiều Dương góp ý.

Trước đó, tại Hội thảo “Góp ý hoàn thiện Luật Thuế TTĐB (sửa đổi)” vào ngày 11/7/2024, ông Nguyễn Chí Nhân (VTA) cũng có nhận định tương đồng khi cho rằng việc áp dụng mức thuế suất thuế tuyệt đối cao từ đầu, tăng cao và tăng liên tục qua mỗi năm có thể mang đến mức thu thuế TTĐB rất lớn nhưng sẽ giảm dần khi sản lượng giảm, theo đó, giảm nguồn thu từ thuế TTĐB cho ngân sách nhà nước đến năm 2029-2030 chứ không thể đạt như như mức mong muốn của Bộ Tài chính.

Ông Nguyễn Chí Nhân - Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) chia sẻ tại Hội thảo “Góp ý hoàn thiện Luật Thuế TTĐB (sửa đổi)” vào ngày 11/7/2024.

Đại diện VTA đề xuất tăng 1.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng 500 đồng/bao mỗi năm hoặc 1.000 đồng/bao mỗi 2 năm vào những năm tiếp theo và đến năm 2030 là 3.000 đồng/bao.

Bà Hồ Linh Lan, Giám đốc Đối ngoại và Truyền thông Tập đoàn Thuốc lá Nhật Bản (JTI), cũng khẳng định công ty hoàn toàn ủng hộ việc áp dụng thuế hỗn hợp thông qua bổ sung thuế tuyệt đối đối với mặt hàng thuốc lá như dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi.

"Việc quy định một lộ trình tăng thuế nhiều năm với mức thuế được Chính phủ quy định trước sẽ góp phần đảm bảo sự ổn định của thị trường, tránh những cú sốc giá xảy ra do tăng thuế đột ngột có thể khiến người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm phi pháp", đại diện doanh nghiệp này cho hay.

Mức tăng này giúp doanh nghiệp kịp thời điều chỉnh và thích nghi, giảm ảnh hưởng tiêu cực cho doanh nghiệp và người lao động trong chuỗi giá trị ngành thuốc lá, đồng thời hạn chế sự tăng trưởng của thuốc lá lậu. Bên cạnh đó, ngân sách nhà nước vẫn được đảm bảo cũng như tỷ lệ người hút thuốc lá sẽ giảm xuống theo mục tiêu giảm tiêu thụ của chính sách quốc gia.