VietinBank “điêu đứng” vì có nguy cơ mất vốn hàng nghìn tỷ đồng

VietinBank đang có quãng thời gian “điêu đứng” vì nợ xấu liên tiếp “phồng to” cùng với hàng nghìn tỷ đồng có nguy cơ mất vốn tại dự án TI

VietinBank đang có quãng thời gian “điêu đứng” vì nợ xấu liên tiếp “phồng to” cùng với hàng nghìn tỷ đồng có nguy cơ mất vốn tại dự án TISCO 2.

Nợ xấu “phồng to” và tăng lên mức kỷ lục

Liên tiếp trong 6 quý của năm 2018 - 2019 và 2 quý gần đây, các Báo cáo tài chính mà VietinBank công bố cho thấy nợ xấu liên tục duy trì mức tăng chóng mặt lên tới hàng nghìn tỷ đồng chỉ sau một quý.

Cụ thể, theo Báo cáo tài chính hợp nhất quý I và quý II/2018 được VietinBank công bố trên website www.vietinbank.vn, tổng nợ xấu của Ngân hàng này tăng mạnh từ 9.011 tỷ đồng thời điểm cuối năm 2017 lên 10.295,5 tỷ đồng vào cuối quý I/2018 và tiếp tục leo thang lên đỉnh mới 11.227,7 tỷ đồng vào thời điểm ngày 30/6/2018.

Sau khi ông Nguyễn Văn Thắng - Chủ tịch HĐQT VietinBank được luân chuyển và chỉ định tham gia Ban Chấp hành, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh, nhiệm kỳ 2015 - 2020; sau đó đã được Hội đồng nhân dân tỉnh Quảng Ninh bầu giữ chức Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ninh vào tháng 7/2018, nợ xấu của VietinBank ghi nhận trong Báo cáo tài chính hợp nhất quý III và quý IV/2018 tiếp tục tăng lên 12.127,1 tỉ đồng và chạm mốc 13.517,5 tỉ đồng vào thời điểm cuối năm 2018.

Như vậy, chỉ trong vòng vỏn vẹn một năm, tổng số nợ xấu của Vietinbank tăng thêm tới hơn 4.506,5 tỷ đồng và tương đương mức tăng tới trên 50% so với thời điểm đầu năm.

Bước sang năm 2019, tổng số dư nợ xấu của VietinBank thực sự phồng to và tăng lên mức kỷ lục 15.962,2 tỷ đồng trong Báo cáo tài chính hợp nhất quý I/2019 mà Ngân hàng này công bố. Dù có mức giảm nhẹ trong các tháng sau, con số nợ xấu mà VietinBank công bố tại Báo cáo tài chính hợp nhất quý III/2019 lại tiếp tục tăng thêm hơn 1.056,3 tỷ đồng so với thời điểm giữa năm 2019.

Điều đáng lo ngại là nhóm nợ “xấu nhất” của VietinBank được Ngân hàng Nhà nước phân loại là nợ nhóm 5 - nợ có khả năng mất vốn luôn chiếm con số lớn nhất và lấn át hai nhóm nợ còn lại có rủi ro thấp hơn là nợ dưới tiêu chuẩn và nợ nghi ngờ. Thực tế tại thời điểm ngày 31/3/2019, nợ có khả năng mất vốn ghi nhận trong Báo cáo tài chính hợp nhất quý I/2019 của VietinBank tăng lên tới hơn 10.488 tỷ đồng và chiếm tới 65,7% tổng số nợ xấu tại ngân hàng (15.962,2 tỉ đồng).

Báo cáo tài chính hợp nhất quý III/2019 mà VietinBank công bố ghi nhận dư nợ có khả năng mất vốn tại Ngân hàng này cũng tiếp tục tăng thêm 1.483,3 tỉ đồng so với con số được cập nhật trong Báo cáo tài chính hợp nhất quý II/2019, lên mức 8.831 tỷ đồng. Theo đó, so với con số tổng nợ xấu tại Báo cáo tài chính hợp nhất quý III/2019 là 14.065,7 tỷ đồng, dư nợ có khả năng mất vốn tại VietinBank tại thời điểm ngày chốt báo cáo là 30/9/2019 vẫn chiếm đến 62,7%.

