Gánh nặng nợ công toàn cầu ngày càng phình to

Theo báo cáo giám sát tài khóa vừa được Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) công bố tuần này, tổng nợ công của thế giới dự kiến lần đầu tiên vượt con số 100.000 tỷ USD vào cuối năm 2024.

IMF lưu ý, nợ công có thể tăng nhanh hơn dự báo do nhiều nền kinh tế lớn ủng hộ chi tiêu cao hơn, đồng thời tăng trưởng giảm tốc làm tăng nhu cầu và chi phí vay.

Nợ công tăng kỷ lục do áp lực chi tiêu

Báo cáo của IMF cho biết, nợ công thế giới dự kiến đạt 93% GDP toàn cầu vào cuối năm 2024 và sẽ tăng lên mức 100% vào năm 2030. Con số này sẽ vượt mức đỉnh 99% trong thời kỳ đại dịch Covid-19 và tăng 10% so với năm 2019, trước khi đại dịch thúc đẩy chi tiêu bùng nổ của các chính phủ. Tình trạng nợ công tăng cao không chỉ diễn ra ở một vài quốc gia cụ thể mà được ghi nhận trên quy mô lớn. Theo nghiên cứu của IMF, các quốc gia sở hữu mức độ bất ổn nợ công lớn chiếm tới hơn một nửa nợ toàn cầu và 2/3 GDP toàn thế giới.

Được công bố một tuần trước cuộc họp thường niên của IMF và Ngân hàng Thế giới (WB) tại Washington, báo cáo giám sát tài khóa của IMF lưu ý thêm rằng có nhiều lý do khiến mức nợ công thế giới trong tương lai có thể cao hơn nhiều so với dự kiến ​​hiện tại, bao gồm xu hướng chi tiêu nhiều hơn ở Mỹ.

Theo IMF, đối với nhiều chính phủ, áp lực chi tiêu để thực hiện chuyển đổi xanh, giải quyết tình trạng già hóa dân số, lo ngại về an ninh và những thách thức phát triển trong dài hạn đang gia tăng. Điều này có xu hướng khiến nợ công tăng nhanh hơn. Tổ chức này cảnh báo, mức nợ công cao ở các nền kinh tế lớn có thể làm tăng biến động của lợi suất trái phiếu chính phủ và rủi ro nợ đối với các quốc gia khác.

Báo cáo của IMF nhấn mạnh, nợ công thế giới có thể cao hơn đáng kể so với dự báo do tăng trưởng kinh tế yếu, điều kiện tài chính thắt chặt hơn và sự bất ổn về chính sách tài khóa tại các cường quốc kinh tế như Mỹ. Thậm chí, IMF còn nêu một kịch bản xấu nhất, đó là nợ công có thể đạt 115% GDP toàn cầu sau 3 năm nữa, tăng hơn 20% so với dự kiến ​​hiện tại của tổ chức này.

Bên cạnh đó, một khoản nợ công lớn chưa xác định được là nguyên nhân khác khiến nợ công toàn cầu trong vòng 3 năm tới cao hơn đáng kể so với dự kiến. Một phân tích của IMF đối với hơn 30 quốc gia cho thấy, 40% khoản nợ công không xác định được bắt nguồn từ các khoản nợ tiềm ẩn và rủi ro tài khóa mà chính phủ phải đối mặt, trong đó phần lớn liên quan đến thua lỗ của các DN nhà nước. Trong lịch sử, nợ công không xác định được rất lớn, trung bình dao động từ 1 - 1,5% GDP toàn cầu và tăng mạnh trong thời kỳ xảy ra bất ổn tài chính.

Trước đó, ECB cho biết, những thách thức dài hạn "nhiều khả năng sẽ gây áp lực lên tài chính công" trong khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone). “Để đạt được tỷ lệ nợ chính phủ trên GDP ở mức 60% vào năm 2070, chính phủ các nước Eurozone cần phải "ngay lập tức và vĩnh viễn" tăng thặng dư sơ cấp - cân đối tài khóa không bao gồm các khoản lãi ròng thanh toán cho nợ công - lên trung bình 2% GDP” - báo cáo của ECB cho biết.

