Khủng hoảng tại Volkswagen: Dấu hiệu cảnh báo cho tương lai kinh tế Đức

Không có ngành công nghiệp nào quan trọng đối với nền kinh tế Đức hơn ngành ô tô. Và không có nhà sản xuất ô tô nào quan trọng hơn Volkswagen.

Hiện tại, khi hãng xe 87 tuổi này đang đề cập đến khả năng cắt giảm việc làm và đóng cửa nhà máy nhằm trở lại có lãi, những khó khăn của Volkswagen đang phản ánh những vấn đề tổng thể mà đất nước này phải đối mặt: Một ngành công nghiệp đang thu hẹp và một nền kinh tế được dự báo sẽ co lại trong năm thứ hai liên tiếp.

Carsten Brzeski, Chuyên gia kinh tế trưởng tại ING Đức, nhận định: "Việc Volkswagen - nhà sản xuất ô tô lớn nhất Đức, nhà tuyển dụng công nghiệp lớn nhất và đứng thứ 2 thế giới sau hãng xe Nhật Bản Toyota - không còn loại trừ khả năng đóng cửa nhà máy và sa thải bắt buộc cho thấy ngành công nghiệp Đức đang rơi vào khủng hoảng sâu sắc như thế nào”.

Những vấn đề đang ghìm cương Volkswagen - chi phí nhân công cao, cơ cấu tổ chức cồng kềnh và không theo kịp những tiến bộ của các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc - phản ánh những vấn đề mà nền kinh tế Đức đang phải đối mặt.

Vào ngày 06/10, Chính phủ Đức cho biết nền kinh tế sẽ co lại 0.2% vào năm 2024, trái ngược với dự báo tăng trưởng 0.3% trước đó. Kéo lùi tăng trưởng là ngành công nghiệp, vốn không thể hồi phục sau những cú sốc từ đại dịch COVID-19 và cuộc chiến Nga-Ukraine vào năm 2022.

Đức cũng dường như đã mất đi một số ảnh hưởng trong Liên minh Châu Âu (EU), khi EU đã bỏ phiếu vào ngày 04/10 để áp đặt thuế quan cao hơn đối với xe điện nhập khẩu từ Trung Quốc, một đối tác thương mại quan trọng của Đức.

Một số nhà kinh tế chỉ ra rằng cả Đức và Volkswagen đã bỏ lỡ cơ hội đầu tư cho tương lai trong "thập kỷ vàng" sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008.

Nhìn lại, Jens Südekum, Chuyên gia kinh tế tại Đại học Heinrich Heine ở Düsseldorf, nhận xét: "Nền kinh tế Đức đã phát triển rất tốt, và Volkswagen cũng vậy”.

Trong những năm đó, Volkswagen đã xuất khẩu xe động cơ đốt trong khắp châu Âu và sang Trung Quốc, trở thành nhà sản xuất ô tô lớn nhất thế giới về doanh số vào năm 2016. Họ giữ vị trí đó cho đến năm 2019, bất chấp vụ bê bối gian lận trong kiểm tra khí thải ở châu Âu và Mỹ, khiến công ty phải chi hơn 31 tỷ Euro, tương đương 34.6 tỷ USD.

Chính phủ Đức đã tích lũy thặng dư ngân sách từ năm 2014 đến 2019. Trong bối cảnh lãi suất âm, Đức lẽ ra có thể vay để đầu tư vào cơ sở hạ tầng công cộng, số hóa và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh. Thay vào đó, họ đã thông qua một luật ngân sách cân bằng vào Hiến pháp, qua đó hạn chế đầu tư.

"Theo một nghĩa nào đó, Đức đã quá thành công và mọi người trở nên tự mãn, nghĩ rằng thành công sẽ cứ tiếp diễn mãi mãi", ông Südekum nói. "Và giờ đây chúng ta biết rằng điều đó không đúng”.

Điều tương tự cũng có thể nói về Volkswagen, công ty đã bán hàng triệu xe chạy xăng ở Trung Quốc kể từ những năm 1990. Nhưng họ đã không nhận ra mối đe dọa từ các thương hiệu Trung Quốc như BYD, Geely và Nio, những hãng tập trung vào phát triển xe thuần điện và xe hybrid cùng với việc xây dựng chuỗi cung ứng hỗ trợ.

Việc thiếu đi tầm nhìn xa trông rộng này đã gây bực bội cho IG Metall, công đoàn đại diện cho 120,000 công nhân Volkswagen ở Đức. Công đoàn đã đưa ra cáo buộc quản lý yếu kém đối với lãnh đạo Volkswagen, những người đã vội vã đầu tư hàng tỷ USD trong những năm gần đây để chuyển đổi sản xuất tại các nhà máy Đức sang xe điện.

Hàng ngàn công nhân Volkswagen đã tổ chức một cuộc biểu tình vào tháng trước trước vòng đàm phán lương đầu tiên với lãnh đạo công ty. Các công nhân thổi còi và đánh trống, thề sẽ bảo vệ 120,000 việc làm tại 6 nhà máy ở Đức và đòi tăng lương 7%.

