Quyền lực tối thượng của Jack Ma tại Alibaba

Việc ông Daniel Zhang bất ngờ từ chức với tư cách là người đứng đầu công ty kinh doanh dịch vụ đám mây quan trọng của Alibaba cho thấy tầm ảnh hưởng liên tục của tỷ phú Jack Ma đối với tập đoàn mà ông sáng lập và lãnh đạo suốt hơn hai thập kỷ.

Đằng sau sự ra đi của ông Daniel Zhang

Ông Zhang trở thành giám đốc điều hành Alibaba vào năm 2015 và tiếp nhận vị trí chủ tịch từ tỷ phú Ma vào năm 2019. Tháng 12 năm ngoái, ông được bổ nhiệm làm lãnh đạo của công ty kinh doanh dịch vụ đám mây Alibaba Cloud.

Nhưng Jack Ma, người đã dành gần một năm để sống ở nước ngoài sau khi bất mãn với chính quyền Trung Quốc, đã trở lại vào tháng 3 năm nay. Theo kế hoạch tái cơ cấu sâu rộng được công bố cùng thời điểm, ông Zhang sẽ nhường lại vị trí giám đốc điều hành và chủ tịch của Alibaba cho những người bạn tâm giao lâu năm của ông Ma là Eddie Wu và Joseph Tsai.

Ít ai ngờ rằng ông Zhang cũng sẽ thôi giữ chức chủ tịch và giám đốc điều hành của Alibaba Cloud, vì ông từng cam kết gắn bó với mảng này hồi tháng 6. Ngay cả các giám đốc điều hành cấp cao cũng bất ngờ trước thông báo từ chức này vào ngày 10/09, vài tháng trước lịch niêm yết dự kiến của Alibaba Cloud.

Chelsey Tam, chuyên gia phân tích cấp cao tại Morningstar, cho biết: “Chúng tôi cho rằng quyết định thay đổi nhân sự mới nhất này đã không được lên kế hoạch từ tháng 6. Và có thể đang có sự bất đồng giữa các đối tác của Alibaba”.

Wang Jian trở lại?

Sự ra đi của ông Zhang trùng hợp với sự trở lại của Wang Jian, nhà sáng lập Alibaba Cloud vốn đã rời đi vào 10 năm trước. Ông Wang gia nhập Alibaba vào năm 2008 sau vài năm làm cho Microsoft Research Asia. Ông từng mô tả mối quan hệ của mình với Jack Ma trên phương tiện truyền thông nhà nước là "giống như anh em nhà Haier", ám chỉ một cặp robot hoạt hình đi khắp thế giới để trải qua những cuộc phiêu lưu và vượt qua khó khăn.

Theo một thông cáo trước đó của Alibaba, ông Wang, 60 tuổi, là thành viên hội đồng quản trị của Alibaba Cloud.

“Sự trở lại của ông Wang là rất rõ ràng. Nó cho thấy ông chủ lớn nhất của Alibaba vẫn là Jack Ma”, một quản lý cấp cao của công ty nói với Nikkei Asia.

Mặc dù không có vai trò chính thức công khai tại tập đoàn nhưng tỷ phú Jack Ma vẫn duy trì sự ảnh hưởng lớn nhờ cơ cấu cổ đông phức tạp và quan hệ đối tác với những nhân viên nội bộ khác.

“Có vẻ như việc tái cơ cấu là chưa đủ và tập đoàn cần những cải cách sâu sắc và triệt để hơn”, vị quản lý cấp cao này nói thêm. Theo kế hoạch tái cơ cấu được công bố vào tháng 3, tập đoàn sẽ được chia thành 6 công ty chính, 5 trong số đó sẽ tìm cách IPO trong thời gian tới.

Tuy nhiên, thông báo về kế hoạch đó không giúp giá cổ phiếu của Alibaba tăng lên, và tin tức về việc ông Zhang rời khỏi công ty kinh doanh dịch vụ đám mây cũng không giúp ích được gì.

