Thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam có gì sau 1.000 phiên giao dịch?

Ngày 06/8/2021 là ngày giao dịch có ý nghĩa đặc biệt tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX) với dấu ấn của phiên giao dịch thứ 1.000 được tổ chức trên thị trường chứng khoán (TTCK) phái sinh.

Nhìn lại 4 năm về trước, ngày 10/8/2017, TTCK phái sinh khai trương hoạt động, đánh dấu bước phát triển quan trọng của TTCK Việt Nam trong việc quản lý và vận hành một thị trường giao dịch sản phẩm mới, một kênh đầu tư mới đồng thời cung cấp công cụ phòng ngừa rủi ro hiệu quả đối với chứng khoán trên thị trường cơ sở.

Phát triển thị trường phái sinh được xem là xu thế tất yếu đối với thị trường Việt Nam, góp phần hoàn thiện cơ cấu thị trường cũng như cấu trúc hoạt động theo thông lệ quốc tế. Đó cũng là xu thế phát triển chung của TTCK thế giới. Trong số hơn 100 TTCK trên thế giới và trong khu vực, hiện có khoảng 40 thị trường phái sinh được đưa vào vận hành và có tốc độ tăng trưởng ổn định qua nhiều năm.

Ở Việt Nam, sau 4 năm hoạt động, TTCK phái sinh đã có sự phát triển nhanh chóng, vượt các kỳ vọng đặt ra, thể hiện rõ vai trò là công cụ phòng ngừa rủi ro, góp phần ổn định dòng vốn đầu tư trên thị trường cơ sở.

Hiện tại, TTCK phái sinh cung cấp 2 dòng sản phẩm là: Hợp đồng tương lai trên Chỉ số cổ phiếu (Hợp đồng tương lai VN30) và Hợp đồng tương lai trên Trái phiếu Chính phủ (Hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm và Hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm).

Hình 1: Tổng KLGD, OI của Hợp đồng tương lai VN30 và diễn biến chỉ số VN30 trong 1.000 phiên TTCK phái sinh

Trong đó, sản phẩm Hợp đồng tương lai VN30 có thanh khoản cao và ổn định nhất trên TTCK phái sinh trong nước, đặc biệt là trước những diễn biến phức tạp của đại dịch COVID-19. Năm 2020, khối lượng giao dịch bình quân đạt 160.000 hợp đồng/phiên và thị trường đã đạt kỉ lục giao dịch với Hợp đồng tương lai VN30 với 356.033 hợp đồng vào ngày 29/7/2020.

Trong 7 tháng đầu năm 2021, kỉ lục giao dịch mới được xác định với 403.266 hợp đồng vào phiên giao dịch ngày 12/7/2021. Thống kê giao dịch tháng của Hợp đồng tương lai VN30 cho thấy một xu hướng phát triển tương đối ổn định của sản phẩm trong 1.000 phiên giao dịch.

Hình 2: Thống kê KLGD theo tháng của Hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 (từ tháng 8/2017 đến tháng 06/8/2021)

Trong khi đó, so với Hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30, dòng sản phẩm Hợp đồng tương lai trên TPCP thanh khoản chưa cao kể từ khi ra đời vào ngày 04/7/2019, do còn tồn tại một số hạn chế nhất định gây trở ngại cho sự tham gia của Ngân hàng thương mại (NHTM) vốn được xem là đối tượng đầu tư quan trọng nhất mà dòng sản phẩm này hướng tới.

Mặc dù vậy, trong dài hạn, Hợp đồng tương lai TPCP vẫn được các chuyên gia kì vọng sẽ trở thành công cụ phòng ngừa rủi ro lãi suất hiệu quả đầu tiên cho NHTM trên thị trường TPCP. Tổng khối lượng giao dịch Hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 5 năm từ ngày 04/7/2019 đến hết ngày 06/8/2021 là 296 hợp đồng, khối lượng hợp đồng mở (OI) đạt 0 hợp đồng.

Ngày 28/6/2021 vừa qua, HNX chính thức khai trương sản phẩm Hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm, nhằm đáp ứng sát hơn nữa nhu cầu phòng vệ trên thị trường TPCP cơ sở. KLGD của Hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm tính đến hết ngày 06/8/2021 đạt 1.123 hợp đồng, OI là 149 hợp đồng. Mức giao dịch này tuy chưa cao nhưng cũng là tín hiệu tốt cho thị trường sau một thời gian thiếu vắng giao dịch với Hợp đồng tương lai trên TPCP.

