Hai sự kiện khiến thế giới "phân cực" trong tuần này

Tuần này, 2 sự kiện quan trọng sẽ diễn ra đồng thời ở 2 địa điểm khác nhau trên thế giới, phản ánh rõ nét sự phân chia ngày càng sâu sắc giữa các nền kinh tế phương Tây và những nước đang phát triển.

Tại thủ đô Washington DC (Mỹ) các cuộc họp thường niên của Ngân hàng Thế giới (WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã khai mạc trong hôm 21/10. Cùng thời điểm tại thành phố Kazan (Nga), hội nghị thượng đỉnh của khối BRICS, quy tụ khoảng 20 lãnh đạo từ các quốc gia thành viên và khách mời, cũng chính thức diễn ra.

Thoạt nhìn, dường như không có mối liên hệ nào giữa 2 sự kiện này ngoài thời điểm tổ chức. Song trên thực tế, chúng là dấu hiệu cho thấy sự chia rẽ kinh tế và địa chính trị ngày càng gia tăng giữa hai trục Đông và Tây của thế giới. Sự cạnh tranh tầm ảnh hưởng giữa khối các nước phương Tây và khối những quốc gia do Nga và Trung Quốc dẫn dắt đang ngày càng trở nên gay gắt.

Đối trọng với phương Tây

Theo báo SCMP, dù số lượng nước tham dự hội nghị BRICS có vẻ khiêm tốn so với gần 200 quốc gia thành viên của IMF và WB, điều quan trọng hơn cả không nằm ở số lượng nước tham dự, mà là sự thay đổi trong vị thế kinh tế và chính trị.

Trong số các lãnh đạo được mời tới Kazan lần này, ngoài các nước sáng lập BRICS như Nga, Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ và Nam Phi, còn có sự hiện diện của Ai Cập, Ethiopia, Iran và Các Tiểu vương quốc Ả-rập Thống nhất (UAE) - những nước mới gia nhập khối đầu năm nay. Ả-rập Xê-út, quốc gia khách mời tại hội nghị thượng đỉnh năm nay của BRICS dù chưa phải thành viên chính thức, cũng có khả năng cử đại diện tham dự.

Sự mở rộng của BRICS và sức hấp dẫn ngày càng tăng của nó đối với các cường quốc tầm trung phản ánh một xu hướng đáng chú ý. Những quốc gia trên, đặc biệt là các nước ở Nam bán cầu, đang tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho những thể chế tài chính và phát triển do phương Tây dẫn dắt. Họ muốn có tiếng nói mạnh mẽ hơn trong các vấn đề toàn cầu và tự do hơn trong việc theo đuổi lợi ích quốc gia mà không cảm thấy bị áp lực phải chọn phe giữa các khối đối lập về mặt ý thức hệ.

BRICS đang nổi lên như một nền tảng hấp dẫn cho sự hợp tác này. Khối đang phát triển hệ thống ngân hàng riêng, mang tên Ngân hàng Phát triển Mới, và đang thảo luận về việc tạo ra một đơn vị tiền tệ chung cho thương mại và đầu tư. Với sự tham gia của các thành viên mới, BRICS hiện chiếm hơn 1/3 GDP toàn cầu cùng với trữ lượng tài nguyên thiên nhiên dồi dào.

Sự phát triển của BRICS làm dấy lên những lo ngại từ phương Tây. Một số nhà phân tích, như chuyên gia Stewart Patrick từ Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, xem đây là dấu hiệu của một thế giới đang phân mảnh thành nhiều khối cạnh tranh theo các cực Đông-Tây hay Bắc-Nam. Họ lo ngại Trung Quốc và Nga có thể lợi dụng tâm lý bất mãn của một số quốc gia đối với Mỹ và các đồng minh giàu có để củng cố một thế lực đối trọng với phương Tây.

Tuy nhiên, một số chuyên gia khác kêu gọi cách tiếp cận cân bằng hơn. Họ nhấn mạnh tính không đồng nhất của BRICS khi mở rộng và mong muốn các cường quốc tầm trung duy trì sự linh hoạt trong đường lối ngoại giao để có thể ngăn chặn sự xuất hiện của các khối địa chính trị cứng nhắc như thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Bên cạnh đó, họ cũng khuyến nghị phương Tây nên tránh gây tâm lý hoang mang và đối đầu, đồng thời thực hiện các bước cụ thể để giải quyết những khiếu nại chính đáng của các cường quốc mới nổi.

Câu hỏi với trật tự thế giới hiện có

Sự trỗi dậy của BRICS cũng đặt ra câu hỏi về tương lai của các diễn đàn toàn cầu hiện có như G20. Một số ý kiến lo ngại sự chia rẽ ngày càng sâu sắc có thể làm suy yếu sứ mệnh cơ bản của G20 là thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các quốc gia thành viên và tận dụng năng lực của họ để giải quyết các thách thức mang tính toàn cầu.

Tuy nhiên, điều cần lưu ý là cơ sở hạ tầng của các thể chế hiện tại do phương Tây thống trị chưa thể tạo ra một thế giới hòa bình và thịnh vượng cho tất cả mọi người. Trật tự quốc tế hiện tại phần lớn được đặc trưng bởi xung đột trên các mặt trận kinh tế và chính trị, từ thương mại và đầu tư quốc tế đến tài chính và nguồn lực vật chất, cũng như các vấn đề an ninh. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi một số quốc gia đang tìm kiếm các cách tiếp cận thay thế cho những chính sách quản trị và kinh tế truyền thống.

Suy cho cùng, sự trùng hợp về thời điểm giữa hội nghị thượng đỉnh BRICS và các cuộc họp của IMF-WB không hẳn mang tính ngẫu nhiên. Nó phản ánh một thực tại đang thay đổi trong trật tự toàn cầu, nơi các nền kinh tế mới nổi đang tìm kiếm tiếng nói mạnh mẽ hơn và tầm ảnh hưởng lớn hơn. Phương Tây và các thể chế của họ sẽ mắc sai lầm nếu nghĩ rằng có thể phớt lờ những yêu cầu này và duy trì nguyên trạng trật tự thế giới hiện có.

Điều quan trọng hơn cả là cần có một cách tiếp cận cân bằng và toàn diện hơn để giải quyết những thách thức toàn cầu. Nó đòi hỏi sự lắng nghe và giải quyết các mối quan tâm của những nền kinh tế mới nổi, đồng thời tìm cách xây dựng cầu nối giữa các khối quốc gia đang nổi. Chỉ thông qua đối thoại và hợp tác, cộng đồng quốc tế mới có thể hy vọng giải quyết những thách thức phức tạp mà thế giới đang phải đối mặt, từ biến đổi khí hậu đến bất bình đẳng kinh tế và các mối đe dọa an ninh toàn cầu.