Lấy cớ công nghệ để hợp thức hóa sa thải, che giấu bí mật khác, lý do thật sự khiến Amazon cắt giảm 14.000 lao động

Trong cơn sốt trí tuệ nhân tạo (AI) lan khắp thế giới kinh doanh, ba chữ “AI” đang trở thành liều thuốc vạn năng: có thể làm tăng giá cổ phiếu, giúp doanh nghiệp “tái định nghĩa tầm nhìn” — và thậm chí biện minh cho những đợt sa thải hàng chục nghìn lao động.

“Cơn sốt AI” và nghịch lý sa thải

Trong khi Amazon cùng các “ông lớn” công nghệ khác công bố lợi nhuận kỷ lục và chi hàng trăm tỷ USD cho AI, thị trường lao động toàn cầu lại chứng kiến làn sóng cắt giảm nhân sự quy mô lớn.

Theo CNN, Amazon thu về hơn 35 tỷ USD lợi nhuận nửa đầu năm 2025, dự kiến chi 120 tỷ USD cho AI, nhưng đồng thời sa thải hàng chục nghìn nhân viên, với lý do “tinh gọn để vận hành như startup lớn nhất thế giới”.

Đây không phải hiện tượng đơn lẻ. UPS, Target, Microsoft hay Meta cũng đồng loạt cắt giảm hàng nghìn việc làm nhằm làm hài lòng Phố Wall trong bối cảnh chi phí tăng và kỳ vọng “cách mạng AI” đang lên cao.

AI washing – Trí tuệ nhân tạo chịu tội thay

Các chuyên gia gọi hiện tượng này là “AI washing” – tức lạm dụng danh nghĩa AI để hợp thức hóa các quyết định cắt giảm chi phí hoặc “tô vẽ” hình ảnh công nghệ, dù thực tế áp dụng còn rất hạn chế.

“Rất ít công ty thực sự đang thay thế con người bằng AI ngay lúc này,” Jessica Kriegel, Giám đốc chiến lược của Culture Partners nói.

“Chúng ta đang chứng kiến những đợt sa thải mang tính phòng ngừa — nhằm tạo nguồn vốn cho AI, chứ không phải vì AI đã đủ mạnh để thay người.”

Thực tế, phần lớn việc làm bị cắt không liên quan trực tiếp đến AI. Các công ty dùng câu chuyện “chuyển đổi sang AI” như một lý do dễ nghe hơn so với việc “phải giảm chi phí để tăng biên lợi nhuận”.

Cắt người thật, nói lý do công nghệ

Các nhà phân tích mô tả đây là “preemptive layoffs” – sa thải mang tính phòng ngừa.

Mục tiêu: cắt chi phí nhân công hiện tại để dành nguồn lực tài chính đầu tư cho AI và tạo tín hiệu tích cực với nhà đầu tư.

Ở chiều ngược lại, dữ liệu từ Indeed cho thấy khoảng 25% tin tuyển dụng năm 2025 có nhắc đến AI nhưng không nêu rõ cách ứng dụng, chứng minh rằng nhiều doanh nghiệp chỉ “gắn mác AI” để tạo sức hút công nghệ.

Ngay cả CFA Institute cũng cảnh báo tình trạng AI washing lan sang lĩnh vực tài chính, nơi các công ty nói dùng AI cho đầu tư nhưng không minh bạch về hiệu quả. SEC (Ủy ban Chứng khoán Mỹ) đã coi đây là một dạng thông tin sai lệch, tương tự như “greenwashing” trong lĩnh vực môi trường.

“AI” – chiếc áo khoác thời thượng của doanh nghiệp

Các tập đoàn sẵn sàng “vẽ thêm AI” vào câu chuyện của mình vì hiệu ứng tài chính và truyền thông.

Cắt giảm nhân sự “để chuẩn bị cho kỷ nguyên tự động hóa” nghe có lý hơn rất nhiều so với “cắt để tiết kiệm chi phí”.

Tuy nhiên, theo báo cáo “AI at Work 2025”, chỉ 20% công việc ở Mỹ được coi là dễ bị thay thế bởi AI trong giai đoạn gần. Nghĩa là, phần lớn các tuyên bố “tái cấu trúc vì AI” chỉ là câu chuyện tương lai, chưa phải thực tế hiện tại.

“Cắt giảm quá sớm không khiến công ty linh hoạt hơn, mà khiến họ mong manh hơn,” chuyên gia Jessica Kriegel cảnh báo. “Vì khi AI chưa đủ mạnh để lấp chỗ trống, tổ chức sẽ mất đi năng lực vận hành cốt lõi.”

Rủi ro chất lượng và “workslop” do chatbot tạo ra

CNN cũng chỉ ra rằng việc phụ thuộc quá nhanh vào AI tạo sinh có thể dẫn đến sự bùng nổ của “workslop” – những nội dung có vẻ như công việc thật nhưng thiếu chiều sâu và giá trị.

Một số công ty như Klarna đã phải tuyển lại nhân viên sau khi thay thế bằng AI, cho thấy rủi ro khi công nghệ chưa đủ trưởng thành. Khi AI mắc lỗi, con người mới là yếu tố giúp “bắt lỗi hệ thống” (catch the system when it slips) – điều mà máy móc chưa thể thay thế.

Khi công nghệ trở thành chiêu marketing

Ở tầng sâu hơn, AI washing phản ánh cuộc đua marketing hơn là công nghệ.

Trong bối cảnh “nói có AI” giúp tăng giá cổ phiếu và hút vốn đầu tư, các tập đoàn buộc phải kể câu chuyện AI của riêng mình, dù thực tế còn xa.

Nhưng nếu sự cường điệu này kéo dài, niềm tin thị trường sẽ bị xói mòn. Những công ty thực sự đầu tư nghiêm túc vào AI sẽ bị đánh đồng với những doanh nghiệp chỉ “gắn mác” để đánh bóng hình ảnh.

Mặt trái của kỷ nguyên AI

AI washing cho thấy công nghệ thật và câu chuyện công nghệ đang dần tách rời nhau.

Khi AI được tôn vinh như biểu tượng của tương lai, nó cũng bị lợi dụng nhiều nhất cho mục tiêu ngắn hạn.

Nếu xu hướng này tiếp tục, thị trường lao động sẽ phản ứng bằng hoài nghi và bất mãn, còn doanh nghiệp có nguy cơ đánh mất thương hiệu tuyển dụng lẫn niềm tin nhân tài.

“Những công ty chiến thắng trong cuộc cách mạng này không phải là những công ty tự động hóa nhanh nhất, mà là những công ty đủ khả năng thích ứng để khắc phục hệ thống khi có lỗi,”– Jessica Kriegel, Culture Partners.

“AI washing” không chỉ là câu chuyện PR. Nó là dấu hiệu cảnh báo rằng thế giới doanh nghiệp đang bước vào thời kỳ lấy công nghệ làm lý do thay vì làm giải pháp.

Nếu “AI” chỉ được dùng như chiêu marketing chứ không phải năng lực thực, thì chính các tập đoàn sẽ là những người đầu tiên đánh mất niềm tin trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.