“Cưu mang” nhiều con nợ lớn khiến nợ xấu leo thang

Ngày 25/1/2010, VietinBank - Chi nhánh Hà Nội đã ký hợp 02 đồng số 01/HĐTD-TISCO (một cho vay bằng USD và một hợp đồng cho vay bằng VNĐ) để cho Công ty Gang thép Thái Nguyên vay hơn 1.600 tỷ đồng thực hiện mở rộng dự án giai đoạn 2 theo phương thức đảm bảo cho khoản vay là “tài sản hình thành từ vốn vay”.

Cũng thời điểm trên khi VietinBank cấp khoản tín dụng nghìn tỷ cho TISCO 2 bằng sự bảo lãnh của Tổng công ty thép Việt Nam (VNSTeel) ông Phạm Huy Hùng đang giữ vị trí Chủ tịch HĐQT Vietinbank cho đến khi về hưu vào năm 2014. “Tài sản hình thành từ vốn vay” theo hợp đồng trên của Vietinbank giờ chỉ còn là một công trình hoang phế, đổ nát như đống sắt vụn.

Việc SCIC rút 1.000 tỷ đồng ra khỏi TISCO vào cuối tháng 4/2017, VietinBank đã bán nợ cho vay TISCO cho VAMC năm 2019 đã làm cho các chỉ tiêu tài chính xấu đi, các ngân hàng cho vay vốn ngắn hạn phục vụ sản xuất kinh doanh đánh giá khả năng tài chính của TISCO xuống thấp và đồng loạt tăng lãi suất lên 8%/năm.

Trong Đại hội cổ đông thường niên 2019, lãnh đạo TISCO thừa nhận doanh nghiệp này đang lâm vào tình trạng cực kỳ khó khăn, nguy cơ khủng hoảng tài chính dẫn đến phá sản đang hiện hữu. Sự thừa nhận trên khiến khả năng thu hồi các khoản nợ trên là điều bất khả thi và khả năng mất vốn là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Được biết, Vietinbank đã bán khoản nợ của TISCO sang Công ty VAMC. Tuy nhiên, theo quy định phân loại nợ xấu, việc bán nợ xấu này đã khiến cho hàng loạt khoản nợ khác của TISCO đối mặt nguy cơ chuyển hết sang nợ nhóm 5 – có nguy cơ mất vốn. Thời điểm đó, Gang thép Thái Nguyên đang vay nợ ở 3 ngân hàng khác gồm MBbank, BIDV và INDOVINA với dư nợ duy trì khoảng 10.600 đến 10.800 tỷ đồng.

Khoản nợ xấu nghìn tỷ của TISCO 2 được “đẩy sang” VAMC chỉ là phần rất nhỏ trong khối nợ xấu lên tới hơn 40.000 tỷ đồng mà Vietinbank khó thu hồi, phải “gửi tạm” sang VAMC trong bối cảnh nhà băng này đang chịu áp lực tăng vốn, lợi nhuận lao dốc không phanh 50% do tập trung cho vay lĩnh vực rủi ro quá lớn, quản trị tín dụng yếu kém…

Ai là người tại VietinBank “phóng bút” cho TISCO vay khoản tín dụng “khổng lồ” dẫn đến nguy cơ mất vốn hàng nghìn tỷ đồng? Lãnh đạo Vietinbank chi nhánh Hà Nội thời kỳ này sẽ phải chịu trách nhiệm gì trong vụ cho TISCO vay hơn 1.850 tỷ đồng thời điểm 2010? Việc Vietinbank chi nhánh Hà Nội cho vay tới hạn mức lên đến gần 2.000 tỷ đồng có “Vi phạm quy định trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài” theo Điều 206 Bộ luật Hình sự hay không? Đơn vị nào đã tư vấn, thẩm định tính hiệu quả của dự án TISCO 2? Tài sản hình thành từ vốn vay là tài sản nào khi được đưa vào hợp đồng?

