Dù 'nhu cầu lớn, dư địa nhiều', ngành đầu tư công vẫn 'kén chọn' doanh nghiệp

Ngành đầu tư công tại Việt Nam có nhu cầu vô cùng lớn cùng dư địa phát triển rộng nhưng không dễ để các doanh nghiệp “nhảy” vào, nhất là những doanh nghiệp không có năng lực tài chính bền vững.

Nhu cầu đầu tư công tại Việt Nam trong trung và dài hạn là rất lớn, các doanh nghiệp xây dựng hạ tầng đầu tư công và các doanh nghiệp kinh doanh vật liệu xây dựng được dự báo sẽ còn nhiều dư địa để tăng trưởng và phát triển.

Nhiều dư địa phát triển

Dự kiến cả năm 2024, nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng ước đạt 7% so với năm ngoái. Đây là kết quả cho những nỗ lực của Chính phủ nhằm duy trì đà tăng trưởng của nền kinh tế trong bối cảnh thế giới còn đầy rẫy khó khăn và thách thức. Trong khi đó, ngành đầu tư công vẫn đóng vai trò đặc biệt quan trọng – kim chỉ nam, bệ đỡ cho tăng trưởng của nền kinh tế trong trung dài hạn.

Theo ước tính của Global Inflrastructure Outlook, tới năm 2025 Việt Nam sẽ cần khoảng 22,2 tỷ USD nguồn vốn dành cho đầu tư cơ sở hạ tầng. Với tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) khoảng 4,3%, con số này sẽ là 31,9 tỷ USD vào năm 2040. Tuy nhiên, Việt Nam mới chỉ có đủ nguồn lực để đáp ứng khoảng 82-83% lượng vốn này.

Như vậy có thể thấy, nhu cầu đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng mà trong đó đặc biệt là hạ tầng giao thông tại Việt Nam là vô cùng lớn, đòi hỏi phải có một hệ thống giao thông đồng bộ kết nối và được đầu tư bài bản, có quy hoạch tốt.

Theo báo cáo từ Bộ Tài chính, lũy kế thanh toán vốn đầu tư công từ đầu năm đến ngày 30/6/2024 là 188 nghìn tỷ đồng, đạt 26,15% kế hoạch (720 nghìn tỷ đồng), đạt 28,15% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao. Ước thanh toán từ đầu năm đến ngày 31/7/2024 là 232 nghìn tỷ đồng, đạt 32,22% tổng kế hoạch, đạt 34,68% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao (cùng kỳ năm 2023 đạt 35,49% tổng kế hoạch và đạt 37,85% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao).

Xét về mặt giá trị tuyệt đối thì vốn đầu tư công kế hoạch năm 2024 chênh lệch không nhiều so với kế hoạch năm 2023. Nhưng với kế hoạch giải ngân đạt 684 nghìn tỷ đồng thì đây vẫn là một con số rất lớn so với bình quân giai đoạn 2019-2023 (xấp xỉ 530 nghìn tỷ mỗi năm).

Trong tình hình kinh tế đầy biến động năm 2023, khi hầu hết các lĩnh vực đều ở giai đoạn đầu của hồi phục thì quy mô doanh thu các công ty trong ngành đầu tư công vẫn tăng trưởng 35% so với cùng kỳ, đạt 1.202 nghìn tỷ và dự kiến 1.660 nghìn tỷ đồng vào năm 2024 nối dài chuỗi tăng trưởng 9 năm liên tiếp, tiếp tục là điểm sáng nổi bật nhất trong bức tranh kinh tế.

Tuy nhiên, Báo cáo ngành đầu tư công 2024 của Kirin Capital chỉ ra rằng, chiến lược đấu thầu bằng mọi giá khiến mặt bằng giá đấu thầu bị kéo xuống thấp, tạo nên mâu thuẫn với việc nhiều doanh nghiệp đang trông chờ chính sách “giải cứu” khi chi phí tăng cao ăn mòn biên lợi nhuận. Các doanh nghiệp thi công hầm, cầu sẽ có lợi thế do quá trình quyết toán thường đơn giản hơn vì hầu hết nguyên vật liệu và hạng mục chi phí quan trọng đã có đơn giá rõ ràng, chuẩn mực.

