Loạt gia tộc giàu có ở Đông Nam Á thách thức lời nguyền ‘không ai giàu 3 họ’

Từ xa xưa có câu nói “không ai giàu 3 họ”, nhưng các triều đại doanh nghiệp tương đối trẻ của Đông Nam Á đang tìm cách thách thức “lời nguyền” đó.

Không có công ty nào niêm yết trên thị trường chứng khoán được các nhà đầu tư Bangkok háo hức mong đợi như Thai Summit Group. Lý do là bởi công ty này đã ký hợp đồng cung cấp với mọi nhà sản xuất xe điện lớn của Trung Quốc đang mở cửa hàng tại Thái Lan.

Nhà sản xuất phụ tùng ô tô do gia đình sở hữu này đã cân nhắc việc niêm yết cách đây một thập kỷ, nhưng đã hủy bỏ kế hoạch khi tình hình chính trị bất ổn khiến điều kiện thị trường trở nên bất lợi.

Phó chủ tịch cấp cao Chanapun Juangroongruangkit trả lời Nikkei Asia vào tháng 9 rằng công ty sẽ vẫn là công ty tư nhân cho đến thời điểm hiện tại. Và điều đó có khả năng sẽ vẫn như vậy cho đến khi thế hệ của bà vẫn nắm quyền kiểm soát.

"Bố mẹ tôi thành lập công ty chỉ với hai người. Khi đó, chúng tôi có năm anh chị em, nhưng chỉ có hai người làm việc ở đây. Đến thế hệ thứ ba, năm người đã trở thành mười người", Chanapun, người con cả của những người sáng lập cho biết.

"Nhiều câu hỏi sẽ được đặt ra như: Vậy làm thế nào để quản lý tính minh bạch và quản trị? Chọn giám đốc điều hành tiếp theo trong số 10 người này, ai sẽ đủ điều kiện? Vì vậy, một cách để minh bạch là niêm yết và rồi công ty sẽ có hội đồng quản trị và các tiêu chuẩn quản trị".

Phó chủ tịch cấp cao Chanapun Juangroongruangkit.

Nhưng trong khi Chanapun mới chỉ 48 tuổi, quyết định về tương lai của công ty không thể bị trì hoãn mãi mãi, như nhiều gia tộc kinh doanh khác.

Từ xa xưa có câu nói “không ai giàu 3 họ”, nhưng các triều đại doanh nghiệp tương đối trẻ của Đông Nam Á đang tìm cách thách thức “lời nguyền” đó khi nhiều người đang tiến tới quá trình chuyển đổi từ thế hệ quản lý thứ hai sang thứ ba, một cuộc chuyển giao không chỉ quan trọng đối với quan hệ gia đình mà còn đối với thị trường mà họ thống trị.

Theo Credit Suisse, khoảng 60% các công ty niêm yết tại Indonesia, Malaysia, Philippines và Thái Lan thuộc sở hữu của gia đình. Trong các doanh nghiệp này, các thành viên gia đình nắm giữ vai trò giám đốc điều hành hoặc chủ tịch hội đồng quản trị, hoặc kiểm soát ít nhất 5% cổ phần.

Một nửa số doanh nghiệp trong báo cáo toàn cầu Family 1000 của Credit Suisse năm 2023 nằm ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương không bao gồm Nhật Bản, tiếp theo là Châu Âu với 24% và Bắc Mỹ với 15%.

Nếu không có kế hoạch kế nhiệm, tài sản và quyền kiểm soát doanh nghiệp của gia đình sẽ phải đối mặt với rủi ro khi số lượng người thừa kế tăng lên theo từng thế hệ. Điều đó khiến doanh nghiệp dễ bị tiếp quản nếu một số thành viên gia đình bán cổ phần của họ hoặc bị tổn hại danh tiếng trong trường hợp xảy ra kiện tụng gay gắt giữa những người thân.

"Nếu chỉ dựa vào luật thừa kế, hậu quả tự nhiên là sự phân mảnh quyền sở hữu", Marleen Dieleman, giáo sư tại Trường Kinh doanh IMD ở Singapore và là cố vấn cho các công ty gia đình về kế hoạch kế nhiệm cho biết.