Alibaba và cuộc tái thiết cực lớn

Duncan Clark, người sáng lập và chủ tịch của công ty tư vấn BDA, cho biết: “Tôi nghĩ Alibaba đang muốn thực hiện cuộc tái thiết cực lớn, vì kế hoạch tái cơ cấu trước đó của họ không tạo ra tác động đủ lớn. Họ có vẻ rất tự tin rằng cơ cấu mới sẽ tạo ra sự tăng trưởng mới, nhưng họ phải truyền đạt hoặc chứng minh điều đó tốt hơn. Thị trường đang tập trung hơn vào vấn đề nhân sự”.

Phần lớn tâm điểm là những điểm mạnh rất khác nhau của ông Zhang và ông Wu.

Ông Zhang có kiến thức nền tảng về kế toán và tài chính. Trước khi gia nhập Alibaba vào năm 2007, ông làm việc hơn 10 năm tại Ernst & Young và PwC.

Ông đã thành công tại Alibaba nhờ đặt cược đúng vào thời điểm Trung Quốc chứng kiến xu hướng chuyển sang mua sắm hàng chất lượng cao hơn và đắt tiền hơn qua internet, đặc biệt là qua ứng dụng di động. Ông đã khởi xướng chương trình mua sắm Ngày độc thân hàng năm của Alibaba vào ngày 11/11/2009, giúp Taobao đạt được lợi nhuận trong cùng năm đó.

Năm tiếp theo, Trung Quốc vượt qua Nhật Bản để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới và Ngày Độc thân trở thành biểu tượng cho chủ nghĩa tiêu dùng xa hoa của Trung Quốc.

Nhưng khi nền kinh tế nước này bắt đầu chậm lại vào khoảng năm 2016, đối thủ Pinduoduo, một ứng dụng mua sắm nổi tiếng với mức giá rẻ, bắt đầu thu hút người mua từ Taobao và Tmall của Alibaba. Ông Zhang phải vật lộn để vượt qua thử thách này và vào năm 2020, Pinduoduo đã vượt qua Alibaba về lượng người dùng hoạt động hàng năm.

Gần đây, nội bộ tập đoàn bắt đầu hoài nghi về sự hiểu biết của ông Zhang về mảng điện toán đám mây, các nguồn tin nói với Nikkei Asia.

Ông phụ trách Alibaba Cloud sau một đợt ngừng hoạt động lớn vào cuối năm ngoái. Việc bổ nhiệm này vẫn diễn ra mặc dù ông không có trình độ chuyên môn kỹ thuật như ông Wu, người từng giữ chức giám đốc công nghệ tại Alipay của Alibaba và nền tảng mua sắm trực tuyến Taobao.

Theo ước tính của các nhà phân tích, mặc dù Alibaba vẫn là nhà cung cấp dịch vụ đám mây lớn nhất Trung Quốc với khoảng 33% thị phần, nhưng thị phần dẫn đầu của hãng này đã dần bị thu hẹp trong vài năm qua. Vào tháng 4, Alibaba Cloud giảm giá cho khách hàng trong nước, động thái gây ra cuộc chiến về giá nhưng lại không thể giúp họ tăng thị phần. Tình hình kinh doanh đám mây ở nước ngoài của Alibaba cũng không sáng sủa hơn khi thị phần giảm dần.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích vẫn hoài nghi liệu ông Wu có phải là người phù hợp để thay thế ông Zhang ở vị trí chủ chốt hay không.

Chuyên gia Tam của Morningstar cho biết: “Vì vai trò CEO của Alibaba và Alibaba Cloud sẽ do cùng một người đảm nhận, thay vì sử dụng những người khác nhau như trước đó, chúng tôi cho rằng điều này có thể gây lo ngại về quản trị doanh nghiệp. Ví dụ việc khách hàng tiềm năng của Alibaba Cloud có thể lo lắng về việc chia sẻ dữ liệu của họ với Alibaba”.

Brian A. Wong, cựu phó chủ tịch tập đoàn tại Alibaba, cho biết: “Tôi tin rằng vai trò giám đốc điều hành Alibaba Cloud của ông Eddie Wu sẽ chỉ tạm thời. Tuy nhiên, kiến thức công nghệ vững chắc và hiểu biết toàn diện của Eddie về hoạt động tổng thể của Alibaba cũng có nghĩa là ông ấy đang có vị thế tốt để dẫn dắt quá trình chuyển đổi, xác định những thách thức tiềm ẩn phía trước cũng như xác định nhân sự phù hợp để dẫn dắt hoạt động kinh doanh”.