Theo Kirin Capital, đặc thù dòng tiền của các doanh nghiệp xây dựng hạ tầng thường khá dồi dào trong giai đoạn đầu của chu kì thi công dự án nhờ tiền tạm ứng từ ban quản lý dự án. Tận dụng giai đoạn nguồn vốn thuận lợi, các doanh nghiệp đã thanh toán bớt nợ vay, cải thiện cơ cấu tài chính. Nhưng sau đó, đặc thù các doanh nghiệp trong ngành sẽ được thanh toán dựa theo tiến độ công trình trên cơ sở kết quả nghiệm thu khối lượng đã hoàn thành. Do đó, những doanh nghiệp chậm tiến độ thi công hoặc gặp khó khăn trong quyết toán, nghiệm thu, chi phí thực tế quá xa so với định mức, sẽ gặp nhiều bất lợi.

Hàng loạt biện pháp gỡ khó

Ngành đầu tư công, dù còn nhiều dư địa phát triển, nhưng để tham gia thị trường này là không dễ dàng. Doanh nghiệp tham gia phải đảm bảo một số yếu tố, có thể kể đến như: năng lực tài chính bền vững, không bị thâm hụt dòng tiền nhiều trong hoạt động thi công và phải phụ thuộc vào nợ vay; có khả năng tự chủ được một phần nguồn nguyên vật liệu; có hiệu quả kinh tế cao trên từng gói thầu; đảm bảo tốt về tiến độ công trình và hiệu quả dòng tiền.

Gần đây, Chính phủ đã đưa ra hàng loạt biện pháp gỡ khó, giúp mặt bằng biên lợi nhuận các nhà thầu cải thiện. Mặt bằng giá nguyên vật liệu xây dựng quan trọng như thép, xi măng, cát…được giữ ổn định trong giai đoạn đủ lâu để đơn giá hợp đồng điều chỉnh theo chi phí xây dựng của nhà thầu.

Vướng mắc về trượt giá và thiếu hụt nguyên vật liệu xây dựng hạ tầng có tín hiệu được tháo gỡ thông qua Nghị quyết số 106, cho phép các nhà thầu không phải thực hiện thủ tục cấp giấy phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng. Điều này giúp doanh nghiệp chuẩn hóa được giá và khối lượng nguyên vật liệu.

Bên cạnh đó, chủ đầu tư dự án được giao cung cấp danh sách các loại vật liệu chưa có trong danh sách công bố giá vật liệu của địa phương, hoặc đã công bố giá nhưng chưa đúng với giá thị trường để điều chỉnh, bổ sung kịp thời. Việc điều chỉnh đơn giá đã bám sát thực tế dựa trên việc tăng tần suất điều chỉnh (từ 1 lần/năm sang 1 lần/ tháng) và tăng mức độ định giá chi tiết theo từng hạng mục.

Sự tham gia của vốn tín dụng ngân hàng cũng đã hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp giải ngân nhanh cho các dự án đầu tư công.

Theo ông Nguyễn Ngọc Nghiệm, Giám đốc khối khách hàng doanh nghiệp - Ngân hàng Bản Việt (BVBank), đối với lĩnh vực đầu tư công, BVBank cung cấp hạn mức tín dụng dựa trên việc đánh giá tổng thể phương án và dòng tiền của khách hàng, tỉ lệ tài trợ lên đến 80% giá trị hợp đồng thi công.

BVBank cung cấp lãi suất cố định từ 5,5%/năm, giúp các dự án đầu tư công dễ dàng quản lý dòng tiền và giảm thiểu rủi ro lãi suất. Ngân hàng cũng sẵn sàng chấp nhận tài sản bảo đảm là quyền đòi nợ từ hợp đồng thi công với tỉ lệ tài trợ lên đến 70%. Bên cạnh đó là chính sách phát hành bảo lãnh với tỉ lệ ký quỹ từ 0% và tỉ lệ tín chấp lên đến 100%...

Bên cạnh hành động quyết liệt tháo gỡ vướng mắc tại các dự án. Nhóm doanh nghiệp vận hành BOT được Bộ GTVT tăng giá vé và hỗ trợ một số dự án dưới hình thức bổ sung vốn hoặc mua lại dự án. Theo đó, Bộ GTVT đã điều chỉnh giá vé của 44/47 dự án BOT, mức tăng từ 15%-17% tùy thuộc từng loại xe.

Tuy nhiên, các phương án hỗ trợ như bố trí ngân sách để chấm dứt hợp đồng trước thời hạn, bổ sung vốn nhà nước tham gia được các chuyên gia nhận định rằng cần có thêm thời gian để hoàn thiện và thông qua. Theo các chuyên gia, Chính phủ cần sự cẩn trọng trong việc thực thi vì tiềm ẩn khả năng tạo tiền lệ xấu cho doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ và đẩy gánh nặng về cho nguồn ngân sách nhà nước.