Lãi bạc cắc "oằn mình" cõng thủ tục nghìn cân?

Những ngày cuối năm, khi sức mua còn ì ạch, người bán trên các sàn thương mại điện tử lại phải đối mặt một làn sóng chi phí mới. Việc Shopee tăng hàng loạt loại phí từ 29-12 không chỉ bào mòn lợi nhuận từng gian hàng, mà còn phơi bày rõ sức ép ngày càng lớn với người bán online trong giai đoạn thị trường bước vào quá trình “chuẩn hóa” mạnh mẽ.

Chi phí tăng, quy định thuế mới và áp lực hóa đơn khiến các nhà bán hàng online đối mặt nhiều thách thức trong năm 2025 và dự báo nhiều khó khăn khi khởi đầu năm 2026...

Theo thông báo mới từ Shopee, kể từ ngày 29-12, phí cố định áp dụng cho nhà bán sẽ tăng thêm 1–3%, tùy ngành hàng và mô hình gian hàng. Với nhóm nhà cửa – đời sống do Shopee Mall kinh doanh, mức phí mới vọt lên 11,5–16,1%, so với khoảng 8,5–14,2% trước đó. Ở ngành hàng sắc đẹp tiêu dùng nhanh, phí cố định với nhà bán không thuộc Shopee Mall cũng tăng từ 11,78% lên 14%.

Chưa dừng lại ở đó, gói Voucher Xtra – công cụ kích cầu quen thuộc của nhiều gian hàng – tiếp tục bị điều chỉnh tăng 1–1,5%, lên mức 4% giá trị mỗi sản phẩm, tối đa 50.000 đồng. Các chính sách đồng tài trợ mã ưu đãi, ngân sách tối thiểu cho dịch vụ hiển thị cũng được sắp xếp lại, nhằm tái cấu trúc hệ sinh thái bán hàng trên sàn.

Shopee lý giải, việc tăng phí là cần thiết để bảo đảm hiệu quả vận hành, tiếp tục đầu tư vào công nghệ, logistics và trải nghiệm người dùng trong bối cảnh cạnh tranh giữa các nền tảng ngày càng gay gắt. Tuy nhiên, với người bán, đây lại là “giọt nước tràn ly” khi chi phí bán hàng vốn đã neo ở mức cao.

Theo ước tính của nhiều nhà bán, tổng chi phí bán hàng trên các sàn thương mại điện tử lớn hiện dao động từ 17% đến trên 20% doanh thu, chưa kể khuyến mãi, vận chuyển, hoàn trả và các chi phí phát sinh. Với những ngành có biên lợi nhuận mỏng, chỉ một vài điểm phần trăm phí tăng thêm cũng đủ để lợi nhuận bị “bào mòn” gần như hoàn toàn.

Suốt năm 2025, cộng đồng người bán trên Shopee và TikTok Shop liên tục sống trong trạng thái căng thẳng khi làn sóng điều chỉnh phí diễn ra dồn dập. Ngay từ đầu năm, cả hai nền tảng đã đồng loạt công bố các chính sách tăng phí trên diện rộng.

Đặc biệt, mốc 1-4-2025 được xem là bước ngoặt lớn khi các mức phí cố định và hoa hồng mới chính thức được áp dụng, cao hơn đáng kể so với trước. Tại Shopee, nhiều ngành hàng chứng kiến phí cố định tăng từ 3–4% lên 7–10%, thậm chí có nhóm tăng gấp nhiều lần so với giai đoạn đầu. Điều này buộc người bán phải lựa chọn giữa hai phương án đều khó: tăng giá và chấp nhận mất khách, hoặc giữ giá để cạnh tranh nhưng chấp nhận lợi nhuận sụt giảm.

Áp lực tương tự cũng diễn ra tại TikTok Shop. Nền tảng này nâng hoa hồng gian hàng thường từ 1–3% lên 1–4%, còn gian hàng thương hiệu từ 4,54–5,78% lên 6,05–7,7%. Với mô hình bán hàng dựa vào livestream và video ngắn, chi phí hoa hồng tăng khiến biên lợi nhuận vốn đã mỏng tiếp tục bị siết chặt, trong bối cảnh quảng cáo nội sàn ngày càng đắt đỏ.

Không chỉ tăng tỷ lệ chiết khấu, các sàn còn điều chỉnh cấu trúc ưu đãi theo hướng bất lợi hơn cho người bán. Shopee đã ngừng cung cấp Freeship Xtra cho một số đối tượng, đồng thời gộp nhiều khoản chi phí vận chuyển vào biểu phí tổng thể. Hệ quả là chi phí thực tế trên mỗi đơn hàng tăng lên, ngay cả khi người bán không đăng ký thêm dịch vụ mới.

Càng về cuối năm 2025, bức tranh chi phí trên sàn càng nặng nề với hiện tượng “phí chồng phí”. Phí cố định, hoa hồng, phí xử lý đơn, phí dịch vụ bổ sung, chi phí bắt buộc để tăng hiển thị… cộng dồn khiến chi phí trên mỗi đơn hàng cao hơn đáng kể so với những năm trước, trong khi sức mua thị trường không tăng tương ứng.

Hệ quả thấy rõ là lợi nhuận của người bán, đặc biệt là các gian hàng nhỏ lẻ, bị xói mòn mạnh. Theo các báo cáo thị trường, trong năm 2025 đã có hàng chục nghìn gian hàng rời sàn, tạm ngừng kinh doanh hoặc chuyển hướng mô hình để cắt giảm chi phí. Với nhiều người, duy trì gian hàng không còn là câu chuyện mở rộng thị trường, mà chỉ còn là bài toán “cầm cự”.

