Cú sốc năng lượng đang tàn phá các quốc gia nghèo hơn

Các quốc gia đang phát triển đang chịu tác động lớn nhất từ cú sốc giá dầu năm nay. Nhiều quốc gia phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu và đang bị đè bẹp bởi sự kết hợp của giá cao trên thị trường quốc tế, đồng tiền yếu và sự cạnh tranh từ các nền kinh tế đang phục hồi sau đại dịch.

Hóa đơn nhiên liệu cao hơn đang làm trầm trọng thêm lạm phát ở các quốc gia vốn đang phải chật vật với giá lương thực tăng cao. Sự kết hợp này đang dẫn đến tình trạng bất ổn và phản đối từ người dân.

Sri Lanka, Nigeria và Argentina... nằm trong số các nền kinh tế mới nổi ở châu Á, châu Phi và châu Mỹ Latinh mà người dân đã phải xếp hàng dài tại một số trạm đổ xăng trong những tuần qua vì tình trạng thiếu nhiên liệu.

Nhiều chính phủ đang phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan giữa việc tăng trợ cấp hoặc giảm thuế hoặc cho phép giá nhiên liệu tăng và gây nguy cơ tức giận của người tiêu dùng và các doanh nghiệp không đủ khả năng chi trả.

Bất ổn tại một số thị trường mới nổi

Virendra Chauhan, người đứng đầu công ty tư vấn Energy Aspects có trụ sở tại Singapore cho biết: “Chúng ta có thể thấy nhiều bất ổn khi các nền kinh tế mới nổi nhạy cảm hơn với giá nhiên liệu. Mặc dù trong lịch sử, hầu hết các quốc gia đều dựa vào trợ cấp nhiên liệu để xoa dịu dân chúng, nhưng do gánh nặng nhập khẩu ngày càng lớn nên có thể khó duy trì được những trợ cấp này”.

Cuộc khủng hoảng chủ yếu là kết quả kết hợp của sự phục hồi nhu cầu sau đại dịch và các lệnh trừng phạt đối với Nga, điều này đã làm gián đoạn dòng chảy năng lượng toàn cầu, đặc biệt là đến châu Âu. Giá dầu Brent hiện đang giao dịch gần 120 USD/thùng, cao hơn khoảng 70% so với giá trung bình vào năm 2021 sau khi Ả Rập Xê Út báo hiệu niềm tin về nhu cầu và Goldman Sachs Group dự đoán thị trường dầu thắt chặt hơn khi Trung Quốc thoát khỏi tình trạng đóng cửa.

Trong số các nền kinh tế mới nổi chịu gánh nặng của giá cao hơn là Sri Lanka và Pakistan.

Bị sa sút trong cuộc khủng hoảng kinh tế lớn nhất, Sri Lanka đang tìm kiếm sự trợ giúp từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Trung Quốc, Nhật Bản và Ấn Độ để thanh toán cho việc nhập khẩu nhiên liệu khi nguồn cung trong nước cạn kiệt. Các hãng hàng không bay đến nước này đã được yêu cầu mang đủ nhiên liệu máy bay cho chuyến trở về hoặc đổ xăng ở nơi khác.

Lạm phát gia tăng và giá nhiên liệu đang đẩy Pakistan vào một cuộc khủng hoảng kinh tế tương tự và nước này cũng đang tìm kiếm một gói cứu trợ từ IMF. Nhưng IMF khẳng định chính phủ tăng giá nhiên liệu để đảm bảo một thỏa thuận. Trong khi đó, các ngân hàng nước ngoài đã ngừng cung cấp tín dụng thương mại cho nhập khẩu dầu. Pakistan hiện đang yêu cầu Qatar cung cấp thêm các lô hàng khí đốt tự nhiên hóa lỏng theo hợp đồng dài hạn hiện có của nước này vì tình trạng thiếu nhiên liệu tiếp tục diễn ra và tình trạng mất điện vẫn đang diễn ra.

Châu Phi đã bị ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng, các quốc gia Kenya, Senegal, Nam Phi và thậm chí cả Nigeria sản xuất dầu đều báo cáo tình trạng thiếu nhiên liệu. Các hãng hàng không hoạt động tại một số khu vực của lục địa này đã phải hủy chuyến bay hoặc đổ đầy nhiên liệu máy bay ở nơi khác.

