“Vũ khí đặc biệt” giúp Nga đối phó với trừng phạt phương Tây trong khủng hoảng Ukraine

Vị thế của Nga trên bản đồ hàng không thế giới đã tạo cho Moscow lợi thế chưa từng có so với thời Liên Xô. Điều này trở thành “vũ khí đặc biệt” của Nga khi đối phó với các lệnh trừng phạt tiềm tàng từ phương Tây trong bối cảnh căng thẳng leo thang liên quan đến Ukraine.

Các hãng hàng không và các công ty cho thuê máy bay chở khách trị giá hàng tỷ USD đang chuẩn bị cho khả năng việc làm ăn với Nga bị ảnh hưởng nếu căng thẳng ở biên giới Ukraine theo thang thành một cuộc xung đột quân sự.

Từ nhiều tháng qua, giới chức Mỹ đã cảnh báo Nga có thể tấn công Ukraine sau khi tập trung hơn 100.000 binh sỹ gần biên giới nước láng giềng, trong khi các nước phương Tây đang chuẩn bị các đòn trừng phạt khắc nghiệt nếu Moscow “động binh”.

Các công ty hàng không lo ngại về tác động trong việc làm ăn kinh doanh với các công ty của Nga. Đòn trừng phạt có thể làm ngắt quãng việc giao dịch với các công ty cho thuê, và bất cứ động thái đáp trả nào của Nga nhằm hạn chế tiếp cận không phận Nga cũng có thể khiến thương mại Đông-Tây rơi vào hỗn loạn.

“Vũ khí đặc biệt” của Nga

“Chúng tôi dự đoán sẽ có phản ứng bất đối xứng từ Nga”, một nguồn tin phương Tây liên quan tới việc chuẩn bị các kịch bản có thể xảy ra cho biết, đồng thời nhấn mạnh phương Tây khó có khả năng hạn chế không phận của mình trước.

Hành lang giao thông hàng không giữa các khu vực của châu Âu hoặc Bắc Mỹ và châu Á trải khắp nước Nga, khiến không phận rộng 26 triệu km2 của Nga trở thành điểm giao cắt thương mại thiết yếu.

Nếu không thể tiếp cận đường bay của Nga, giới chuyên gia cho rằng các hãng hàng không có thể phải chuyển hướng lộ trình xuống phía Nam trong khi cũng phải tránh các khu vực căng thẳng ở Trung Đông, khiến chi phí tăng đáng kể ở thời điểm các hãng hàng không đang phục hồi sau đại dịch.

Theo một số thông tin, cuộc khủng hoảng hiện nay khơi lại viễn cảnh thời Chiến tranh Lạnh, máy bay châu Âu phải đi qua Bắc Mỹ để tiếp nhiên liệu ở Anchorage, rồi mới tới các điểm đến như Tokyo, từ đó làm giảm hiệu quả kinh tế của các chuyến bay.

Cho tới nay, sân bay lớn nhất của Alaska vẫn chưa được bất cứ hãng hàng không nào liên hệ để khai thác một lựa chọn như vậy. Nếu xảy ra, điều này cũng đòi hỏi phải nâng cao năng lực xử lý mặt đất.

Tuy nhiên, theo bà Elisabeth Braw, một học giả cấp cao tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, kịch bản này cũng cho thấy quy mô và vị thế của Nga trên bản đồ hàng không thế giới đã tạo cho Moscow lợi thế chưa từng có ở thời Liên Xô, khi các nền kinh tế chưa hội nhập sâu rộng như hiện nay.

“Cho tới nay, Nga vẫn chưa đe dọa thu hồi quyền bay quá cảnh đối với các hãng hàng không, nhưng họ biết rằng họ có một thứ vũ khí đặc biệt”, bà Braw cho biết trong một bài viết trên Defense One hồi tháng 1/2022.

Các chuyên gia cho rằng, ngay cả khi Moscow không có biện pháp trả đũa chính thức nào, tác động đối với các chuyến bay quá cảnh quan trọng qua Nga vẫn rất khó dự đoán.

“Mọi hoạt động trong số đó đều đòi hỏi phải xin giấy phép từ trước và không phải lúc nào cũng được cấp phép thường xuyên. Có mọi lý do để tin rằng nếu mọi việc trở nên nghiêm trọng, một vài yêu cầu sẽ không được phản hồi”, nhà phân tích Robert Mann nói.

Lo ngại về các hoạt động cho thuê

8.000 đơn vị kiểm soát không lưu của Nga kiểm soát 194.296 chuyến bay quá cảnh trong năm 2021, tức trung bình 532 chuyến bay quá cảnh mỗi ngày.

Con số này tăng 16% so với mức đình trệ của năm 2020 nhưng vẫn thấp hơn 37% so với lưu lượng giao thông năm 2019 – thời điểm trước khi đại địch Covid-19 bùng phát.

Các nhà phân tích cho rằng Nga đã kiếm được khoản tiền đáng kể từ phí các chuyến bay quá cảnh.

Khi căng thẳng gia tăng trong những tháng gần đây, các hãng hàng không nêu quan ngại rằng Nga có thể từ chối mở rộng các chuyến bay quá cảnh, làm gián đoạn kết nối tới châu Á, Ấn Độ và Trung Đông.

“Nếu tình huống khẩn cấp xảy ra, chúng ta không có lựa chọn nào khác ngoài việc tránh không phận Nga và bay theo lộ trình về phía Nam. Do yêu cầu đối với các chuyến bay quốc tế vẫn ở mức thấp vì đại dịch Covid-19, chúng ta có thể lựa chọn không bay trong trường hợp khẩn cấp”, ông Yuji Hirako, Chủ tịch và Giám đốc điều hành hãng hàng không All Nippon cho biết.

Tháng 10/2021, các hãng hàng không Mỹ đã đề nghị Bộ Ngoại giao “hành động khẩn cấp” để đảm bảo quyền được bay qua không phận Nga. Giới chức Mỹ dự kiến sẽ họp với các hãng hàng không trong vài ngày tới.

Đối với ngành công nghiệp cho thuê máy bay, cho tới nay, Nga vẫn là “ngôi sao sáng”, do phần lớn các hãng hàng không vẫn đang phải chạy theo các khoản chi trả trong thời kỳ đại dịch, một giám đốc điều hành công ty cho thuê cho biết.

Ngay cả khi một số hãng hàng không bắt đầu tránh không phận Ukraine trong ngày 14/2, các công ty cho thuê vẫn theo dõi chặt chẽ các rủi ro lớn hơn ở Nga.

Ông Domhnal Slattery, Giám đốc điều hành công ty cho thuê máy bay Avolon, nói rằng mối lo ngại của ông là các đòn trừng phạt tiềm tàng, trong đó bao gồm cả SWIFT, có thể làm ngắt quãng các giao dịch thanh toán quốc tế.

“Vì thế chúng tôi đang tập trung vào việc đảm bảo làm thế nào để có thể giải quyết vấn đề thanh toán đối với các tài sản cho thuê của chúng tôi”, ông nói.

Theo công ty phân tích dữ liệu Cirium, các công ty Nga có khoảng 980 máy bay đang hoạt động, trong đó 777 chiếc là đi thuê. Trong số này, 515 máy bay, có giá trị thị trường ước tính khoảng 10 tỷ USD, được thuê từ các công ty nước ngoài.

“Nếu có các lệnh trừng phạt nhằm vào hoạt động giao dịch với các công ty Nga, điều đó có thể ảnh hưởng tới hơn 500 máy bay nếu không có các lệnh miễn trừ”, ông Rob Morris, người đứng đầu bộ phận tư vấn tại Ascend cho biết./.