“Đầu vào trắng hóa đơn”: nỗi ám ảnh mới

Áp lực chi phí chưa kịp hạ nhiệt, người bán online lại phải đối diện một thay đổi mang tính bước ngoặt: từ 1-1-2026, hộ và cá nhân kinh doanh thương mại điện tử có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên buộc phải xuất hóa đơn theo Luật Quản lý thuế sửa đổi.

Những ngày cuối năm, Minh Anh (Ngọc Hà, Hà Nội), người bán mỹ phẩm và thực phẩm chức năng xách tay lâu năm, tất bật “xả” kho hàng tồn không hóa đơn. “Không phải vì ế mà vì sợ không giải trình được sau này. Hàng xách tay, nhập tiểu ngạch thì làm gì có hóa đơn đầu vào. Giữ lại là rủi ro lớn”, chị nói. Kế hoạch của chị là chuyển sang nhập khẩu chính ngạch từ năm tới, chấp nhận lợi nhuận thấp hơn để tồn tại lâu dài.

Tương tự, chị Trương Hoài (Hải Phòng), kinh doanh phụ kiện làm đẹp, cũng lo lắng khi phần lớn sản phẩm không có hóa đơn đầu vào do nhập từ đối tác nhỏ lẻ hoặc đặt trực tiếp từ nước ngoài. “Nguồn hàng thì đa dạng, giá rẻ, nhưng giờ lại trở thành điểm yếu chí mạng”, chị chia sẻ.

Những câu chuyện như vậy không hề cá biệt. Trên các hội nhóm kinh doanh online, những cụm từ “xuất hóa đơn”, “truy thu thuế”, “sang nhượng shop” xuất hiện ngày càng dày đặc, phản ánh tâm trạng hoang mang của một bộ phận lớn người bán.

Theo quy định mới, doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm buộc hộ kinh doanh phải thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn chứng từ, xuất hóa đơn điện tử cho từng đơn hàng – một yêu cầu đặc biệt nặng nề với mô hình bán lẻ online xử lý hàng nghìn đơn nhỏ lẻ mỗi năm.

Rào cản lớn nhất nằm ở bài toán hóa đơn đầu vào. Phần lớn shop online hiện nhập hàng từ chợ đầu mối, nguồn tiểu ngạch hoặc hàng xách tay – rẻ, linh hoạt nhưng không có chứng từ hợp lệ. Khi buộc phải xuất hóa đơn đầu ra, tình trạng “đầu vào trắng hóa đơn” trở thành thế tiến thoái lưỡng nan.

Chuyên gia pháp lý cho biết, pháp luật hiện hành không cho phép hợp thức hóa hồi tố hóa đơn đầu vào đối với hàng hóa đã mua trước đây, theo Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 123/2020. Tuy vậy, các hộ kinh doanh được khuyến nghị chủ động kiểm kê tồn kho, lập bảng kê hàng hóa, chuẩn bị chứng từ thay thế và gửi văn bản giải trình tới cơ quan thuế trước thời điểm 1-1-2026 để giảm thiểu rủi ro.

Nếu bài toán nguồn hàng còn có thể giải bằng nhập khẩu chính ngạch, thì chi phí vận hành lại là cú sốc khác. Xuất hóa đơn điện tử cho từng đơn, thuê kế toán, đầu tư phần mềm quản lý, cộng thêm phí sàn tăng cao khiến nhiều người bán phải tính lại hiệu quả kinh doanh.

“Bán cả nghìn đơn, mỗi đơn vài chục nghìn cũng phải xuất hóa đơn, làm sổ sách. Lãi thì ‘bạc cắc’, thủ tục thì ‘nghìn cân’. Không đủ bù chi phí”, một chủ shop online nói và cho biết đang rao sang nhượng gian hàng đã xây dựng suốt 4 năm.

Ở góc độ chính sách, việc áp cùng một ngưỡng doanh thu và nghĩa vụ tuân thủ cho mọi ngành hàng được cho là chưa thực sự hợp lý, bởi biên lợi nhuận giữa các lĩnh vực rất khác nhau. Trên thị trường, hệ quả dễ thấy là giá bán có xu hướng tăng, ưu đãi bị cắt giảm. Người tiêu dùng dần chấp nhận mặt bằng giá mới, đổi lại là sự yên tâm hơn về nguồn gốc và hóa đơn sản phẩm.

Không thể phủ nhận, tăng phí sàn và siết quản lý thuế là bước đi cần thiết để lành mạnh hóa thị trường, tạo sân chơi công bằng giữa kinh doanh online và offline. Tuy nhiên, trong ngắn hạn, quá trình này đang tạo ra một cuộc “thanh lọc” khắc nghiệt. Những người bán không kịp chuyển mình, thiếu năng lực quản trị và nguồn hàng minh bạch sẽ buộc phải rời cuộc chơi.

Với các chủ shop online, quãng thời gian từ nay đến 1-1-2026 không còn là lúc than phiền, mà là giai đoạn quyết định để tái cấu trúc mô hình, chuẩn hóa sổ sách và minh bạch dòng tiền – nếu muốn tiếp tục tồn tại và đi đường dài trên các sàn thương mại điện tử.