Một phần của vấn đề là nhu cầu đang tăng trở lại do đại dịch ở các quốc gia phát triển, đặc biệt là khi mùa lái xe mùa hè ở Bắc bán cầu bắt đầu. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng (EIA), dự trữ xăng trong tháng 5 tại khu vực New York đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2017.

Trong khi đó, châu Âu đang mua lượng nhiên liệu máy bay dự trữ khổng lồ với kỳ vọng về sự bùng nổ du lịch bị dồn nén vào mùa hè này, và dầu diesel để thay thế nguồn cung cấp của Nga.

Trong khi đó, sự gia tăng về nhu cầu lại không có sự gia tăng về công suất lọc dầu. Trong thời kỳ đại dịch, khi nhu cầu sụt giảm, hoạt động tại các nhà máy lọc dầu ở các nước như Philippines, Australia, New Zealand và Singapore đã giảm và hàng tồn kho giảm. Giờ đây, các nhà máy lọc dầu đang chạy đua để xây dựng lại hàng tồn kho.

Áp lực trước việc mua dầu giá rẻ hơn từ Nga

Vấn đề đối với nhiều quốc gia là tìm dầu thô ở đâu. Với việc các quốc gia giàu có đang mua nguồn cung từ các nguồn truyền thống như Trung Đông, một số quốc gia đang phát triển đang muốn mua dầu giá rẻ của Nga, bất chấp các lệnh trừng phạt của Mỹ và châu Âu.

Peter Lee, nhà phân tích dầu khí cấp cao của Fitch Solutions cho biết: “Giảm giá mạnh đối với dầu của Nga, hoàn toàn từ quan điểm giá cả là điều hấp dẫn đối với một số thị trường”.

Tháng trước, một khối lượng dầu kỷ lục của Nga hướng đến Ấn Độ và Trung Quốc.

Đối với một số quốc gia nghèo hơn, tác động của giá dầu cao hơn dẫn đến một vòng xoáy đi xuống, các hóa đơn nhập khẩu nhiên liệu gây tổn hại cho nền kinh tế và làm suy yếu tiền tệ, khiến nhập khẩu dầu thậm chí còn đắt hơn.

Đồng rupee của Sri Lanka đã giảm gần 44% trong năm nay so với đồng đô la Mỹ, trong khi đồng rupee của Pakistan giảm hơn 11%.

Nam Phi là một trong những quốc gia tạm thời giảm thuế nhiên liệu. Mặc dù vậy, những người lái xe ô tô ở nước này đang phải đối mặt với việc giá nhiên liệu tăng gần 80% kể từ mức thấp do đại dịch năm 2020 gây ra.

Indonesia trong tháng trước đã tuyên bố sẽ tăng chi tiêu nhà nước khoảng 27 tỷ USD trong năm nay, một phần để chi trả cho mức trợ cấp nhiên liệu tăng vọt 56%.

Giá cao và tình trạng thiếu nhiên liệu không chỉ khiến người dân tức giận mà còn kéo theo các vấn đề kinh tế rộng lớn hơn. Những nông dân không thể đảm bảo hoặc không đủ tiền mua dầu diesel sẽ không thể trồng nhiều loại cây trồng, càng làm tăng thêm tình trạng thiếu lương thực và lạm phát. Giá nhiên liệu tàu cao hơn làm tăng chi phí hậu cần. Và các chính phủ hy sinh nguồn thu để giữ thuế nhiên liệu ở mức thấp sẽ có ít chi tiêu hơn cho các lĩnh vực khác của nền kinh tế hoặc phải tăng vay khi lãi suất đang tăng.

“Điều mà thế giới đang nhận ra sau đại dịch là cần phải đảm bảo nguồn cung cấp năng lượng. Nó đã khuếch đại tác động đối với quá trình chuyển đổi từ chuỗi cung ứng thiên về nhiên liệu hóa thạch được giao dịch quốc tế sang quá trình chuyển đổi năng lượng xanh trong nước”, Virendra Chauhan, người đứng đầu khu vực Châu Á Thái Bình Dương của Energy Aspects cho biết.