2021: Một năm hoang dại và đầy cảm xúc của giới đầu tư

Năm 2021 chứng kiến sự trộn lẫn giữa văn hóa đại chúng và tài chính hiện đại trong thế giới đầu tư. Tom Brady và Matt Damon đột nhiên chuyển sang giao dịch tiền kỹ thuật số. Các token kỹ thuật số vốn khởi đầu như một trò đùa, nay có giá trị lên đến hàng chục tỷ USD (trên giấy). Những bức tranh hoạt hình về loài vượn được bán với giá trên trời (hàng triệu USD) tại thị trường NFT, điều chẳng mấy ai nghe tới trong năm 2020.

Tuy nhiên, không phải lúc nào sự trộn lẫn cũng mang không khí thân thiện. Đầu năm nay, binh đoàn đầu tư nhỏ lẻ trên Reddit cùng đẩy giá cổ phiếu GameStop và AMC Entertainment với ý định “chơi khăm” các quỹ đầu cơ đang bán khống các cổ phiếu này. Nhiều quỹ đã tổn thất lớn.

Dường như ai cũng muốn bước vào thế giới đầu tư, từ những đứa trẻ trung học giao dịch trên điện thoại trong lúc học trực tuyến đến những người lớn tuổi - đã bỏ lỡ sự giàu có trong thời đại dot-com và quyết tâm không để mất phần từ cơn sốt hiện tại.

Thật khó để biết chính xác có bao nhiêu người tự biến thành nhà giao dịch (trader). Tuy nhiên, một chỉ báo cũng có thể thể hiện cơn sốt đầu cơ hiện tại: Người dùng đã xác minh tài khoản trên sàn giao dịch tiền số Coinbase tăng từ mức 32 triệu người vào đầu năm 2019 lên 73 triệu người vào tháng 9/2021.

Hàng loạt chuyên gia tài chính cảnh báo phải né xa những tài sản đầu cơ như thế nhưng chẳng mấy ai làm theo. Tỷ lệ những người giàu có sử dụng tài khoản cá nhân để tham gia đầu tư đã tăng lên 69% vào năm 2021, từ mức 35% vào năm 2015, theo báo cáo từ công ty nghiên cứu Cerulli Associates.

Vậy họ đã làm gì trong thế giới tài chính? "Các nhà đầu tư có nhiều khả năng tập trung vào các tài sản biến động mạnh, trong đó có các cổ phiếu gây chú ý trên truyền thông như GameStop, AMC hoặc tiền kỹ thuật số, hoặc những phân khúc ngách mà họ nhận thấy cơ hội tăng trưởng vượt bậc trong thời gian ngắn và trung hạn", công ty nghiên cứu Cerulli cho biết. Ngay cả việc đầu tư thụ động cũng mang lại tỷ suất cao dễ dàng: Quỹ đầu tư chỉ số S&P 500 đã tăng khoảng 25% trong năm nay.

Cách đây không lâu, Certified Serious People còn lo lắng quá nhiều người đổ xô đầu tư vào các quỹ chỉ số sẽ làm sai lệch thị trường. Nhưng hiện nay, chúng ta lại tự hỏi liệu có bao giờ sẽ xảy ra sự lan truyền rủi ro tài chính (systemic financial risk) từ những đồng memecoin vốn ra đời như một trò đùa hay không.

Thật dễ dàng chỉ ra những điều thúc đẩy cơn sốt đầu tư 2021: Lòng tham và sợ hãi (trong trường hợp này là FOMO - nỗi sợ bị bỏ lỡ). Tuy nhiên, còn một thứ cảm xúc khác góp phần trong năm nay: Sự mê hoặc.

Thị trường tiền kỹ thuật số và NFT đã nhanh chóng phát triển thành hố sâu không đáy của sự đổi mới và mưu đồ trí tuệ. Đối với các trader cổ phiếu meme (kiểu GameStop), đó là sự mê đắm với hệ thống phức tạp của thị trường tài chính và cách các nhà giao dịch chuyên nghiệp vận hành nó. Những người tham gia không chỉ tìm hiểu mô hình kinh doanh của AMC mà còn cả việc liệu họ có thể chống lại được các nhà quản lý quỹ hay không.

