'Lỗ hổng lớn' trong các lệnh trừng phạt của phương Tây với Nga

Các biện pháp trừng phạt của Mỹ và EU trên thực tế không khiến xuất khẩu năng lượng của Nga bị ảnh hưởng, vì lo ngại tác động lớn đến phục hồi kinh tế của các nước phương Tây cũng như toàn cầu.

Theo bình luận của nhà báo Andrew Salmon trên trang Thời báo châu Á ngày 4/3, khi xung đột Nga - Ukraine diễn ra, lĩnh vực năng lượng nổi lên như một vấn đề quan trọng, bất chấp các lệnh trừng phạt của phương Tây.

Trong khi các nước phương Tây tăng cường các biện pháp trừng phạt Nga, hai ngân hàng chủ chốt xử lý các sản phẩm năng lượng của Nga, vốn chiếm 60% tổng lượng hàng xuất khẩu của Moskva, vẫn không nằm trong danh sách trừng phạt, như điều mà phương Tây đã làm là loại các tổ chức tài chính khác của Nga khỏi hệ thống giao dịch SWIFT toàn cầu.

Động thái này của các quốc gia phương Tây cho thấy một thực tế kinh tế khó khăn. Trong khi các nền kinh tế hàng đầu của EU phụ thuộc nhiều vào khí đốt của Nga, Mỹ lo ngại việc đẩy giá khai thác lên và không muốn đặt các đồng minh châu Âu của mình dưới áp lực quá lớn.

Bên cạnh đó, cả Brussels và Washington có thể lo ngại tác động đến nền kinh tế toàn cầu đang mong manh nếu ngăn chặn nhà cung cấp lớn thứ ba thế giới khỏi các thị trường năng lượng.

Điều này có nghĩa là bất chấp các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga trên diện rộng chưa từng có, lĩnh vực để gây áp lực tài chính lớn đối với Moskva vẫn chưa được tận dụng.

Chắc chắn, các biện pháp trừng phạt đang được thực hiện đối với Nga - từ công nghiệp đến truyền thông, từ tài chính đến thể thao - đang có tác động sâu rộng. Các cơ quan xếp hạng tín dụng toàn cầu vừa hạ cấp nợ chính phủ của Nga xuống mức "CCC-" (trạng thái không có giá trị), làm tăng khả năng vỡ nợ.

Nhưng công cụ quan trọng nhất của Moskva để đối phó với kịch bản trên là xuất khẩu năng lượng bền vững, bao gồm cả thị trường phương Tây, trong đó có Mỹ. “Nga là nhà sản xuất dầu mỏ và chất lỏng lớn thứ ba thế giới (sau Mỹ và Saudi Arabia) vào năm 2020. Nga là nhà sản xuất khí tự nhiên lớn thứ hai năm 2020 (sau Mỹ)”, Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA) cho biết.

Nga là quốc gia có diện tích lớn nhất thế giới, chiếm khoảng 6% trữ lượng dầu và 20% khí đốt tự nhiên toàn cầu. Tập đoàn năng lượng khổng lồ Gazprom, nhà cung cấp khí đốt tự nhiên hàng đầu thế giới, có số lượng nhân viên khoảng 400.000 người. Xuất khẩu của Nga năm 2021 đạt hơn 490 tỷ USD. Trong số này, 59,3% là năng lượng, theo Trading Economics.

Sự phụ thuộc vào nguồn tài nguyên khổng lồ này đã làm tổn hại sâu sắc đến một số nền kinh tế hàng đầu của phương Tây khi họ đối đầu với Nga. EIA nêu rõ: “Châu Âu là thị trường chính của Nga về xuất khẩu dầu và khí đốt tự nhiên, và nói rộng ra, châu Âu là nguồn thu chính của nước này. Nga là nguồn cung cấp dầu và khí đốt tự nhiên chính cho châu Âu". Đức là khách hàng hàng đầu về khí đốt của Nga, tiếp theo là Italy và Pháp.

Đáng chú ý, mặc dù các tổ chức tài chính khác của Nga bị loại khỏi hệ thống giao dịch SWIFT toàn cầu, 2 ngân hàng chủ chốt của Nga xử lý các khoản thanh toán năng lượng là Ngân hàng Gazprom và Sherbank của Nga, vẫn có quyền truy cập SWIFT.

