Doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu: Cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ

Đề xuất doanh nghiệp tự quyết giá xăng dầu được đánh giá sẽ tạo môi trường cạnh tranh theo cơ chế thị trường, thế nhưng, theo chuyên gia, để tránh các hệ lụy tiềm ẩn, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ…

Mới đây, Bộ Công Thương đã công bố Dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu nhằm thay thế các Nghị định hiện hành (Nghị định 80/2023/NĐ-CP; Nghị định 95/2021/NĐ-CP; Nghị định 83/2014/NĐ-CP). Trong đó, nội dung đáng chú ý nhận được sự quan tâm đó là quy định mới về việc điều chỉnh giá bán xăng dầu.

Dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu quy định mới về việc điều chỉnh giá bán xăng dầu

Cụ thể, tại Điều 33 Dự thảo Nghị định kinh doanh xăng dầu thì việc điều chỉnh giá bán xăng dầu phải tuân thủ các nguyên tắc như: Giá bán buôn, giá bán lẻ xăng dầu trong và ngoài hệ thống được thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu, thương nhân phân phối xăng dầu quyết định không cao hơn giá bán xăng dầu theo công thức quy định tại Điều 34 Dự thảo Nghị định…

Theo đề xuất này, Nhà nước không điều hành giá mà công bố giá thế giới bình quân 15 ngày và một số chi phí cố định (tỷ giá ngoại tệ, chi phí kinh doanh và lợi nhuận của doanh nghiệp, các loại thuế, phí). Dựa trên dữ liệu trên, các doanh nghiệp đầu mối sẽ tự tính giá bán tối đa (giá trần), và giá bán lẻ tới người tiêu dùng không được cao hơn mức trần này.

Chia sẻ về đề xuất đã nêu, Bộ Công Thương cho biết, để doanh nghiệp đầu mối tự quyết giá bán sẽ tạo môi trường cạnh tranh theo cơ chế thị trường, giúp họ linh hoạt và tự chủ trong định giá. Cơ chế giá này cũng nhằm mục tiêu tiến dần hơn với thị trường…

Đánh giá cao đề xuất của cơ quan soạn thảo, thế nhưng, để tránh các hệ lụy tiềm ẩn, theo chuyên gia, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ.

Đồng tình và đánh giá cao đề xuất của quy định đã nêu trong việc đưa giá xăng dầu tiệm cận với thị trường, tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực được kỳ vọng, không ít ý kiến cũng cho rằng, để tránh các hệ lụy tiềm ẩn, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Theo TS Nguyễn Quốc Việt - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VERP), tăng tính tự chủ và giảm can thiệp của Nhà nước, để doanh nghiệp đầu mối xăng dầu tự quyết giá bán sẽ tạo cơ chế cạnh tranh tốt hơn. Việc này cũng giúp gia tăng áp lực buộc các đầu mối tiếp tục giảm chi phí, bảo vệ tốt hơn các doanh nghiệp ở cuối chuỗi giá trị, nhất là các cửa hàng kinh doanh xăng dầu nhỏ lẻ.

Tuy nhiên, với một số đơn vị đầu mối chi phối thị trường từ khâu nhập khẩu đến bán lẻ, cơ chế mới như đề xuất chưa giải quyết được gốc rễ của vấn đề thị trường xăng dầu hiện nay.

“Nếu trao quyền quyết định giá bán cho đầu mối, cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, kịp thời để bảo đảm giá mặt hàng này không tăng “sốc”, ảnh hưởng đến quyền lợi của người tiêu dung”, vị chuyên gia này nhấn mạnh.

Còn theo chuyên gia kinh tế - TS Nguyễn Minh Phong, càng sớm đưa mặt hàng xăng dầu tiến tới thị trường thì càng tốt, nhưng phải hội tụ đầy đủ các yếu tố về tự do nhập khẩu, tự do phân phối. Thời điểm này, mặt hàng xăng dầu chưa làm được điều đó nên Nhà nước vẫn phải quản lý.

Đồng quan điểm đã nêu, không ít ý kiến cho rằng, việc để cho đầu mối được quyền tự điều chỉnh giá xăng dầu trong hệ thống có thể có những tác động bất lợi cho thị trường bởi hiện nay có doanh nghiệp chiếm tới 49% thị phần nguồn cung xăng dầu. Do đó, nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ trong trường hợp để doanh nghiệp xăng dầu tự quyết và công bố giá bán thì sẽ dẫn tới trường hợp doanh nghiệp có thể lạm dụng vị trí độc quyền để giữ giá cao mà không có động lực giảm giá. Cùng với đó, các thương nhân đầu mối khác cũng bám theo giá của các doanh nghiệp này, khiến mục tiêu tạo sự cạnh tranh giá trên thị trường mà Bộ Công Thương đặt ra sẽ không thể thành hiện thực.

Được biết, bên cạnh vấn đề đã nêu, một trong những điểm mới đánh chú ý của Dự thảo Nghị định mới lần này là về điều kiện kinh doanh, trong đó, Bộ Công Thương đề xuất quy định việc kết nối dữ liệu về tổng nguồn xăng dầu, tiêu thụ, tồn kho xăng dầu… là điều kiện bắt buộc thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu phải thực hiện. Thương nhân đề nghị cấp mới Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu phải thực hiện ngay quy định về kết nối dữ liệu này. Thương nhân đã được cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu cần có lộ trình để xử lý, thời gian 24 tháng kể từ ngày Nghị định có hiệu lực thi hành.

Theo Bộ Công Thương, việc số hóa, kết nối dữ liệu kinh doanh xăng dầu giữa cơ quan quản lý Nhà nước với doanh nghiệp hiện chưa đầy đủ, rõ ràng. Vì vậy, cần đẩy mạnh công tác số hóa, kết nối dữ liệu này giúp cho cơ quan quản lý Nhà nước có được dữ liệu (như dữ liệu về tổng nguồn xăng dầu, tiêu thụ, tồn kho xăng dầu…) nhanh chóng, kịp thời phục vụ công tác quản lý, điều hành thị trường. Mặt khác, giúp doanh nghiệp giảm bớt các báo cáo giấy gửi về cơ quan quản lý Nhà nước.