Ổn định chính sách thuế để phục hồi kinh tế

Hiện có nhiều ý kiến đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với nhiều hàng hóa nhưng việc này sẽ khiến nguy cơ buôn lậu gia tăng, gây sức ép cho sản xuất trong nước. Cùng với đó, sẽ gia tăng chi phí, gánh nặng cho DN.

Áp lực tăng chi phí

Giai đoạn ‘zero Covid’ đã khiến mọi hoạt động tê liệt, DN và nền kinh tế thiệt hại nặng nề. Bước vào trạng thái bình thường mới, sản xuất kinh doanh vẫn chưa thể phục hồi như trước do chi phí nguyên liệu đầu vào tăng cao, thiếu hụt lao động và nguồn cung ứng… khiến DN đối mặt với nhiều khó khăn. Trong khi đó, triển vọng vẫn còn nhiều thách thức do Covid-19 tiếp tục diễn biến khó lường.

Dự báo của Bộ Kế hoạch Đầu tư cho thấy, năm 2022, Việt Nam sẽ đối mặt với nhiều khó khăn như: làn sóng dịch do biến chủng Omicron hay ảnh hưởng lạm phát toàn cầu. Do vậy, muốn kinh tế tăng trưởng 6-6,5% như mục tiêu Quốc hội đề ra cần phải có gói hỗ trợ để giúp các DN phục hồi sản xuất kinh doanh, tập trung chủ yếu vào chính sách tài khóa, hoàn phí, hoàn thuế.

Tại phiên họp chuyên đề tháng 11/2021, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội phải gắn với lộ trình mở cửa từng bước nền kinh tế theo phương châm thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch Covid-19. Mục tiêu đặt ra là thúc đẩy phục hồi, tăng trưởng kinh tế, tạo ra động lực mới cho phát triển kinh tế, nhưng phải bảo đảm nền tảng kinh tế vĩ mô ổn định, lạm phát ở mức thấp và bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế.

Trong đó, với các chính sách thuế, việc duy trì chính sách hiện hữu trong 2-3 năm tới là một trong những giải pháp bền vững được các chuyên gia kinh tế ủng hộ vì giúp Chính phủ nuôi dưỡng nguồn thu trong giai đoạn khó khăn.

Chuyên gia đến từ VCCI nhấn mạnh, duy trì 1 chính sách thuế ổn định là điều cần thiết, Nó cũng phù hợp với Quyết định 2114/QĐ-TTgngày 16/12/2021 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch thực hiện Kết luận số 19-KL/TW của Bộ Chính trị và Đề án Định hướng Chương trình xây dựng pháp luật nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV trong đó dự án thuế TTĐB sẽ được xem xét để đưa vào Chương trình xây dựng pháp luật 2023-2025.

Chính vì thế, để đảm bảo mục tiêu tăng trưởng, giữ nguyên chính sách thuế ổn định như hiện tại cũng nằm trong gói giải pháp hỗ trợ mà Chính phủ cần cân nhắc trong giai đoạn này.

Những đề xuất làm tăng gánh nặng cho DN như đề xuất tăng thuế TTĐB đối với một số mặt hàng trong đó có thuốc lácần tính toán kỹcác tác động, lưu tâm tới cả những hệ lụy ngoài mong muốn, các đối tượng dễ bị tổn thương trước khi đưa ra quyết định. Ngoài ra, thời điểm thực hiện cũng vô cùng quan trọng để DN có thời gian hồi phục sau đại dịch.

Ngay cả người tiêu dùng cũng đang phải đối mặt với những gánh nặng về tài chính do Covid-19 gây ra. Khi đó, những tính toán chi li trong việc chi tiêu hàng ngày được đặt lên hàng đầu và khả năng người tiêu dùng tìm đến các mặt hàng tiêu dùng nhanh bất hợp pháp với giá thành rẻ hơn.

Nỗi lo buôn lậu bùng phát

Trong phiên thảo luận tổ tại Kỳ họp bất thường lần thứ nhất, Quốc hội khóa XV, ngày 6/1/2022 vừa qua, ông Nguyễn Mạnh Cường - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội- cho rằng, tăng thuế vấn đề rất phức tạp, phải đánh giá tác động cẩn trọng. Bởi nếu như tăng thuế tiêu thụ thuốc lá phải đi đôi với chống buôn lậu thuốc lá. Vì nếu chỉ tăng mà không chống được buôn lậu thì sẽ phản tác dụng, dẫn đến kích thích buôn lậu thuốc lá, lúc đó lợi nhuận buôn lậu thuốc lá có khi còn cao hơn ma túy, giá thuốc lá lên quá cao sẽ đẩy buôn lậu lên.

Thực tế, cuối năm 2021 và giai đoạn trước khi bước vào Tết Nguyên đán, ngay sau khi Việt Nam tái mở cửa, tình hình buôn lậu thuốc lá ngay lập tức diễn biến phức tạp trở lại ở nhiều điểm nóng trên suốt các tuyến biên giới, đặc biệt ở các tỉnh An Giang, Tây Ninh, Bình Phước, Long An, Đồng Tháp, Kiên Giang...