Cụm từ "proof of work" - ám chỉ các nỗ lực tính toán cần thiết để vận hành các mạng lưới Blockchain như Bitcoin - cũng có thể được ví von cho động cơ của các nhà đầu tư mới gia nhập cuộc chơi. Ở đó, họ đồn thổi rằng sự giàu có sẽ đến nếu bạn đủ chăm chỉ, đọc đủ sách trắng trực tuyến, nghe đủ podcast, xem đủ video trên YouTube, nghiên cứu mạng xã hội, tìm hiểu các mẫu hình kỹ thuật hoặc chỉ đơn thuần là bấm làm mới (refresh - F5) ứng dụng giao dịch trên điện thoại để bấm nút mua đúng thời điểm.

Tất cả những điều kỳ quặc trên xảy ra khi đại dịch buộc con người trên hành tinh này phải cách ly nhau và vì thế, các cộng đồng ảo được thành hình. Trong sự trộn lẫn giữa tài chính và văn hóa đại chúng, những cộng đồng này gặp nhau trong các diễn đàn Reddit, theo hastag trên Twitter, các cuộc trò chuyện trên Discord và Slack, thậm chí là các chuỗi tin nhắn SMS đơn giản. Tác giả bài viết cũng có nhóm bạn thường gặp nhau vào mỗi tối thứ Sáu để chơi bài poker, nhưng gần đây họ gặp nhau qua zoom với một chuyên gia về NFT để bàn luận về việc đầu tư vào các tài sản ảo.

Có thể dễ dàng nhận ra những thành viên nhiệt tình nhất của những cộng đồng này. Những tín đồ thực sự của tiền kỹ thuật số, như Tom Brady hay nhóm "Degenerates" trên diễn đàn WallStreetBets của Reddit - với 11.3 triệu thành viên tích cực bàn luận và đang tăng mạnh, có thể nhận diện đội nhóm thông qua những bức hình đại diện. Chẳng hạn, những hình ảnh hoạt họa về chú vượn báo hiệu người đó có thể là thành viên của “binh đoàn vượn” (Ape Army).

Giá trị của nhiều tài sản số chỉ đến chủ yếu từ sức mạnh và ảnh hưởng của cộng đồng xoay quanh chúng. Với các dự án tiền số, chúng thường không dựa trên dòng tiền cơ bản hoặc các yếu tố kinh tế cơ bản thực sự nào; cũng không nhất thiết phải có bất kỳ đổi mới trong công nghệ Blockchain.

Các rào cản gia nhập thế giới này gần như không tồn tại. Bạn muốn bắt đầu một đồng meme coin của riêng bạn? Chỉ cần sao chép mã nguồn mở từ các dự án gần nhất, gán một cái tên cho nó, điều chỉnh đôi chỗ và rồi bán. Giá token đó sẽ được xác định bởi cộng đồng xoay quanh chúng, bằng cách bơm nó lên trên phương tiện truyền thông xã hội. Nếu bạn thu hút sự quan tâm của Elon Musk hoặc một người có ảnh hưởng khác, sự giàu có sẽ nhanh chóng tới với bạn.

Mọi thứ có vẻ hơi điên rồ nhưng đúng là như thế. Nghe như thể nó có khả năng kết thúc một cách khủng khiếp. Ai đó, ở đâu đó sẽ phải mua đỉnh, tạo ra mức giá thật sự nực cười và đi vào sách kỷ lục cho thế hệ mai sau cười nhạo và tự hỏi điều gì đã xảy ra với tất cả họ. Tài sản có thể bốc hơi nhanh chóng, nhưng chẳng ai biết khi nào điều đó diễn ra. Có thể khi Fed chuyển sang chính sách thắt chặt tiền tệ hơn, hoặc khi các tài khoản tiết kiệm đã phình to trong đại dịch cuối cùng trở lại bình thường. Hoặc có thể không.

Bùng nổ hay sụp đổ, sự tăng trưởng và ảnh hưởng ngoạn mục của các cộng đồng trực tuyến và sự mê hoặc mà họ tạo ra đã để lại di sản thực sự của năm 2021 và hơn thế nữa đối với thế giới tài chính.