Tháng 2/2019, Thanh tra Chính phủ ban hành thông báo Kết luận thanh tra tại Dự án đầu tư mở rộng sản xuất giai đoạn 2 Công ty Cổ phần Gang thép Thái Nguyên (TISCO 2) và chỉ ra một loạt sai phạm trong quá trình đầu tư, dẫn tới thiệt hại rất lớn về kinh tế.

Cụ thể, dự án này được Thủ tướng phê duyệt chủ trương đầu tư vào năm 2005, giao Tổng Công ty Thép Việt Nam (VNS) tổ chức thẩm định, xem xét phê duyệt; Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO) là chủ đầu tư.

Tổng mức đầu tư được HĐQT VNS phê duyệt là 3.843 tỷ đồng, gồm hai gói thầu chính: Gói thầu mỏ sắt Tiến Bộ đã hoàn thành đưa vào sử dụng với giá trị thanh toán là 224 tỷ đồng và gói thầu EPC dây chuyền công nghệ luyện kim (143 triệu USD, sau là 160,9 triệu USD) đấu thầu rộng rãi, Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) trúng thầu với giá 160,9 triệu USD.

Sau ký hợp đồng, MCC được tạm ứng 35,6 triệu USD; tiếp đó TISCO và MCC ký 10 phụ lục điều chỉnh nhiều nội dung quan trọng của hợp đồng EPC đã ký.

Đến ngày 15/5/2013, Chủ tịch HĐQT TISCO điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án là 8.104.907,173 triệu đồng (tăng 4.261.000 triệu đồng), thời gian thực hiện đến hết năm 2014 đi vào hoạt động. Thực tế, gói thầu EPC đã tạm dừng thi công từ năm 2013 đến nay, các hạng mục đều chưa hoàn thành.

Kết luận thanh tra nêu rõ, chủ trương đầu tư dự án là phù hợp với yêu cầu thực tế nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động khai thác quặng, sản xuất thép, ổn định việc làm, tăng thu nhập cho gần 5.000 cán bộ, công nhân viên. Tuy nhiên, quá trình thực hiện dự án, TISCO, MCC, VNS, Bộ Công Thương, các cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan đã có những khuyết điểm, sai phạm.

Đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho dự án là 4.421.522 triệu đồng; tổng dự nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả là 3.896.838 triệu đồng (hiện lãi vay phải trả trên 40 tỉ đồng/tháng), trong đó thanh toán cho MCC trên 92% giá trị hợp đồng (Phần E là 2,9 triệu USD/3,1 triệu USD, 92,77%; Phần P 106,6 triệu USD/114,8 triệu USD 92,89%) nhưng các hạng mục của dự án đều chưa hoàn thành, đến năm 2013 MCC và các nhà thầu đã dừng thi công.

TISCO đã thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD, thanh toán chi phí xếp dỡ, bảo quản thiết bị là 4,737 tỷ đồng, vượt giá trị hợp đồng, trong khi MCC chưa chuyển đủ thiết bị, cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật, không phù hợp với quy chuẩn Việt Nam với giá trị xác định bước đầu là 38,8 triệu USD (42 xe ôtô là 1,033 triệu USD, 5 đầu máy toa xe là 5,4 triệu USD...). Hiện một số thiết bị đã rỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ, chất lượng dự án, thiệt hại vốn đầu tư.

Từ sai phạm các dự án, thanh tra chính phủ kiến nghị Thủ tướng xử lý về kinh tế với số tiền sai phạm lên tới hàng nghìn tỷ đồng, gồm thu hồi khoản tiền thanh toán cho MCC số tiền hơn 13 triệu USD; xử lý số tiền thanh toán sai cho các nhà thầu phụ hơn 876 tỉ đồng, gần 10 tỉ đồng chi cho việc tiếp khách, đi công tác nước ngoài... Đồng thời, kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo TISCO, VNS, Bộ Công Thương, các cơ quan của Chính phủ… kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân.

