Nhà đầu tư “nóng ruột” chờ bài toán cơ chế giá cho điện gió

Nhà đầu tư các dự án điện gió đang rất “nóng ruột” chờ bài toán cơ chế giá mới sau khi hết thời hạn hưởng giá FIT.

Nhà đầu tư điện gió như “ngồi trên lửa”

Theo Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án điện gió tại Việt Nam, sau ngày 31/10/2021 tới, cơ chế giá FIT (được hiểu là biểu giá điện ưu đãi) cho điện gió sẽ hết hạn.

Đến thời điểm này, đã gần hết thời hạn, nhà đầu tư các dự án điện gió đã đề xuất nới thêm thời gian hưởng giá FIT thêm ít nhất 3 đến 6 tháng, song đáp lại, lãnh đạo Bộ Công thương cho biết sẽ nghiên cứu và đề xuất phương án đấu thầu, xác định giá đối với các dự án điện gió.

Theo số liệu cập nhất mới nhất của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), đến ngày 30/9/2021 đã có tổng cộng 106 nhà máy điện gió gửi văn bản và hồ sơ đăng ký chương trình đóng điện và hòa lưới, thử nghiệm, đề nghị công nhận vận hành thương mại (COD), với tổng công suất đăng ký thử nghiệm là 5.655,5MW. Tuy nhiên, mới chỉ có 6 nhà máy điện gió với tổng công suất 272,4MW được công nhận COD.

Như vậy, có thể thấy, trong thời gian ít ỏi còn lại, số nhà máy được công nhận COD dự kiến sẽ không nhiều, hàng chục dự án điện gió có thể sẽ không kịp hoàn thành, vận hành thương mại trước tháng 11/2021 để hưởng mức giá ưu đãi 9,8 Uscent/kWh.

Nguyên nhân được đưa ra là do dịch Covid-19 ảnh hưởng tới tiến độ cung cấp tuabin gió bị ảnh hưởng (nhà thầu cung cấp thiết bị ở nước ngoài chậm tiến độ tại nước sở tại, vận chuyển thiết bị siêu trường siêu trọng gặp khó do giãn cách xã hội), hoạt động xuất nhập cảnh của chuyên gia và công nhân, xuất nhập khẩu hàng hóa bị gián đoạn, giá cả vật tư tăng cao bất thường... nên rất nhiều dự án điện gió đều đứng trước ngưỡng cửa chậm tiến độ vận hành.

Thời hạn đã gần hết, song đến điểm này, cơ quan có thẩm quyền lại chưa có cơ chế giá mới khiến nhà đầu tư đang rất sốt ruột.

Trong cuộc họp báo cuối tháng 9 vừa qua, ông Hoàng Tiến Dũng - Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết, đang khẩn trương nghiên cứu, báo cáo Thủ tướng Chính phủ với các dự án điện gió trong thời gian tới, với hướng phù hợp với Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Giá, Luật Điện lực. Trong tương lai, lựa chọn nhà đầu tư thông qua hình thức đấu thầu.

Các chuyên gia quốc tế cho rằng, đến thời điểm này, việc thiếu cơ chế giá ưu đãi FIT cho điện gió trong thời gian tới sẽ khiến cho việc huy động vốn các dự án gặp khó khăn.

Trả lời báo chí, bà Liming Qiao - Giám đốc khu vực châu Á, Hội đồng Năng lượng Gió Toàn cầu (GWEC) cho rằng, để chuyển từ cơ chế giá ưu đãi FIT sang cơ chế đấu thầu, cần có giai đoạn chuyển tiếp một cách cẩn trọng.

Theo bà Liming Qiao, để xây dựng cơ chế đấu thầu phù hợp sẽ cần khoảng 2 năm. Trong thời gian đó, những rủi ro của thị trường sẽ khiến nguồn vốn đầu tư có thể chuyển đi thị trường khác.

"Việc có những cơ chế chuyển đổi như vậy là rất quan trọng. Nhiều thị trường ở Châu Âu khi chuyển đổi sang cơ chế khác đều có giai đoạn chuyển tiếp, tiếp tục cơ chế giá ưu đãi FIT. Như vậy mới có thể giữ được các nhà đầu tư trong giai đoạn chờ chuyển đổi lên đấu thầu", bà Liming Qiao cho hay.

Nguyên nhân cần gia hạn giá FIT

Theo khảo sát thực hiện cuối tháng 8/2021 do GWEC thực hiện với các công ty phát triển dự án và nhà sản xuất trang thiết bị, xấp xỉ 4.000MW (tương đương 71%) công suất lắp đặt của những dự án đã đăng ký nối lưới sẽ không kịp hạn COD trước ngày 1/11/2021. Hậu quả là khoản đầu tư năng lượng sạch trị giá 6,7 tỷ USD cùng với gần 21.000 việc làm trong tương lai sẽ gặp rủi ro.

Do đó cần biện pháp hỗ trợ và những điều chỉnh kịp thời từ chính sách để giảm thiểu thiệt hại do không kịp vận hành đúng hạn vì dịch bệnh gây ra. GWEC cũng chỉ ra cụ thể thiệt hại, rủi ro tài chính ở mức 6,51 tỷ USD về chi phí tài sản cố định (dựa trên mức chi phí trung bình của các dự án điện gió tại Việt Nam) và 151 triệu USD chi phí vận hành hàng năm do chậm tiến độ.