Quyền sở hữu phân mảnh cũng có thể khiến người kế nhiệm có ít quyền lực hơn người sáng lập. Tại khu vực Châu Á - Thái Bình Dương rộng lớn hơn, các công ty gia đình, xét trên cơ sở tốc độ tăng trưởng hàng năm kép, đã vượt trội hơn các doanh nghiệp phi gia đình trung bình 3,3% từ năm 2006 đến năm 2023. Nhưng mức phí bảo hiểm đó áp dụng cho các thế hệ trước, phản ánh sự tăng trưởng mạnh mẽ trong giai đoạn đầu của các dự án kinh doanh.

Vào tháng 1/2019, thị phần và giá cổ phiếu SJM Holdings được niêm yết tại Hồng Kông đang giảm bỗng quay đầu tăng khi Pansy Ho lập một hiệp ước với các cổ đông lớn để giành quyền kiểm soát từ người vợ thứ tư của cha mình, Stanley Ho.

Ông trùm sòng bạc Macao đã qua đời vào năm 2020, để lại ba người vợ và 17 người con. Việc Pansy Ho giành được quyền lực báo hiệu sự lãnh đạo rõ ràng hơn của tập đoàn, nhưng giá cổ phiếu của công ty kể từ đó đã giảm 65% trong bối cảnh ngành công nghiệp sòng bạc Macao gặp khó khăn.

Ông Stanley Ho trong một buổi tiệc sinh nhật mình.

Tại Philippines, sự kế vị của gia đình Tan đã bị gián đoạn bởi cái chết đột ngột ở tuổi 53 của Lucio Tan Jr., thường gọi là Bong, con trai của người sáng lập Fortune Tobacco Lucio Tan. Bốn năm sau, vào năm 2023, ông Tan đã bổ nhiệm người cháu trai 30 tuổi của mình, Lucio Tan III, tiếp quản một số bộ phận của đế chế, bao gồm cả Philippine Airlines.

Ngược lại, Lee Shin Cheng, người sáng lập công ty sản xuất dầu cọ IOI Malaysia, đã chuẩn bị kế nhiệm từ năm 2014, tạo điều kiện cho quá trình chuyển giao suôn sẻ cho các con trai của ông, Lee Yeow Chor và Lee Yeow Seng, khi ông qua đời vào năm 2019. Người con trai cả, Yeow Chor, trở thành giám đốc điều hành của doanh nghiệp dầu cọ truyền thống của tập đoàn, trong khi Yeow Seng tiếp quản nhánh phát triển bất động sản của công ty.

Học tập theo gia tộc Lee, nhiều gia đình Đông Nam Á đang đưa ra hiến pháp hoặc điều lệ quản lý cách gia đình đưa ra quyết định, bao gồm cả việc bổ nhiệm lãnh đạo, ai có thể làm việc trong công ty và cách các thành viên được trả lương.

Central Group của Thái Lan được biết đến là có điều lệ và hội đồng gia đình. Tập đoàn này hiện đang ở thế hệ lãnh đạo thứ ba, bao gồm chủ tịch tập đoàn kiêm giám đốc điều hành Tos Chirathivat. Anh em họ của ông là Wallaya và Thirayuth lần lượt là giám đốc điều hành của công ty phát triển bất động sản Central Pattana và khách sạn Centara, cả hai đều là công ty con được niêm yết tại Bangkok.

Nhưng tập đoàn cũng đã đưa những người bên ngoài chuyên nghiệp và những người từ nước ngoài vào để giúp quản lý các phân khúc được niêm yết của mình. Điều này thường xảy ra khi doanh nghiệp phát triển quá phức tạp, hoặc thế hệ tiếp theo không quan tâm hoặc không có khả năng điều hành hoạt động, hoặc gia đình muốn tập trung vào tinh thần kinh doanh và xây dựng doanh nghiệp mới thay vì quản lý, Dieleman cho biết.

"Các công ty phát triển nhanh không có xu hướng tạo ra các tổ chức ổn định. Chúng rất tinh gọn và phụ thuộc vào quyền lực của người đứng đầu", bà nói. "Việc củng cố tổ chức đó sẽ giúp thế hệ tiếp theo dễ dàng tiếp quản hơn".

