"Thiếu hụt thanh khoản" là gì mà quan trọng thế?

Thanh khoản hiểu đơn giản là khả năng chuyển đổi thành tiền mặt của các tài sản. Mặc dù khái niệm này được nhắc đến rất nhiều trong cái bài phân tích kinh tế - tài chính, nhưng không phải ai cũng có thể hiểu rõ về mức độ quan trọng của nó. Vậy "thiếu hụt thanh khoản" là gì và vì sao nó lại quan trọng tới vậy ?

Ví dụ: Công ty A có vốn chủ vài nghìn tỷ. Vốn này được họ đầu tư cho công việc kinh doanh bằng cách mua máy móc, xe cộ, thuê nhà xưởng...Họ vẫn có nguồn thu đều hàng tháng khoản vài chục tỷ. Nhưng hôm nay họ cần 10 tỷ đòng để trả nợ đến hạn, trong khi tiền mặt cạn kiệt, tiền trong tài khoản cũng vừa thanh toán hết. Công ty A rơi vào tình trạng "thiếu hụt thanh khoản tạm thời".

Thiếu hụt thanh khoản còn được hiểu như là tình trạng có hàng rao bán nhưng không bán được hoặc bán không được giá. Hàng ở đây có thể là thị trường bất động sản (BĐS thiếu hụt thanh khoản) hoặc cổ phiếu, trái phiếu (TTCK mất thanh khoản) nói chung là các sản phẩm tài chính. Giả sử trong trường hợp của của cổ phiếu, nếu giá đang giảm mạnh, lúc đó sẽ có rất nhiều người muốn bán ra, nhưng không ai mua vào dẫn đến thị trường thiếu thanh khoản. Muốn có tính thanh khoản người bán phải chấp nhận bán với giá thấp hơn và sát nhất với giá người mua muốn mua. Còn gọi là điểm cân bằng cung cầu gặp nhau (khớp lệnh).

Khó nhất là việc mất thanh khoản do mất niềm tin, điển hình là gian lận trong việc phát hành trái phiếu của VTP, THM... khiến NĐT có tâm lý e ngại về trái phiếu doanh nghiệp nói chung, bất kể có những doanh nghiệp phát hành vẫn đang ăn nên làm ra. Các doanh nghiệp làm ăn dài hạn thường đợi đến khi trái phiếu cũ đến kỳ đáo hạn sẽ phát hành trái phiếu mới để đảo nợ - nay cũng không ai mua nên sẽ không phát hành được. Doanh nghiệp mất 1 kênh huy động vốn quan trọng, cũng được gọi là mất thanh khoản trái phiếu.

Tình trạng thiếu hụt thanh khoản đặc biệt nguy hiểm với ngân hàng. Ngân hàng phải luôn dự trữ một khoản tiền mặt nhất định để đáp ứng nhu cầu đến rút tiền của người gửi và đáp ứng yêu cầu quản lý của ngân hàng nhà nước (SBV). Nếu tiền đưa vào dự trữ không đạt tỉ lệ bắt buộc thì ngân hàng phải vay qua đêm trên thị trường liên ngân hàng để bù vào cho đủ. Việc ngân hàng nào cũng thiếu tiền, khiến lãi suất vay qua đêm tăng vọt và ngược lại. Vì vậy chỉ cần nhìn lãi suất vay qua đêm, ta sẽ biết tình hình thanh khoản của ngân hàng hiện tại như thế nào.

Thị trường tài chính thế giới cũng đang lâm vào tình trạng thiếu thanh khoản. Vì thời kỳ tiền rẻ đã qua đi, trong quá khứ đã có thời điểm lãi suất rất thấp, điển hình Mỹ có lúc lãi suất bằng 0 thậm chí là âm, dòng tiền len lỏi khắp mọi ngóc ngách để tìm kiếm cơ hội đầu tư. Bây giờ nước nào cũng tăng lãi suất tức chi phí sử dụng đồng tiền tăng lên - do đó sự luân chuyển dòng tiền sẽ giảm, cũng là 1 loại thiếu thanh khoản trên thị trường tiền tệ. Thiếu thanh khoản là một vấn đề lớn, cần giải quyết, bằng không thị trường sẽ không vận hành thông suốt như bộ máy thiếu dầu mỡ.

Tuy nhiên, quan trọng hơn cả là giải quyết tình trạng thiếu thanh khoản do niềm tin bởi chính nó sẽ làm các ngân hàng không cho nhau vay, ai cũng giữ tiền mặt để tạo thanh khoản riêng cho mình, thị trường trái phiếu tắc nghẽn, thị trường BĐS đóng băng, thị trường chứng khoán cứ sụt điểm dù tình hình kinh tế vĩ mô đang được cho là tốt.