"Theo kinh nghiệm của tôi, tất cả nhà đầu tư đều hành xử theo cách phù hợp với tính cách cơ bản của họ” - Chuck McNaughton, cố vấn tài chính cấp cao của ScotiaMcLeod, mô tả giới đầu tư trong năm nay. Ông nói chủ yếu về cổ phiếu và trái phiếu, và mức độ chấp nhận rủi ro phù hợp cho từng cá nhân.

Theo Steve Kurz, Trưởng bộ phận quản lý tài sản toàn cầu tại công ty đầu tư tiền ảo Galaxy Digital, “thật dễ dàng đùa cợt những xu hướng đầu tư này, nhưng nó có thật. Bạn mang một huy hiệu chứng tỏ bạn đang sở hữu một phần của mạng lưới ngày càng tăng trưởng đó”.

Ai biết được tài sản mới nào trong những tài sản số mới sẽ đáng được giữ lại, theo cách Apple và Amazon đã giữ trong và sau bong bóng dot-com, trong khi Nasdaq Composite giảm gần 80%. Chắc chắn một số sẽ tồn tại được. Nhưng hãy nheo mắt tìm nó trong sự bùng nổ của tiền số và sự xuất hiện của cái mà những người tin tưởng gọi là Web3 - một mạng internet hoàn toàn mới trong tương lai được xây dựng dựa trên công nghệ blockchain.

"Giống như Facebook, nơi chúng ta không biết mô hình kinh tế hoặc định giá sẽ như thế nào cho đến khi mạng lưới phát triển. Có khả năng chúng ta chỉ đang ở giai đoạn đầu. Và tôi nghĩ sẽ thật ngớ ngẩn nếu loại bỏ giá trị của một số thứ đó", ông Kurz đánh giá.

Đám đông mê đắm các tài sản số mới chắc chắn sẽ nói với bạn rằng nếu gạt bỏ tương lai đó, bạn sẽ bỏ lỡ những khoản lợi nhuận khổng lồ. Nhưng sẽ còn ngu ngốc hơn vào thời điểm này nếu bỏ qua những bài học của quá khứ, thậm chí không cần nhìn lại quá xa tới thời dot-com.

Cổ phiếu meme và tiền số không phải là những quả bong bóng liên tục tăng giá cao mà là một loạt đợt sóng dâng cao rồi sụp đổ, hết lớp này đến lớp khác. Tài sản quỹ ARK Innovation ETF của Cathie Wood đạt đỉnh vào tháng 2, nhưng giờ đã giảm gần 40%. Cổ phiếu AMC giảm hơn 60% so với mức giá mùa hè này. Dogecoin cũng mất dần giá trị khi thị trường khi NFT phát triển.

Tuy nhiên, một thị trường đang tăng có thể khiến các nhà đầu tư quên mất nhiều nỗi đau này, đồng thời tạo ra cảm giác bạn luôn có thể tìm thấy thứ gì đó đang đi lên.

"Có một thế hệ nhà đầu tư mới tham gia thị trường chưa có ký ức đau thương về những cú sụp trong quá khứ", Christine Benz, Giám đốc tài chính cá nhân tại nhà nghiên cứu quỹ Morningstar, nhận định. Tuy nhiên, mức định giá hiện vẫn cao, ngay cả đối với S&P 500, và tập đoàn quản lý quỹ khổng lồ Vanguard Group nói với các nhà đầu tư rằng nên kỳ vọng mức tỷ suất sinh lời khiêm tốn hơn nhiều trong thập kỷ tới.

Benz nhớ lại những gì diễn ra với các trader trong cú sụp bong bóng dot-com: Mọi người đều đổ xô bán đổ bán tháo cổ phiếu và "lãng quên một điều rằng họ là những nhà đầu tư cổ phiếu riêng biệt.

Giờ thì chúng ta vẫn phải chờ xem cảnh báo của các chuyên gia có đúng với thế giới tài sản số đầy mới mẻ hay không. Nhiều người đang tự hỏi liệu câu chuyện tại Facebook có xung đột gì với tiền số hay không; và liệu Web3 có trở thành hệ thống tài chính của metaverse (vũ trụ ảo) hay không. Nhưng với bất kỳ ai đeo kính thực tế ảo (VR) và đắm chìm trong đó thì hãy nhớ rằng: Thực tế có thể là ảo, nhưng số tiền đầu tư của bạn thì không.