Lãi suất tăng cao đang siết chặt các nước thu nhập thấp

Lãnh đạo một số tổ chức tài chính toàn cầu cảnh báo rằng lãi suất cao hơn đang làm gia tăng áp lực đối với các nước đang phát triển và có thu nhập thấp, khoảng 60% trong số đó hiện đang hoặc có nguy cơ cao lâm vào cảnh túng quẫn vì nợ nần.

Rủi ro vỡ nợ lớn dần

Gánh nặng nợ công tại các nước đang phát triển đã trở nên trầm trọng hơn trong những năm gần đây bởi các cuộc khủng hoảng toàn cầu liên tiếp xảy ra, như đại dịch Covid-19, xung đột Nga - Ukraine, trong khi nhiều quốc gia nợ nần chồng chất cũng đang phải đối phó với áp lực từ biến đổi khí hậu hoặc xung đột khu vực.

Các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới đã thắt chặt chính sách tiền tệ mạnh mẽ trong vòng một năm qua để kiềm chế lạm phát tăng vọt. Trong khi rất nhiều khoản nợ nước ngoài tích lũy của các quốc gia có thu nhập thấp sẽ đến hạn trong vài năm tới, lãi suất cao hơn có nghĩa là họ sẽ ngày càng gặp khó khăn trong việc trả nợ.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) đã ban hành một loạt biện pháp cứu trợ trong những năm gần đây, bao gồm Khuôn khổ Bền vững Nợ của IMF - WB, được thiết kế để hướng dẫn việc vay của các quốc gia có thu nhập thấp nhằm đảm bảo sự ổn định tài chính công.

Trong khi đó, Khuôn khổ chung G-20, một sáng kiến ​​được Câu lạc bộ Paris thông qua - nhóm quan chức từ các quốc gia cho vay lớn có nhiệm vụ tìm giải pháp cho các quốc gia con nợ - đã được thành lập vào cuối năm 2020 để cung cấp hỗ trợ bổ sung dưới hình thức tài trợ cho các quốc gia có nợ không bền vững.

Ghana vào tháng 1 năm nay đã trở thành quốc gia thứ tư tìm cách xử lý nợ theo Khuôn khổ chung, cùng với Chad, Ethiopia và Zambia. Tuy nhiên trên thực tế, việc triển khai vẫn chưa suôn sẻ.

Zambia, quốc gia châu Phi đầu tiên vỡ nợ vào năm 2020 sau khi đại dịch bùng phát, hồi đầu tháng này đã phàn nàn rằng họ đang chịu thiệt thòi trong quá trình tái cơ cấu nợ vì hai chủ nợ chính của họ là các trái chủ quốc tế và Trung Quốc đã không đạt được thỏa thuận.

Trong khi đó, IMF cho biết hồi đầu tháng này rằng giai đoạn tiếp theo của khoản vay cứu trợ trị giá 1,3 tỷ USD cho Zambia sẽ phụ thuộc vào việc đạt được thỏa thuận tái cơ cấu nợ.

Mặc dù đã có các điều khoản cụ thể, Giám đốc điều hành cấp cao của WB, Axel van Trotsenburg nói vào tuần trước rằng với tình hình lãi suất vẫn tăng và tăng trưởng toàn cầu chậm lại, cần có nhiều nỗ lực hợp tác hơn từ các cơ quan quốc tế và các nền kinh tế phát triển.

“Tôi nghĩ chúng ta nên lo lắng. Tăng trưởng kinh tế thế giới tương đối yếu và điều đó có ý nghĩa của nó. Lãi suất tăng có nghĩa là rất nhiều vốn đã chảy ra khỏi các nước đang phát triển, vì vậy nhiều nước đang bị căng thẳng”, ông nói tại cuộc họp mùa xuân của IMF ở Washington, DC.

Lãi suất cao ở các quốc gia phát triển như Mỹ khiến nhiều nhà đầu tư quay trở lại với các tài sản bằng đô la, hạn chế đầu tư ra nước ngoài.

“Đặc biệt là các nước nghèo nhất đang phải gánh chịu áp lực vì họ gặp khó khăn trước hết trong việc thu hút vốn và họ cũng phải đối phó với các cuộc khủng hoảng khác, từ xung đột đến khí hậu, vì vậy đây là thời điểm khó khăn”, Van Trotsenburg nói.

