Thị trường chứng khoán phái sinh phát huy vai trò phân tán và phòng ngừa rủi ro

Ngày 10/8/2017, thị trường chứng khoán phái sinh chính thức khai trương và đưa vào vận hành tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), đánh dấu bước tiến lớn trong quá trình phát triển, giúp hoàn thiện các chức năng quan trọng của thị trường chứng khoán Việt Nam. Sau 7 năm hoạt động, thị trường chứng khoán phái sinh cho thấy tốc độ tăng trưởng nhanh, sôi động, vừa là kênh đầu tư hiệu quả, vừa phát huy vai trò phân tán và phòng ngừa rủi ro.

7 năm vận hành ổn định, tăng trưởng tốt

Trên quan điểm phát triển theo lộ trình từ đơn giản đến phức tạp, trong giai đoạn đầu vận hành, thị trường chứng khoán (TTCK) phái sinh chỉ tập trung vào một số sản phẩm dễ thực hiện, phù hợp với nhu cầu thị trường và thông lệ quốc tế. Thống kê từ nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy, công cụ phái sinh trên chỉ số chứng khoán thường được lựa chọn ưu tiên làm sản phẩm phái sinh tài chính cho việc xây dựng TTCK phái sinh tại nhiều quốc gia. Ở Việt Nam, tại thời điểm khai trương, sản phẩm chứng khoán phái sinh đầu tiên được đưa vào giao dịch là hợp đồng tương lai chỉ số VN30.

Theo lộ trình phát triển TTCK phái sinh, sau khi triển khai thành công sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30, năm 2019, HNX tiếp tục đưa vào giao dịch sản phẩm hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ (TPCP) kỳ hạn 5 năm và năm 2021, là hợp đồng tương lai TPCP kỳ hạn 10 năm.

Theo thông tin từ HNX, đến nay, sau 7 năm hoạt động, TTCK phái sinh được vận hành liên tục, ổn định và đạt nhiều kết quả về mọi mặt. Thị trường có bước tăng trưởng rất tốt và ổn định, giao dịch sôi động và thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư (NĐT) tham gia thị trường.

Cụ thể hơn, tăng trưởng quy mô giao dịch hàng năm của TTCK phái sinh đạt bình quân 28,21%/năm trong giai đoạn từ năm 2018 đến cuối năm 2023. Đặc biệt, năm 2020 tăng 79,9% so với năm 2019 và năm 2022 tăng 44,03% so với năm 2021.

TTCK phái sinh đã có sự tăng trưởng ấn tượng về thanh khoản, khi từng bước được cải thiện và đạt mức tăng đáng kể so với thời kỳ mới đi vào hoạt động.

Theo số liệu từ HNX, với khối lượng giao dịch (KLGD) bình quân 10.954 hợp đồng/phiên trong hơn 4 tháng giao dịch của năm đầu tiên khai trương, đến nay thanh khoản đã đạt mức 218.706 hợp đồng/phiên trong 7 tháng đầu năm 2024, tăng gần 20 lần so với khối lượng giao dịch bình quân trong năm 2017. Đặc biệt, thanh khoản đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ với mức tăng bình quân 38,65%/năm trong giai đoạn 2018 - 2022.

Khối lượng hợp đồng mở (OI) đạt mức cao nhất là 71.190 hợp đồng được ghi nhận vào ngày 30/3/2023 và khối lượng giao dịch cao nhất đạt 647.457 hợp đồng tại phiên giao dịch ngày 25/10/2022. Trong số các sản phẩm đang niêm yết trên thị trường, sản phẩm hợp đồng tương lai VN30 được NĐT quan tâm giao dịch nhiều nhất và giao dịch hợp đồng tương lai VN30 chiếm tới 99,95% khối lượng giao dịch toàn thị trường.

Từng bước trở thành công cụ phân tán và phòng ngừa rủi ro

Có thể nói, TTCK phái sinh đã từng bước trở thành công cụ phân tán và phòng ngừa rủi ro cho NĐT trong bối cảnh thị trường cơ sở nhiều biến động. Điều này phần nào thể hiện qua việc khi thị trường cơ sở biến động mạnh thì khối lượng giao dịch trên TTCK phái sinh tăng cao, cho dù biến động đó là tăng hay giảm. Đặc biệt, khi thị trường cơ sở giảm điểm mạnh, thị trường phái sinh còn góp phần làm giảm áp lực bán tháo trên thị trường cơ sở. Bởi khi thị trường cơ sở giảm, NĐT thay vì phải bán cổ phiếu trên thị trường cơ sở để quản trị rủi ro danh mục đầu tư, thì NĐT nắm giữ vị thế bán (short) trên thị trường phái sinh.

Bên cạnh đó, TTCK phái sinh còn là một kênh đầu tư sinh lời quan trọng đối với các NĐT. Với lợi thế giao dịch 2 chiều và có thể mua, bán liên tục ngay trong phiên, NĐT có thể kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường cơ sở giảm mạnh. Nhờ đó, TTCK phái sinh không ngừng thu hút NĐT mới đến với thị trường, qua thống kê cho thấy số lượng tài khoản giao dịch phái sinh được mở mới của các NĐT liên tục tăng. Tính đến ngày 31/7/2024, trên TTCK phái sinh đã có hơn 1,7 triệu tài khoản, gấp 700 lần so với thời điểm mới khai trương thị trường.

TTCK phái sinh cũng đã có những thay đổi, cải tiến để ngày càng hoàn thiện hơn. Trong năm 2022, TTCK phái sinh được áp dụng thay đổi cách tính giá thanh toán cuối cùng của hợp đồng tương lai chỉ số VN30 từ “là giá trị đóng cửa của chỉ số cơ sở tại ngày giao dịch cuối cùng” thành “là giá trị trung bình số học giản đơn của chỉ số trong 30 phút cuối cùng của ngày giao dịch cuối cùng, sau khi loại trừ 3 giá trị chỉ số cao nhất và 3 giá trị chỉ số thấp nhất của phiên khớp lệnh liên tục”. Việc thay đổi cách tính giá thanh toán cuối cùng giúp hạn chế tình trạng chênh lệch lớn giữa chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 trong các phiên đáo hạn. Tỷ lệ ký quỹ giao dịch hợp đồng tương lai chỉ số VN30 cũng được điều chỉnh tăng từ 13% lên 17%, giúp hoạt động bù trừ, thanh toán giao dịch hợp đồng tương lai chỉ số VN30 của thị trường an toàn hơn.

Nhiều ý kiến đánh giá, TTCK phái sinhg ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của TTCK Việt Nam, góp phần hoàn thiện cấu trúc TTCK, đáp ứng một trong các điều kiện bắt buộc để TTCK Việt Nam được xét nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi trong thời gian tới. Nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của NĐT đối với các sản phẩm phái sinh, theo kế hoạch, TTCK phái sinh sẽ có thêm các sản phẩm phái sinh mới, trong đó hợp đồng tương lai trên chỉ số mới (VN100) hiện đang được gấp rút triển khai và sẽ sớm được đưa vào giao dịch trên thị trường. Bên cạnh đó, các sản phẩm hợp đồng tương lai trên cổ phiếu đơn lẻ và hợp đồng quyền chọn tiếp tục là các lựa chọn thích hợp để nghiên cứu và có kế hoạch bổ sung sản phẩm cho thị trường trong tương lai./.