Vì vậy, để tháo gỡ vấn đề này, GWEC đề xuất với Chính phủ Việt Nam một số biện pháp, trong đó trước mắt gia hạn thêm ít nhất 6 tháng cho các dự án có đủ điều kiện được áp dụng cơ chế giá FIT với các tiêu chí rõ ràng. Kiến nghị này đã tính đến hai mục tiêu chính là hỗ trợ doanh nghiệp trong đại dịch Covid-19 và chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi sang cơ chế đấu thầu.

Thực tế, nhiều cơ quan cũng đã ủng hộ về việc gia hạn thời gian hưởng giá FIT. Trong đó, Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam (VCEA) cũng đã có công văn gửi Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công thương kiến nghị kéo dài thời hạn áp dụng giá FIT thêm 3 đến 6 tháng.

Theo VCEA, những thách thức lớn do dịch Covid-19 gây nên, bao gồm sự chậm trễ trong việc nhập khẩu và đáp ứng đơn hàng các trang thiết bị, sự hạn chế di chuyển đối với người lao động trong nước và nước ngoài, và sự thiếu hụt nguồn lao động, đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới tiến độ của các dự án.

Tương tự, Hiệp hội Điện Gió và Mặt trời tỉnh Bình Thuận (BTWSEA) cũng đã gửi thư kiến nghị tới Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công thương báo cáo về những khó khăn làm chậm tiến độ dự án điện gió, như sự hạn chế di chuyển và thiếu hụt nguồn cung lao động trong và ngoài nước. Qua đó kiến nghị xem xét gia hạn áp dụng giá FIT thêm 3 đến 6 tháng để giúp các dự án điện gió thoát khỏi nguy cơ phá sản do Covid-19.

"Nhiều công ty phát triển dự án điện gió sẽ chịu tổn thất tài chính nặng nề nếu lỡ thời hạn nhận giá FIT. Những tổn thất này có thể khiến cho các công ty này phá sản, các dự án bị bỏ dở giữa chừng, làm giảm số công ăn việc làm được tạo ra và giảm nguồn thu ngân sách cho địa phương và môi trường đầu tư của Việt Nam cũng bị ảnh hưởng tiêu cực", một nhà đầu tư chia sẻ.

Thậm chí, GWEC còn cho rằng, nếu những khó khăn mà ngành điện gió phải đối mặt trong bối cảnh Covid-19 không được giải quyết, sẽ khó tránh việc các nhà đầu tư và công ty phát triển dự án dần rút khỏi thị trường Việt Nam.

Nguyên nhân là do họ phả đối mặt với những rủi ro và chưa có định hướng rõ ràng trong tương lai gần, nếu không nhận được sự hỗ trợ cần thiết, các nhà phát triển dự án sẽ có xu hướng đánh giá lại tính khả thi của dự án và so sánh lợi ích kinh tế với các rủi ro trước mắt.

"Những yếu tố khó đoán định của đại dịch, cùng với môi trường đầu tư không thuận lợi sẽ làm tăng rủi ro của ngành điện gió và giảm lòng tin của các nhà đầu tư. Việc họ rút khỏi thị trường Việt Nam sẽ là hệ quả tất yếu", GWEC đánh giá.

Do đó, việc Chính phủ lùi thời hạn áp dụng giá FIT không chỉ giúp các doanh nghiệp đương đầu với khó khăn hiện tại, mà còn giúp tăng lòng tin của nhà đầu tư và thu hút nguồn vốn thời hậu Covid-19.

Việc này cũng là một minh chứng rõ nét về sự hỗ trợ của Chính phủ đối với ngành năng lượng tái tạo, một ngành quan trọng và đang phát triển, giúp Việt Nam cải thiện hình ảnh là quốc gia đi đầu ASEAN về phát triển năng lượng sạch.

Bên cạnh đó, các nhà đầu tư cũng sẽ nhìn nhận sự hỗ trợ của Chính phủ, chia sẻ với những thách thức mà các doanh nghiệp trong ngành gặp phải và có xu hướng đánh giá tích cực về các dự án dự kiến đầu tư trong tương lai. Việc này không chỉ có tác động tích cực tới các nhà đầu tư điện gió mà cả các nhà đầu tư khác đang có ý định đa dạng hóa hoạt động kinh doanh và chuỗi cung ứng tại thị trường Đông Nam Á.

Cuối cùng, trong bối cảnh thế giới đang chuyển dịch từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo, cùng với tầm quan trọng đặc biệt của điện gió trong quy hoạch điện của Việt Nam, việc hỗ trợ môi trường kinh doanh của ngành điện gió sẽ là yếu tố trọng yếu để Việt Nam đạt được mục tiêu năng lượng và phát triển kinh tế.

"Nếu như không có những chính sách hay biện pháp hỗ trợ này, những mối quan hệ đối tác sẽ không trụ vững và những chuỗi cung ứng quan trọng có khả năng giảm thiểu giá điện gió sẽ không thể phát triển được", theo GWEC.