Khảo sát thị trường cho thấy thuốc lá lậu ngày càng dễ dàng tiếp cận hơn, giá cả cạnh tranh hơn, nhất là những sản phẩm nhập lậu từ 15.000 đến 30.000/bao. Các sản phẩm này không phải đóng bất kỳ loại thuế, phí nào và có thể mua dễ dàng tại các điểm bán lẻ, các chợ đầu mối, cạnh tranh trực tiếp với thuốc lá sản xuất trong nước hoặc nhập khẩu chính ngạch, vốn đang đóng góp mấy chục ngàn tỉ đồng cho ngân sách Nhà nước hàng năm.

Do đó, nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam nên tìm cách kiểm soát thuốc lá nhập lậu và các hoạt động kinh doanh bất chính đi kèm thay vì tập trung vào việc tăng thuế TTĐB, tức chỉ “đánh” vào các hoạt động kinh doanh hợp pháp thay vì giải quyết tận gốc đâu là nguyên nhân thực sự đang tước đi nguồn thu của Chính phủ, cũng như khiến mục tiêu giảm tiêu dùng thuốc lá trở nên khó hoặc không khả thi.

Trái lại, vẫn có một số ý kiến cho rằng bất chấp thực trạng thuốc lá lậu vẫn chưa được kiểm soát hiệu quả, Việt Nam vẫn nên tăng thuế TTĐB để vừa tăng thu ngân sách, giảm cầu và giảm các thiệt hại, hệ lụy khác về mặt xã hội.

Tuy nhiên, tham khảo từ nhiều quốc gia cho thấy tăng thuế cần được cân nhắc kỹ

Tại Malaysia, báo cáo của Oxford Economics cho thấy sau khi tăng thuế TTĐB gần 40% vào cuối năm 2015, giá thuốc lá hợp pháp tăng chóng mặt. Thị phần thuốc lá hợp pháp tại Malaysia vào năm 2016 đã lập tức giảm 26% và sau đó tiếp tục giảm qua các năm và cho đến năm 2020 đã giảm 42% so với năm 2015. Điều đáng chú ý là lượng tiêu thụ thuốc lá nói chung tại Malaysia (bao gồm hợp pháp và bất hợp pháp) đã tăng đều khoảng 5%/năm, chủ yếu do TTL tràn ngập thị trường. Nghiên cứu này cũng cho thấy, thị phần thuốc lá lậu đã tăng đáng kể từ năm 2016 và đã chiếm đến 64% thị trường vào năm 2020, hơn 600 triệu bao thuốc lá 20 điếu. Chỉ tính riêng năm 2018 Malaysia đã thất thu hơn 5 tỉ RM tiền thuế vì hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp ở nước này, tương đương với gần 3% tổng số thuế thu được trong năm. Với chính sách thuế cao ngất ngưởng, Malaysia hiện là quốc gia có tỷ lệ trốn thuế thông qua thuốc lá lậu cao nhất thế giới.

New Zealand, khi thuế tăng lên 73.8 cent/ điếu (tốc độ tăng khoảng 22%)từ năm 2015 đến năm 2017, lượng thuốc lá lậu đã tăng hơn gấp đôi, số tiền thất thu thuế tăng gấp ba lần, lên tới 320 triệu NZD.

Campuchia lần gần đây nhất, thuế tiêu thụ đặc biệt tăng trong năm 2016 dẫn đến lượng thuốc lá bất hợp pháp tăng 50% và thu thất thu thuế tăng hơn gấp ba lần vào năm 2017.

Philippines đánh thuế TTĐB đối với thuốc lá đã tăng đột biến vào năm 2013, dẫn đến lượng thuốc bất hợp pháp tăng gấp 3 lần trong khi thất thu thuế tăng xấp xỉ 6 lần từ 2,6 đến 15,6 tỷ peso.

Thực tế trên cho thấy, tăng thuế sẽ dẫn đến hệ lụy tất yếu là tăng thuốc lá lậu và thất thu thu ngân sách tăng cao. Đây chính là điều nước ta không hề mong muốn trong giai đoạn hiện nay.

Theo ước tính, lượng thuốc lá lậu tại Việt nam chiếm khoảng 20% thị phần, tương đương khoảng 20 tỷ điếu, dẫn đến thất thu thuế khoảng hơn 7.000 tỷ/năm. Theo phân tích của các chuyên gia kinh tế, nếu thuế TTĐB được điều chỉnh tăng theo các đề xuất hiện nay sẽ dẫn tới tăng đột biến giá của sản phẩm sản xuất hợp pháp, khiến bản đồ thị phần của ngành thuốc lá thay đổi. Tổng sản lượng tiêu thụ của ngành được dự báo sẽ sụt giảm nghiêm trọng. Thuốc lá lậu sẽ lấn sân, thị phần thuốc lá lậu có thể sẽ tăng lên đến 30-40% và sẽ còn gia tăng mạnh hơn trong tương lai.

Do đó, các chuyên gia cho rằng việc điều chỉnh phương thức thu thuế, nếu có, nên được Quốc hội và Chính phủ thảo luận và chuẩn bị trong giai đoạn 2023 - 2025, khi tác động của dịch Covid-19 đã hạ nhiệt, doanh nghiệp đã hồi phục và sẵn sàng trở lại đường đua nhằm cạnh tranh với hàng lậu.

Hoàng Minh