Bài của Nguyễn Xuân Chính

Chính quyền Biden vừa đạt được thỏa thuận trao đổi tù nhân, qua đó giải phóng ba công dân Mỹ bằng cách đổi lấy một số công dân Trung Quốc đang bị giam giữ tại Mỹ, theo một quan chức cấp cao của chính quyền tiết lộ.

Việc trả tự do cho Mark Swidan, Kai Li và John Leung là kết quả của nhiều năm đàm phán căng thẳng giữa Nhà Trắng, Bộ Ngoại giao Mỹ và các đối tác Trung Quốc, theo nguồn tin được ẩn danh do tính chất nhạy cảm của vấn đề ngoại giao chưa được công bố chính thức.

Động thái này diễn ra sau khi công dân Mỹ David Lin được trả tự do vào tháng 9 trong một thỏa thuận trao đổi tương tự với một công dân Trung Quốc bị giam giữ tại Mỹ.

Việc giải cứu Swidan, Li và Leung được coi là một thắng lợi ngoại giao muộn màng của chính quyền Tổng thống Joe Biden và nhóm đàm phán thuộc Văn phòng Đặc phái viên Tổng thống về các vấn đề con tin.

Đồng thời, đây cũng là bước tiến nhằm giải quyết một vấn đề kéo dài trong quan hệ Mỹ-Trung, vốn là tâm điểm của nhiều chỉ trích tại Quốc hội Mỹ. Tháng trước, Dân biểu Chris Smith (R-N.J.) và Thượng nghị sĩ Jeff Merkley (D-Ore.) đã gửi thư kêu gọi chính quyền đảm bảo việc trả tự do cho Li và Swidan là ưu tiên ngoại giao.

Trong vòng bốn năm qua, chính quyền Biden, thông qua Văn phòng Đặc phái viên về các vấn đề con tin, đã đưa hơn 70 công dân Mỹ trở về từ các quốc gia như Nga, Venezuela và Iran.

Ba người này dự kiến sẽ trở về Mỹ trong vài giờ tới, theo quan chức cấp cao. Khi đến nơi, họ có khả năng được chuyển đến Trung tâm Y tế Brooke Army ở ngoại ô San Antonio, Texas, nơi có các cơ sở hỗ trợ đánh giá tâm lý và giúp họ tái hòa nhập xã hội.

“Đây là thành quả của nhiều năm nỗ lực,” quan chức này cho biết. “Tổng thống Biden đã đề cập đến vấn đề này khi gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại Peru cách đây hai tuần, và Jake Sullivan cũng đã thảo luận về nó khi ông tới Bắc Kinh hồi tháng 9. Ngoại trưởng Blinken cũng thúc đẩy mạnh mẽ vấn đề này tại Liên Hợp Quốc vào tháng 9 với Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị.”

Các quan chức Mỹ cho biết mô hình trao đổi tù nhân từng giúp giải cứu David Lin đã được áp dụng để đưa Swidan, Li và Leung về nước.

Trung Quốc có thể hy vọng rằng việc thả ba người này sẽ giúp Mỹ cân nhắc giảm cảnh báo du lịch đối với nước này, vốn hiện khuyên công dân Mỹ "xem xét lại việc đi du lịch" tới Trung Quốc. Lời khuyên này được đưa ra do "việc thực thi luật địa phương tùy tiện, bao gồm lệnh cấm xuất cảnh, và nguy cơ bị bắt giữ sai trái."

Động thái này cũng làm dấy lên hy vọng rằng Trung Quốc có thể sẵn sàng đàm phán để giải phóng những công dân Mỹ khác đang bị giam giữ hoặc bị cấm xuất cảnh tại Trung Quốc. Smith và Merkley đã kêu gọi Bộ Ngoại giao trong tháng 9 cần phân loại bất kỳ công dân Mỹ nào bị giam giữ mà không có một phiên tòa công bằng và minh bạch là "bị giam giữ sai trái." Theo tổ chức Dui Hua Foundation, hiện có ít nhất 200 người Mỹ bị giam giữ oan và ít nhất 30 người bị áp dụng lệnh cấm xuất cảnh tại Trung Quốc.

Swidan, người Texas, bị bắt vào tháng 11/2012 với cáo buộc sản xuất và buôn bán ma túy, mặc dù không có bằng chứng cụ thể, theo Dui Hua Foundation. Sau 5 năm rưỡi xét xử, tòa án tỉnh Quảng Đông đã kết án tử hình với thời gian hoãn thi hành hai năm vào tháng 1/2020. Bản án này được giữ nguyên vào năm ngoái. Liên Hợp Quốc đã xác định ông là nạn nhân của "việc giam giữ tùy tiện" vào năm 2020.

Kai Li, công dân bang New York, bị cảnh sát Thượng Hải bắt giữ vào tháng 9/2016 và bị kết án 10 năm tù vào tháng 7/2018 với cáo buộc làm gián điệp cho FBI. Liên Hợp Quốc đã xác định ông là nạn nhân của việc giam giữ tùy tiện vào năm 2021, và cho rằng việc giam giữ này mang tính chính trị thay vì hình sự.

John Leung, bị kết án tù chung thân vào năm 2023 với cáo buộc làm gián điệp cho Mỹ từ năm 1989. Việc ông được trả tự do là bất ngờ, bởi trước đó Bộ Ngoại giao Mỹ và Liên Hợp Quốc chưa từng coi ông là bị "giam giữ sai trái."

Chính quyền Biden trong hai năm qua đã sử dụng các thỏa thuận trao đổi tù nhân để giải phóng nhiều công dân Mỹ bị giam giữ tùy tiện tại Nga, bao gồm phóng viên Evan Gershkovich và ngôi sao bóng rổ Brittney Griner. Tuy nhiên, chiến lược này cũng vấp phải chỉ trích từ một số nhà lập pháp, cho rằng việc trao đổi như vậy có thể khuyến khích các chính quyền độc tài bắt giữ thêm người Mỹ làm con tin.

Thỏa thuận mới nhất với Trung Quốc cho thấy một mô hình hợp tác có thể áp dụng để giải phóng thêm công dân Mỹ trong tương lai. “Có rất nhiều điều Trung Quốc có thể làm để cải thiện quan hệ Mỹ-Trung, nhưng phần lớn họ không sẵn sàng thực hiện,” John Kamm, sáng lập Dui Hua Foundation, nhận xét. “Tuy nhiên, việc thả một số người Mỹ bị giam giữ oan là điều tương đối dễ thực hiện.”