OI toàn thị trường cũng được duy trì tăng ổn định qua các năm. Thị trường khai trương với OI là 202 hợp đồng. Đến ngày 31/12/2020, OI đạt 40.339 hợp đồng. Và tính đến cuối phiên giao dịch thứ 1.000, OI toàn thị trường đạt 37.614 hợp đồng, gấp 4,65 lần so với cuối năm 2017.

Từ khi TTCK phái sinh ra đời, số lượng tài khoản giao dịch phái sinh liên tục gia tăng. Tính đến phiên giao dịch thứ 1.000, đã có 423.639 tài khoản được mở, tăng gấp 24,75 lần so với cuối năm 2017. Về cơ cấu thành viên đã có 23 công ty chứng khoán là thành viên giao dịch trên TTCK phái sinh, đóng góp tích cực vào hoạt động giao dịch sôi nổi trên thị trường.

Dư địa phát triển của TTCK phái sinh Việt Nam

Trên cơ sở những thành tựu đã đạt được trong 1.000 phiên giao dịch qua, HNX đã và đang tiếp tục nghiên cứu phát triển các sản phẩm mới như: Hợp đồng tương lai trên chỉ số cố phiếu khác, Hợp đồng tương lai trên cổ phiếu đơn lẻ (SSF), Hợp đồng quyền chọn trên chỉ số chứng khoán và Hợp đồng quyền chọn trên cổ phiếu đơn lẻ (SSO). Lộ trình cho mỗi sản phẩm sẽ theo sát chủ trương được Chính phủ phê duyệt, gắn với mức độ ổn định của hạ tầng công nghệ cũng như mức độ sẵn sàng của thị trường.

Về hệ thống công nghệ, hệ thống giao dịch bù trừ thanh toán mới thuộc gói thầu với Sở GDCK Hàn Quốc (KRX) đang được tích cực thử nghiệm và khi hoàn thiện, được kì vọng sẽ cung cấp thêm nhiều chức năng giao dịch ưu việt cho thị trường phái sinh, đảm bảo định hướng phát triển dài hạn của thị trường.

Cuối cùng, với việc tiếp tục phát huy hiệu quả trong công tác giám sát trên TTCK phái sinh cũng như giám sát liên thị trường, đảm bảo thị trường vận hành thông suốt, hiệu quả và an toàn HNX hi vọng thời gian tới, TTCK phái sinh Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển với nhiều cột mốc đáng ghi nhận hơn nữa, trở thành một kênh đầu tư đáng tin cậy của nhà đầu tư trên thị trường trong và ngoài nước.

Một số tồn tại cần khắc phục

- Cơ cấu sản phẩm trên thị trường chưa thật sự đa dạng để thu hút sự quan tâm của NĐT trong và ngoài nước. Sản phẩm Hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 tuy có thanh khoản tốt nhưng vẫn cần được phát triển thêm với các chỉ số cơ sở khác có tính đại diện và hấp dẫn trên thị trường. Các sản phẩm Hợp đồng tương lai TPCP chưa thật sự dễ tiếp cận với đối tượng đầu tư chính, là các NHTM. Để khắc phục được hạn chế này, cần rất nhiều trao đổi cởi mở hơn nữa giữa các nhà tạo lập chính sách từ Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, cũng như các đơn vị tổ chức thị trường (HNX, HOSE, VSD).

- NĐT trên TTCK phái sinh cũng chưa thực sự đa dạng, chủ yếu NĐT cá nhân trong nước vẫn là đối tượng chiếm đa số. Tỷ trọng KLGD của NĐT cá nhân trong nước mặc dù có giảm dần, từ 98% vào cuối năm 2017 xuống còn còn 83,81% năm 2020, và trong 7 tháng đầu năm 2021 còn 81,17%, nhưng nhìn chung vẫn ở mức cao. Giao dịch của NĐT tổ chức trong nước (bao gồm cả tự doanh) và của NĐT nước ngoài đã tăng lên nhưng cũng vẫn chiếm tỉ trọng nhỏ, trung bình lần lượt khoảng 17,7% và 1,13% tổng KLGD toàn thị trường. Hiện nay, HNX đang tiếp tục phối hợp các cơ quan quản lý để nghiên cứu cải thiện các chính sách và tăng cường quảng bá về thị trườngnhằm thúc đẩy đa dạng hóa cơ cấu NĐT trên thị trường phái sinh.