AC Mobility, một nhà phân phối xe điện và nhà phát triển trạm sạc của Philippines, được điều hành bởi Jaime Alfonso Zobel de Ayala, người thừa kế 33 tuổi của Tập đoàn Ayala, một tập đoàn gia đình hiếm hoi ở Đông Nam Á được thành lập vào thế kỷ 19. Tại Malaysia, Ruth Yeoh, con gái của Chủ tịch YTL Corp là Francis Yeoh, đang dẫn đầu bộ phận tín dụng carbon và phát triển bền vững của tập đoàn tiện ích này.

Trong nghiên cứu gần đây nhất về các công ty gia đình được niêm yết trên Sàn giao dịch chứng khoán Singapore, Ngân hàng DBS cho rằng lợi nhuận trên tài sản cao hơn ở các công ty gia đình so với các công ty không phải gia đình là do hầu hết các gia đình đều có tầm nhìn dài hạn về kế hoạch và tính liên tục trong lãnh đạo.

"Việc có một người lãnh đạo hoặc gương mặt gia đình thực sự có lợi. Nó tạo ra sự tin tưởng vì ban quản lý không được thúc đẩy bởi thù lao mà bởi các giá trị của gia đình", Dieleman cho biết.

Các công ty gia đình cũng có hồ sơ theo dõi lâu hơn với các bên liên quan khác, bao gồm các bên cho vay, môi giới và nhà đầu tư. "Điều này giúp các công ty tiếp cận tốt hơn với các loại vốn khác và tài trợ nợ trên thị trường trái phiếu cố định", Asadej Kongsiri, chủ tịch Sở giao dịch chứng khoán Thái Lan cho biết.

Liệu kiểm soát của gia đình có nghĩa là minh bạch hơn và các tiêu chuẩn quản trị chặt chẽ hơn hay không vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Theo Credit Suisse, các công ty do gia đình sở hữu có nhiều khả năng có các loại cổ phiếu kép hơn các công ty không phải là công ty gia đình.

Nhưng nghiên cứu của DBS về các công ty niêm yết tại Singapore phát hiện ra rằng các công ty gia đình đã tăng cường công bố thông tin trong giai đoạn khó khăn để bảo vệ danh tiếng của gia đình. Số lượng giám đốc độc lập vượt số lượng giám đốc điều hành và giám đốc không điều hành trong hội đồng quản trị của cả công ty gia đình và công ty không phải là công ty gia đình, nhưng lại chiếm ít ghế trong hội đồng quản trị hơn ở các công ty gia đình.

Christian Stewart, người sáng lập công ty tư vấn Family Legacy Asia có trụ sở tại Hồng Kông, cho biết các công ty gia đình có thể trao quyền cho nhiều giám đốc độc lập hơn, không chỉ để trấn an các cổ đông thiểu số mà còn là cầu nối giữa các thành viên gia đình trong vai trò quản lý và những người thân không liên quan của họ.

Stewart cho biết "Điều quan trọng là phải có những giám đốc được các cổ đông gia đình tin tưởng nhưng vẫn khách quan và có óc thương mại tốt để đóng vai trò cầu nối giữa chủ tịch gia đình và các thành viên gia đình không tham gia vào tổ chức".

Các giám đốc độc lập thậm chí còn quan trọng hơn khi không có kế hoạch kế nhiệm được truyền đạt rõ ràng. Đó là trường hợp của Robert Kuok, "ông vua đường" người Malaysia, người sáng lập ra Kerry Holdings niêm yết tại Hồng Kông, chủ sở hữu của Shangri-La Hotels and Resorts.

Ở tuổi 101, Kuok vẫn chưa công bố kế hoạch kế nhiệm chính thức, nhưng các con và cháu trai của ông nắm giữ các vai trò lãnh đạo trong toàn Tập đoàn Kuok, bao gồm các con trai Khoon Ho, 73 tuổi và Khoon Ean, 69 tuổi và con gái Hui Kwong, 46 tuổi.