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmytro Kuleba đã kêu gọi các chính phủ phương Tây áp đặt "lệnh cấm vận toàn diện" đối với dầu và khí đốt của Nga. Nhưng bất chấp việc đường ống dẫn dầu Nord Stream 2 (Dòng chảy phương Bắc 2) bị tạm dừng hoạt động, điều đó đã không xảy ra.

Một chuyên gia Ukraine cho biết Nga hiểu và tận dụng được sự phụ thuộc này của phương Tây. “Theo kinh nghiệm của tôi về Nga, nước này là nguồn cung cấp năng lượng rất quan trọng đối với phương Tây, đến nỗi bất kể [Nga] làm gì, họ sẽ luôn được phương Tây bỏ qua", Andriy Kobolyev, cựu Giám đốc công ty khí đốt tự nhiên Naftogaz thuộc sở hữu nhà nước của Ukraine, nói. Ông Kobylyev đã ở Mỹ để vận động hành lang cho các lệnh trừng phạt đối với xuất khẩu năng lượng của Nga.

Tờ Politico lưu ý rằng Mỹ hiện vẫn tiếp tục nhập khẩu khoảng 540.000 thùng dầu của Nga mỗi ngày. Theo logic rằng nếu Mỹ ngừng nhập khẩu, Nga có thể phải bán dầu cho nơi khác. Nhưng vấn đề này không chỉ là lỗ hổng của châu Âu. Ở Mỹ, một vấn đề chính trị quan trọng là sự nhạy cảm của người tiêu dùng Mỹ với giá dầu cao.

Một quan chức của Nhà Trắng thừa nhận: “Chúng tôi không có lợi ích chiến lược trong việc giảm nguồn cung năng lượng toàn cầu. Các biện pháp trừng phạt năng lượng của Nga sẽ làm tăng giá xăng đối với người Mỹ".

Tình thế tiến thoái lưỡng nan của phương Tây đối với các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Nga có thể không chỉ do sự phụ thuộc quá lớn mà còn do các điều kiện kinh tế vĩ mô rộng lớn hơn.

Xung đột Ukraine xảy ra đồng thời với bối cảnh nền kinh tế toàn cầu suy yếu, đang tìm cách phục hồi sau đại dịch COVID-19 kéo dài hai năm qua. Trong môi trường mong manh này, năng lượng là mặt hàng chủ chốt đẩy lạm phát lên cao.

Brenda Shaffer, chuyên gia về năng lượng nói với hãng truyền thông Mỹ CNBC rằng việc loại bỏ nhà cung cấp lớn thứ ba thế giới khỏi các thị trường sẽ gây ra “một cú sốc lớn” đối với giá dầu toàn cầu và nền kinh tế thế giới. “Các lệnh trừng phạt đối với Iran và Venezuela không thể so sánh với những gì có thể gây ra đối với thị trường dầu mỏ toàn cầu nếu loại bỏ hầu hết sản lượng khai thác của Nga”, chuyên gia Shaffer nói.

Những thực tế này trái ngược với sự lạc quan về các lệnh trừng phạt từ các nhà lãnh đạo và truyền thông phương Tây. Ở cấp độ vĩ mô, vẫn chưa có tín hiệu nào cho thấy xuất khẩu năng lượng Nga sẽ bị hạn chế. Ở cấp độ vi mô, nền kinh tế Nga có khả năng kháng cự nhất định với các biện pháp trừng phạt.

Ví dụ, Ngân hàng trung ương Nga đã nâng lãi suất như một biện pháp kiểm soát khủng hoảng và điều này có thể được người dân Nga hoan nghênh. Năm 2018, Nga tự hào có tỷ lệ sở hữu nhà là 89%, phần lớn là kết quả của việc chuyển giao quyền sở hữu nhà cho người dân sau khi Liên Xô sụp đổ, có nghĩa là tỷ lệ thế chấp thấp. Hơn nữa, nợ hộ gia đình Nga tính theo tỷ lệ phần trăm GDP chỉ là 22% vào năm 2021, so với 79% ở Mỹ và 87% ở Anh.

Ở những nơi khác trên bàn cờ địa chính trị toàn cầu, những nỗ lực của phương Tây nhằm xây dựng một mặt trận thống nhất trước Nga cũng gặp thách thức lớn do vị thế ưu việt của một ngành công nghiệp chính khác của Moskva: Vũ khí. Ngành công nghiệp vũ khí của Nga cung cấp các loại vũ khí có giá thấp hơn, nhưng hiện đại tương tự như các loại vũ khí của các nhà xuất khẩu phương Tây.