Cần sự tương trợ quốc tế

Van Trotsenburg kêu gọi các tổ chức quốc tế và các nền kinh tế lớn “đổi mới tình đoàn kết với các nước đang phát triển” không chỉ bằng lời nói mà còn bằng các nguồn lực gia tăng.

Quan điểm trên được lặp lại bởi Makhtar Diop, Giám đốc điều hành Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC), thành viên của Nhóm WB và là tổ chức phát triển toàn cầu lớn nhất dành cho khu vực tư nhân ở các quốc gia đang phát triển.

Giải thích cho những lo ngại về tác động của việc tăng lãi suất đối với sự ổn định tài chính và tính bền vững của nợ ở các nước đang phát triển, Diop cho biết tình trạng nợ nần là “một trong những rủi ro chính” mà nền kinh tế toàn cầu phải đối mặt trong ngắn hạn, đặc biệt là khi có nhiều rủi ro đối với các khoản nợ sắp đến hạn thanh toán.

Diop cho biết: “Đó thực sự là điều mà chúng tôi đã nêu ra cách đây một thập kỷ, khi chúng tôi chứng kiến ​​sự gia tăng nhanh chóng nợ công của các quốc gia có thu nhập thấp. Chúng tôi đã cảnh báo họ rằng các điều kiện mà khoản nợ này có thể được thanh toán và tái cấp vốn trong tương lai sẽ ảnh hưởng đến sự bền vững của nền kinh tế của họ”.

Theo Diop, việc thiết lập một lộ trình vững chắc nhằm hướng tới tăng trưởng kinh tế bền vững ở các nước đang phát triển sẽ cho phép họ thu hút đầu tư và có cơ hội tốt hơn để đáp ứng các nghĩa vụ nợ trong tương lai.

Ông cũng gợi ý rằng các tổ chức như Câu lạc bộ Paris nên có thêm sự tham gia của một số người cho vay, thay vì chỉ những người cho vay lớn nhất thế giới, để đưa con nợ và chủ nợ vào cùng một cuộc trò chuyện và đạt được các giải pháp khả thi hơn.

Ông nói thêm, một vấn đề thứ ba phải được giải quyết để đưa các quốc gia đang gặp khó khăn trở lại với khả năng duy trì nợ bền vững là “sự không phù hợp về đồng tiền thanh toán”.

Diop cho biết: “Rất nhiều khoản nợ được tính bằng đồng đô la Mỹ trong khi các quốc gia gánh nợ chỉ tạo ra thu nhập bằng đồng nội tệ, vì vậy việc mở rộng thị trường vốn sẽ rất quan trọng đối với các quốc gia để có thể bù đắp một số rủi ro dài hạn này”.

IMF vào tuần trước đã dự báo rằng tăng trưởng toàn cầu sẽ vào khoảng 3% trong 5 năm tới - mức dự báo trung hạn thấp nhất trong Triển vọng Kinh tế Thế giới của tổ chức có trụ sở tại DC trong hơn 30 năm.

Trong ngắn hạn, IMF dự báo ​​​​tăng trưởng toàn cầu là 2,8% trong năm nay và 3% vào năm 2024, thấp hơn một chút so với ước tính được công bố vào tháng Một.

Trong khi đó, Bộ trưởng Tài chính Nam Phi Enoch Godongwana nói rằng ngay cả khi là nền kinh tế công nghiệp hóa, sử hữu công nghệ hiện đại và đa dạng nhất châu Phi, việc đất nước ông trải qua nhiều chu kỳ kinh tế mang tính toàn cầu vẫn là một mối lo ngại tiềm ẩn.

“Ví dụ, nếu chúng ta nhìn vào cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007/2008, chúng ta là một trong những quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề ở lục địa châu Phi và mất đi từ ​​1 đến 2 triệu việc làm”, Godongwana nói và thêm rằng: “Mối liên hệ của chúng tôi với nền kinh tế toàn cầu rất sâu sắc, và do đó bất kỳ thay đổi nào trong nền kinh tế toàn cầu đều có khả năng lớn tác động đến Nam Phi”.