Liệu AI có làm chúng ta ngu?

Trong bài viết nổi tiếng của mình, "Is Google Making Us Stupid?" đăng trên tạp chí The Atlantic cách đây 16 năm (2008), Nicholas Carr đặt ra câu hỏi về những tác động sâu rộng của internet đối với chúng ta không chỉ về mặt thông tin mà còn ở khả năng suy nghĩ sâu sắc và tập trung. Carr nhận định rằng mạng internet đã thay đổi cách chúng ta tiếp cận và xử lý thông tin, dẫn đến những thay đổi không chỉ trong cách chúng ta đọc mà còn trong cách chúng ta suy nghĩ.

Từ điểm xuất phát này, chúng ta có thể tự hỏi liệu AI - một sự tiến hóa của công nghệ số - có thể đang tác động đến khả năng nhận thức của chúng ta theo cách tương tự hay không.

Trong kỷ nguyên số, trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là khái niệm xa vời; nó đã trở thành hiện thực và ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong đời sống của chúng ta. Các thuật toán AI quyết định những tin tức mà chúng ta đọc, ảnh hưởng của AI là không thể phủ nhận. Nhưng khi AI đảm nhiệm nhiều vai trò mà trước đây do con người đảm nhận, một câu hỏi quan trọng được đặt ra: Liệu AI có đang làm chúng ta ngu đi?

Khả năng của AI trong việc thực hiện các nhiệm vụ từ đơn giản như lập lịch đến giải quyết vấn đề phức tạp đã dẫn đến sự phụ thuộc ngày càng tăng vào công nghệ. Sự tiện lợi này đi kèm với một cái giá phải trả. Sự phụ thuộc vào AI để tìm kiếm câu trả lời ngay lập tức có thể làm giảm sự tham gia của chúng ta vào những hoạt động tư duy sâu và giải quyết vấn đề. Khi AI liên tục cung cấp câu trả lời dễ dàng, có nguy cơ là khả năng tư duy của chúng ta sẽ suy yếu do thiếu uyện tập.

Trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 này, AI đang làm thay đổi các kỹ năng cần thiết trong lực lượng lao động hiện đại. AI xử lý các nhiệm vụ nhận thức thường nhật, kéo theo có sự chuyển dịch trong các kỹ năng được đánh giá cao ngày nay. Sự sáng tạo, tư duy phản biện và trí thông minh cảm xúc ngày càng trở nên quan trọng khi AI đảm nhận các nhiệm vụ phân tích và lặp lại. Sự thay đổi này không hẳn là tiêu cực nhưng đòi hỏi phải xem xét lại hệ thống giáo dục và đào tạo để thích nghi với những thay đổi này.

AI sử dụng công nghệ đám mây và lưu trữ hàng tấn thông tin, từ số điện thoại đến lịch trình cá nhân chi tiết. Việc 'gánh vác nhận thức' (offload cognition)— chuyển giao trách nhiệm nhớ thông tin cho các thiết bị — có thể dẫn đến sự suy giảm khả năng nhớ thông tin mà không cần sự trợ giúp công nghệ. Sự tiện lợi của việc có thông tin ngay khiến chúng ta không cần phải ghi nhớ thông tin đó trong đầu, làm suy yếu kỹ năng trí nhớ của chúng ta.

AI có khả năng xử lý và phân tích một lượng lớn dữ liệu có thể dẫn đến quá tải thông tin. Sự bùng nổ thông tin này có thể khiến cá nhân khó tập trung và tham gia sâu vào một chủ đề duy nhất. Thách thức không chỉ là số lượng thông tin mà còn ở cách AI trình bày thông tin, nhanh và phân mảnh, khuyến khích sự suy nghĩ nông cạn thay vì hiểu biết sâu sắc.

Sự trỗi dậy của AI buộc chúng ta phải đối mặt với các câu hỏi đạo đức và triết học cơ bản. Chúng ta có nên cho phép công nghệ ảnh hưởng đến quá trình nhận thức và ra quyết định của con người đến mức nào? Những tác động lâu dài của AI đối với trí thông minh con người thế nào? Những câu hỏi này không quan trọng; và là kết quả thực tế về cách chúng ta thiết kế các hệ thống AI và quản lý việc sử dụng AI.

Mặc dù, không nghi ngờ việc AI mang lại nhiều lợi ích đáng kể bằng cách nâng cao hiệu quả và khả năng của con người trong nhiều lĩnh vực, điều cần thiết là phải giải quyết những mối quan tâm về nhận thức và đạo đức này. Khi chúng ta tích hợp AI sâu hơn vào cuộc sống hàng ngày, việc cân bằng lợi ích của nó với sự tham gia tỉnh táo và giám sát kỹ lưỡng sẽ là chìa khóa. Chúng ta phải nỗ lực để đảm bảo rằng AI vẫn là công cụ giúp tăng cường trí tuệ con người mà không làm giảm đi khả năng nhận thức của chúng ta.