Đề xuất phát hành trái phiếu làm đường sắt đô thị ở Hà Nội và TPHCM

Để làm 200 km đường sắt đô thị ở Hà Nội và TPHCM trong 12 năm là "nhiệm vụ bất khả thi" nếu không có cơ chế đặc thù, vượt trội, theo các chuyên gia.

Ý kiến trên được ông Đặng Huy Đông, Chủ tịch Viện nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển nêu ra tại Hội thảo khoa học quốc tế về phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP HCM, ngày 17/1.

Theo kết luận của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045, Hà Nội và TP HCM phải đạt mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị trong 12 năm. Theo đó, đến năm 2035, mỗi thành phố hoàn thành 200 km đường sắt đô thị.

Góp ý về cơ chế đặc thù, vượt trội giúp hai thành phố đạt mục tiêu trên, ông Đông cho rằng, các cơ quan quan Trung ương cần "may đo" riêng cho hai thành phố một khung khổ pháp lý mới về phát triển đường sắt đô thị.

Cụ thể là phân cấp, ủy quyền cho hai thành phố được ban hành tiêu chí và tiêu chuẩn về đô thị; trình tự thủ tục riêng về điều chỉnh quy hoạch liên quan đường sắt đô thị gắn với phát triển chỉnh trang đô thị lân cận các nhà ga.

Quốc hội cho phép hai thành phố được xác định đường sắt đô thị gắn liền khu vực TOD (phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng) lân cận nhà ga là dự án đầu tư công. Dự án này kết hợp phát triển, chỉnh trang đô thị và đấu giá đất tạo nguồn thu ngân sách để đầu tư hệ thống metro. Mỗi thành phố được tổ chức đấu giá quyền thực hiện dự án TOD sau khi hỗ trợ giải phóng mặt bằng thu hồi đất.

Về cơ chế tài chính, ông Đông đề xuất cho phép phát hành trái phiếu địa phương, trái phiếu công trình hoặc các hình thức huy động vốn khác vượt khung trần nợ công theo từng năm và trong cả giai đoạn đến năm 2035.

Hai thành phố dành 1 tỷ USD, trong đó 50% ngân sách thành phố, còn lại là nguồn hỗ trợ của Trung ương để thực hiện dự án thí điểm theo mô hình sandbox (khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát), áp dụng các cơ chế đặc thù, sau đó rút kinh nghiệm, hoàn chỉnh và luật hóa cơ chế.

Chủ tịch Viện nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển cho rằng, nếu có những cơ chế đặc thù nêu trên, việc hoàn thiện mạng lưới đường sắt đô thị tại TP Hà Nội và TP HCM chỉ mất khoảng 10 năm.

Tham dự hội thảo bằng hình thức online, TS. Vũ Minh Khương, giảng viên Trường Chính sách công Lý Quang Diệu (Singapore) dẫn số liệu cho thấy, việc chậm phát triển đường sắt đô thị ảnh hưởng lớn đến phát triển kinh tế - xã hội mỗi quốc gia.

Cụ thể, tắc nghẽn giao thông mỗi năm làm thiệt hại 11 tỷ USD cho New York; 8,2 tỷ USD cho Los Angeles và 7,6 tỷ USD cho Chicago... Với Hà Nội và TP HCM, ông Khương ước tính, tổn thất tối thiểu 2-3 tỷ USD mỗi thành phố.

TS Khương nêu kinh nghiệm đầu tư và quản trị của một số nước, điển hình như Trung Quốc, từ năm 2010 đến năm 2023 có gần 9.500 km đường sắt đô thị, 49 hệ thống đường sắt được xây dựng tại 47 thành phố, chiếm 9 trong số 10 hệ thống tàu điện ngầm dài nhất thế giới.

Do vậy, ông đề xuất Hà Nội và TP HCM triển khai 1-2 tuyến đường sắt đô thị thử nghiệm với các tiêu chí: tính khả thi cao, tác động lớn, tổn phí thu hồi đất thấp (chọn phương án ngầm nếu cần thiết). Thời gian hoàn tất cho các dự án tuyến thử nghiệm này trước năm 2030.

TP HCM được quy hoạch 8 tuyến metro và ba tuyến xe điện mặt đất (hoặc đường sắt một ray) tổng chiều dài khoảng 220 km, vốn đầu tư ước tính gần 25 tỷ USD. Hiện, tuyến số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) và số 2 (Bến Thành - Tham Lương) tổng chiều dài hơn 30 km đã được triển khai từ vốn ODA theo cơ chế cấp phát từ ngân sách trung ương. Các tuyến còn lại chưa được đầu tư.

Theo quy hoạch Hà Nội sẽ có 10 tuyến đường sắt đô thị, gồm 9 tuyến chính và 1 tuyến nối các đô thị vệ tinh, với tổng chiều dài hơn 400 km. Tuy nhiên, đến thời điểm này, thành phố mới chỉ hoàn thành được 13 km tuyến 2A Cát Linh - Hà Đông và đang thi công 12,5 km của tuyến số 3 đoạn Nhổn- ga Hà Nội.

Tại phiên chất vấn của HĐND thành phố về giao thông đô thị cuối năm 2023, Chủ tịch UBND TP Hà Nội Trần Sỹ Thanh cho biết thành phố đã nhìn ra các vấn đề của giao thông đô thị nên trong Luật Thủ đô sửa đổi thiết kế nhiều chính sách tạo nguồn lực thực hiện hạ tầng, trong đó có đường sắt đô thị.

"Chúng ta mất 15-20 năm mới xong đường sắt Nhổn - ga Hà Nội, tuyến Cát Linh - Hà Đông cũng thế. Nếu tiếp tục làm từng dự án sẽ mất 100 năm để xong 12 tuyến đường sắt đô thị theo quy hoạch", ông nói Thanh nói.