Ủy ban Kiểm tra trung ương kết luận Ban cán sự Đảng Bộ Công Thương đã thiếu trách nhiệm, buông lỏng lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát, để Bộ Công Thương có nhiều vi phạm, khuyết điểm trong thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với dự án TISCO 2.

Theo đó, ông Vũ Huy Hoàng, Bí thư Ban Cán sự Đảng, Bộ trưởng (giai đoạn 2007-2016), chịu trách nhiệm chính về những vi phạm, khuyết điểm của Ban Cán sự Đảng Bộ Công Thương.

Ông Hoàng Trung Hải, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó trưởng Bộ phận thường trực chuyên trách Tiểu ban Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội, trong thời gian giữ cương vị Ủy viên Ban Cán sự Đảng Chính phủ, Phó Thủ tướng đã có vi phạm, khuyết điểm khi cho một số ý kiến chỉ đạo đối với dự án TISCO 2.

Ngày 10/01/2020, Bộ Chính trị kết luận, những vi phạm, khuyết điểm nêu trên của ông Hoàng Trung Hải là nghiêm trọng, gây bức xúc trong xã hội, ảnh hưởng xấu đến uy tín của tổ chức Đảng và cá nhân ông Hải, đến mức cần phải xử lý nghiêm minh theo quy định của Đảng. Từ đó, Bộ Chính trị quyết định thi hành kỷ luật ông Hoàng Trung Hải bằng hình thức cảnh cáo.

Ngày 15/01/2020, tại Hà Nội, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, Trưởng ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng đã chủ trì họp phiên thứ 17 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng.

Tại phiên họp, theo kế hoạch của Ban Chỉ đạo sẽ tập trung đưa ra xét xử sơ thẩm 10 vụ án nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm, trong đó có vụ án vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí” xảy ra tại Dự án cải tạo và mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty Gang thép Thái Nguyên.

Liên quan đến các sai phạm tại dự án TISCO 2, tháng 4/2019, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C03) đã Quyết định khởi tố bị can, Lệnh bắt bị can để tạm giam và Lệnh khám xét người, nơi ở, nơi làm việc đối với 05 đối tượng, gồm:

1. Bị can Mai Văn Tinh, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị Tổng Công ty Thép Việt Nam về tội “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”, quy định tại Điều 224 Bộ luật Hình sự năm 2015.

2. Bị can Đậu Văn Hùng, nguyên Tổng Giám đốc Tổng Công ty Thép Việt Nam về tội “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”, quy định tại Điều 224 Bộ luật Hình sự năm 2015.

3. Bị can Trần Trọng Mừng, nguyên Tổng Giám đốc Công ty TISCO về tội “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”, quy định tại Điều 224 Bộ luật Hình sự năm 2015 và tội “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”, quy định tại Điều 219 Bộ luật Hình sự năm 2015.

4. Bị can Trần Văn Khâm, nguyên Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc Công ty TISCO về tội “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”, quy định tại Điều 224 Bộ luật Hình sự năm 2015 và tội “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”, quy định tại Điều 219 Bộ luật Hình sự năm 2015.

5. Bị can Ngô Sỹ Hán, nguyên Phó Tổng Giám đốc, Trưởng ban Quản lý Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty TISCO về tội “Vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng”, quy định tại Điều 224 Bộ luật Hình sự năm 2015 và tội “Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí”, quy định tại Điều 219 Bộ luật Hình sự năm 2015.

Ngày 19/4/2019, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao đã phê chuẩn các Quyết định khởi tố bị can, Lệnh bắt bị can để tạm giam, Lệnh khám xét đối với các bị can. Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã thi hành các Quyết định, Lệnh nêu trên đối với các bị can đảm bảo an toàn, đúng quy định pháp luật. Quá trình khám xét đã tiến hành thu giữ một số hồ sơ tài liệu quan trọng có liên quan đến vụ án.