"Cắt giảm không phải là một khái niệm tương lai”, Thorsten Gröger, một nhà đàm phán chính của IG Metall, nói với đám đông tập trung tại sân của cung điện mùa hè của Nhà Hanover, một triều đại hoàng gia cũ. Ông kêu gọi nhà sản xuất ô tô này giảm bớt thủ tục và sự phức tạp, đồng thời phát triển một chiến lược để tồn tại.

Tuy nhiên, đại diện công ty chỉ ra những phúc lợi hào phóng mà công nhân Volkswagen được hưởng, bao gồm khả năng có tới 36 ngày nghỉ phép - nhiều hơn 6 ngày so với tiêu chuẩn ngành.

"Chúng ta phải giảm chi phí lao động ở Đức", Arne Meiswinkel, giám đốc nhân sự của Volkswagen và nhà đàm phán chính cho công ty, nói khi các cuộc đàm phán bắt đầu. "Chúng ta chỉ có thể duy trì vị trí hàng đầu và bảo đảm việc làm lâu dài nếu chúng ta làm việc hiệu quả hơn về mặt kinh tế”.

Công nhân đang phản đối, nói rằng trong khi họ được yêu cầu nhượng bộ, Volkswagen trong năm qua đã chi trả 4.5 tỷ Euro cổ tức. Nhà sản xuất ô tô cũng cho biết trong năm nay rằng họ sẽ đầu tư tới 5 tỷ Euro vào Rivian, một nhà sản xuất xe tải điện của Mỹ đang gặp khó khăn trong việc tạo ra lợi nhuận.

"Hãy thử giải thích điều đó với công nhân ở đây”, Stefan Henze, đại diện công đoàn từ bộ phận phần mềm Cariad của Volkswagen, nói. "Nó không hợp lý chút nào”.

Các phương tiện truyền thông Đức đưa tin rằng có thể có tới 30,000 việc làm bị mất - một con số mà công ty cho đến nay vẫn từ chối xác nhận. Một động thái như vậy không phải là không có tiền lệ. Công ty đã sa thải hơn 37,000 nhân viên từ năm 1971 đến 1975, một động thái mà họ cho rằng đã giúp cải thiện lợi nhuận vào thời điểm đó.

Công nhân đã cam kết sẽ đưa cuộc đấu tranh của họ ra đường phố ngay khi giai đoạn hòa bình bắt buộc xung quanh việc bắt đầu đàm phán kết thúc, điều này có thể xảy ra muộn nhất vào cuối tháng 11.

"Nói chuyện chưa bao giờ cứu được việc làm nào cả”, một lập trình viên từ một nhà máy Volkswagen sản xuất động cơ điện chia sẻ tại cuộc biểu tình ở Hanover.

Các chính trị gia Đức đã cân nhắc liệu họ có nên can thiệp để giúp củng cố Volkswagen, đặc biệt là trong bối cảnh suy thoái kinh tế mà đất nước đang phải đối mặt. Ngành công nghiệp ô tô cung cấp việc làm cho 773,000 người, chưa kể các công việc tại hàng trăm công ty và nhà cung cấp nhỏ hơn.

Một trong những nhà cung cấp lớn nhất, ZF, đã thông báo trong năm nay rằng họ sẽ cắt giảm tới 14,000 việc làm trong vòng bốn năm, viện dẫn sự sụt giảm nhu cầu đối với xe điện là một trong những lý do.

Năm ngoái, Chính phủ Đức đã đột ngột dừng trợ cấp để khuyến khích bán xe điện, khiến nhiều khách hàng rút lui. Động thái này không chỉ làm giảm nhu cầu mà còn khiến khách hàng nghi ngờ về tham vọng tổng thể của châu Âu trong việc cấm bán xe mới có động cơ đốt trong vào năm 2035.

Trong những tuần gần đây, một số chính trị gia ở Đức đã kêu gọi dỡ bỏ lệnh cấm, hoặc ít nhất là kéo dài thời gian, một động thái mà các nhà kinh tế cho rằng tạo ra thêm sự nhầm lẫn cho người tiêu dùng.

Đồng thời, EU đang chuẩn bị tăng thuế đối với xe điện nhập khẩu từ Trung Quốc, với mục đích tạo sân chơi bình đẳng cho các nhà sản xuất ô tô châu Âu, những người cho rằng họ không được hưởng lợi từ số tiền trợ cấp nhà nước mà các đối thủ Trung Quốc nhận được.

Nhưng Volkswagen, vốn đầu tư nhiều vào Trung Quốc, và Chính phủ Đức phản đối các khoản thuế này, vì họ lo ngại có thể dẫn đến sự trả đũa từ Trung Quốc.

Các nhà kinh tế cũng cảnh báo rằng thuế quan có nguy cơ gây tổn hại hơn nữa cho tăng trưởng khi các công ty châu Âu như Volkswagen cần phải nhanh nhẹn và linh hoạt nếu muốn duy trì khả năng cạnh tranh.

Erasmus Kersting, Giáo sư kinh tế tại Đại học Villanova, cho biết: "Chỉ nên hướng tới việc giảm bớt quy định và cho phép các công ty linh hoạt hơn và khuyến khích đầu tư hơn nữa".