Mỹ có cạnh tranh được với Nga - Trung tại Trung Á?

Trong thời gian gần đây, Mỹ đang dần tích cực tăng cường sự hiện diện tại Trung Á, khu vực vốn nằm dưới tầm ảnh hưởng truyền thống của Nga, và cả Trung Quốc.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken (thứ 3 từ trái sang) chụp ảnh chung cùng ngoại trưởng 5 nước Trung Á trước cuộc hội đàm tại Astana, Kazakhstan, ngày 28/2.

Vào đầu tháng 3, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken đã đến thăm Kazakhstan và Uzbekistan trước khi lên đường tham dự cuộc họp của các Bộ trưởng Ngoại giao G20 ở Ấn Độ. Cuộc gặp chớp nhoáng với những người đồng cấp đến từ Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan và Uzbekistan là cuộc gặp cấp bộ trưởng đầu tiên của Nền tảng ngoại giao C5+1 kể từ khi được thành lập vào năm 2015.

Chuyến thăm và các cuộc gặp cũng diễn ra vào thời điểm quan trọng, chỉ sau cuộc gặp giữa Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov và Chủ nhiệm văn phòng Ủy ban Công tác đối ngoại Trung ương Đảng cộng sản Trung Quốc Vương Nghị tại Moscow. Nga coi các quốc gia thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á thuộc phạm vi ảnh hưởng truyền thống của mình, trong khi Trung Quốc đã có những bước tiến kinh tế đáng kể trong khu vực thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).

Tuy nhiên, chuyến thăm của ông Blinken một mặt thể hiện mong muốn của Washington trong việc thu hút các quốc gia ở ngoại vi của đối thủ và mặt khác, nhận thức được việc bị mắc kẹt giữa hai nước láng giềng ngày càng quyết đoán, trong đó Washington đại diện cho một lựa chọn cân bằng khả thi.

Giới quan sát nhận định, trên thực tế, Trung Á là một khu vực chưa bao giờ được Mỹ coi là quan trọng. Thay vào đó, kể từ khi Liên Xô sụp đổ năm 1991, Mỹ hầu như chỉ tập trung vào các mối đe dọa an ninh bắt nguồn từ khu vực. Bên cạnh đó, khu vực này đóng vai trò là tuyến đường tiếp tế quan trọng cho các lực lượng liên minh của NATO và Hoa Kỳ tại Afghanistan, thông qua Mạng lưới phân phối phía Bắc (NDN).

Cho đến khi đóng cửa vào năm 2014, Trung tâm vận chuyển Manas ở Kyrgyzstan đóng vai trò là cửa ngõ cho các lực lượng liên quân ra vào Afghanistan. Với việc Hoa Kỳ rút quân khỏi Afghanistan vào năm 2021, đã có nhiều tin đồn xoay quanh ý định của Washington về việc thiết lập một căn cứ chung ở Trung Á để hỗ trợ các hoạt động chống khủng bố “trên đường chân trời”.

Trong bối cảnh này, Trung Quốc đã trở thành một quốc gia ngày càng quan trọng về kinh tế và an ninh trong khu vực. Sự xâm nhập và ảnh hưởng của Trung Quốc ở Trung Á diễn ra nhanh chóng và được định hình bởi BRI, nơi Bắc Kinh nhanh chóng trở thành người bảo lãnh tài chính cho một khu vực đang rất cần nguồn vốn đầu tư.

Nhưng chuyên gia quân sự Nga Viktor Litovkin nhận định, sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc ở Trung Á là mối đe dọa trực tiếp đối với phạm vi ảnh hưởng truyền thống của Nga và có thể gây ra rạn nứt địa chính trị giữa hai bên trong tương lai. Đặc biệt, chính sách ngoại giao quân sự của Trung Quốc, cũng như các cuộc tập trận quân sự song phương và đa phương tập trung vào chống khủng bố và an ninh biên giới, chắc chắn sẽ xâm phạm lợi ích an ninh của Moscow, và có thể làm suy yếu Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) do Nga đứng đầu.

Mỹ-Nga -Trung Quốc đang thiết lập sự cạnh tranh tại khu vực Trung Á

Chuyến thăm của ông Blinken đã làm tăng khả năng giúp Mỹ đóng vai trò là đối tác thay thế cho các quốc gia Trung Á bị kẹt giữa hai nước láng giềng. Lịch sử và địa chính trị của Trung Á sẽ luôn khiến khu vực này phụ thuộc vào Nga và Trung Quốc nhưng việc thiết lập Mỹ như một lựa chọn thay thế trong chính sách đối ngoại có thể mang lại cho các nhà lãnh đạo Trung Á không gian ngoại giao mới.

Ông Stanislav Pritchin, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Hàn lâm Khoa học Nga chỉ ra, điều quan trọng là chính sách của Mỹ đối với Trung Á không rơi vào lối mòn là chỉ nhìn khu vực qua lăng kính an ninh. Thay vào đó, khu vực này sẽ giúp Washington thúc đẩy các mục tiêu chính sách nhằm cho phép các nước Trung Á cân bằng thỏa đáng giữa lợi ích của Nga và Trung Quốc, thúc đẩy tiến bộ trong phát triển khu vực, quản trị và bảo vệ nhân quyền cho công dân của họ

Mỹ nên sử dụng vị thế của mình với tư cách là một quốc gia bên ngoài khu vực để đóng vai trò trung gian hòa giải và tổ chức đối thoại ở Trung Á, đồng thời tránh buộc các quốc gia Trung Á chọn bên trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc. Văn phòng khu vực của Liên Hợp Quốc tại Trung Á sẽ đóng vai trò là nền tảng rất cần thiết cho đối thoại và cam kết khu vực.

Ngoài ra, việc cung cấp hỗ trợ kinh tế cho các quốc gia Trung Á sẽ giúp Mỹ khôi phục vị thế tại khu vực này. Các biện pháp này cũng có thể được thực hiện theo cách tiếp cận hợp tác với Liên minh châu Âu. Mặc dù điều này sẽ không dễ dàng với Mỹ để cạnh tranh với Nga - Trung tại Trung Á, nhưng vận dụng cách tiếp cận đa phương để tạo ra tiến bộ bền vững nhằm thúc đẩy quyền tự chủ và độc lập của Trung Á sẽ giúp Mỹ tăng cường ảnh hưởng tại "điểm nóng" này.