Trong khi đó, hồi cuối tháng 9, Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) cũng cảnh báo về mức nợ công đang tăng nhanh ở nhiều nước. Theo báo cáo của Liên Hợp quốc, nợ công toàn cầu tăng lên mức kỷ lục 97.000 tỷ USD trong năm ngoái, tăng gấp đôi kể từ năm 2010.

Nỗ lực thắt chặt chi tiêu

Để kiềm chế nợ công, IMF kêu gọi chính phủ các nước tăng cường củng cố tài khóa, và nhận định rằng môi trường hiện tại với tốc độ tăng trưởng vững chắc và tỷ lệ thất nghiệp thấp là thời điểm thích hợp để làm điều đó.

"Các quốc gia cần đối phó với rủi ro nợ công thông qua các chính sách tài khóa thận trọng, vừa giúp bảo vệ tăng trưởng và người dân, đồng thời cũng tận dụng được lợi thế của chu kỳ nới lỏng chính sách tiền tệ" - IMF khuyến nghị.

Theo IMF, việc Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed), Ngân hàng T.Ư châu Âu (ECB) và Ngân hàng T.Ư Anh (BoE) bắt đầu giảm lãi suất điều hành chính là "cơ hội cho các nền kinh tế bắt đầu xây dựng lại nguồn lực tài khóa".

“Tại các quốc gia mà tỷ lệ nợ công được dự báo tăng nhanh, hành động chậm trễ sẽ khiến họ phải trả giá đắt hơn trong tương lai". IMF hối thúc các nước này "thực hiện cải cách tài khóa toàn diện", bao gồm tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu, nhằm có thêm lượng tiền tương đương 3 - 4,5% GDP để kéo giảm nợ.

Tuy nhiên, IMF cho biết, những nỗ lực giảm thâm hụt tài khóa hiện tại của các nước chỉ chiếm trung bình 1% GDP toàn cầu trong giai đoạn 2023 - 2029. Tỷ lệ này không đủ để giúp giảm hoặc ổn định nợ công. Chính phủ các nước cần phải giảm thâm hụt tài khóa ở mức trung bình 3,8% GDP toàn cầu trong giai đoạn này để đạt được mục tiêu ổn định nợ công. Đặc biệt, các nước như Trung Quốc và Mỹ, nơi GDP được dự báo không ổn định, sẽ cần phải thắt chặt tài khóa lớn hơn đáng kể.

Theo Văn phòng Ngân sách quốc hội Mỹ (CBO), trong tháng này, Chính phủ Mỹ dự kiến ​​báo cáo mức thâm hụt tài khóa năm 2024 vào khoảng 1.800 tỷ USD, tương đương hơn 6,5% GDP. Các nước khác gồm Brazil, Anh, Pháp, Italia và Nam Phi, nơi nợ công dự kiến ​​tiếp tục tăng, có thể đối mặt với những hậu quả tốn kém.

“Việc trì hoãn thắt chặt tài khóa chắc chắn sẽ khiến các chính phủ cần giảm nợ công lớn hơn. Việc trì hoãn như vậy cũng có thể gây ra rủi ro vì kinh nghiệm trong quá khứ cho thấy, nợ công cao và thiếu kế hoạch tài khóa đáng tin cậy có thể gây ra những phản ứng bất lợi của thị trường và có thể hạn chế dư địa tài khóa mà các quốc gia cần để giải quyết những cú sốc trong tương lai” - bà Era Dabla-Norris, Phó Giám đốc bộ phận tài chính của IMF cảnh báo.

Dự kiến, kế hoạch giảm thuế của ứng cử viên Tổng thống đảng Cộng hòa Donald Trump sẽ bổ sung khoảng 7.500 tỷ USD vào khối nợ công mới của Mỹ trong 10 năm tới. Con số trên cao hơn gấp đôi so với mức nợ công bổ sung 3.500 tỷ USD từ kế hoạch kinh tế của Phó Tổng thống Kamala Harris, ứng cử viên đảng Dân chủ, theo ước tính của Ủy ban ngân sách liên bang có trách nhiệm (CRFB), một tổ chức nghiên cứu về ngân sách của Chính phủ Mỹ. Do đó, nỗi lo nợ công của Mỹ, kéo theo nợ công của nhiều quốc gia, sẽ còn dai dẳng và lớn hơn.