Để dòng vốn ngoại gắn bó lâu dài với thị trường chứng khoán

Cơ quan quản lý cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đưa cổ phiếu lên niêm yết một phần, đẩy mạnh quan hệ với cộng đồng đầu tư trong và ngoài nước, bên cạnh việc tháo gỡ một số rào cản về tiếp cận thông tin, để thu hút thêm dòng vốn đầu tư nước ngoài vào thị trường chứng khoán Việt Nam, theo các chuyên gia.

Vốn ngoại và thị trường chứng khoán Việt Nam

Tổng giá trị vốn đầu tư gián tiếp nước ngoài (FII) vào thị trường chứng khoán Việt Nam đạt hơn 70.000 tỉ đồng, tương ứng khoảng 3 tỉ đô la Mỹ, tính theo giá trị danh mục đầu tư tính tới cuối năm 2022.

Từ thời xuất hiện tại thị trường Việt Nam vào năm 1991, vốn ngoại đã mang đến nhiều ích lợi cho các doanh nghiệp trong nước và thị trường chứng khoán.

Với doanh nghiệp, dòng vốn ngoại góp phần gia tăng nguồn lực tài chính và khả năng quản trị doanh nghiệp. Theo đó, bức tranh sáng về lợi nhuận của Sabeco, Nhựa Bình Minh, Dược Hậu Giang, PVI, Traphaco… phần nào cho thấy sự thay đổi theo chiều hướng đi lên của nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài lớn.

Với thị trường, vốn ngoại giúp thúc đẩy phát triển hệ thống các nhà đầu tư, nhất là các tổ chức đầu tư trên thị trường chứng khoán như Dragon Capital, Mekong Capital, Vina Capital, cũng như nhiều quỹ đầu tư chứng khoán, quỹ đầu tư mô phỏng chỉ số ETF.

Bên cạnh phần vốn đầu tư dài hạn vào các doanh nghiệp, một phần dòng vốn ngoại tìm tới thị trường chứng khoán Việt Nam với kỳ vọng về tỷ suất lợi tức cao, cùng một mức độ rủi ro nhất định. Do đó, vốn ngoại thường có tính thanh khoản cao do các nhà đầu tư luôn có xu hướng thay đổi chứng khoán hoặc tài sản nắm giữ. Thanh khoản từ vốn ngoại vừa có tác dụng thúc đẩy khối lươgj giao dịch và thanh khoản toàn thị trường, nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro, trong đó có tính dễ đảo chiều của dòng vốn.

Thực tế, vốn ngoại không chiếm tỷ trọng lớn trên thị trường chứng khoán Việt Nam, nhưng tính dẫn dắt của dòng vốn này vẫn thể hiện rõ nét. Chẳng hạn, giai đoạn từ tháng 10-2022 tới tháng 1-2023, khối ngoại đã ồ ạt mua ròng trên thị trường Việt Nam, sau nhịp giảm mạnh của VnIndex, cùng sự xuất hiện một số thông tin hỗ trợ như đô la Mỹ giảm giá, Trung Quốc mở cửa trở lại sau thời gian dài theo đuổi chính sách “Zero-Covid”. Tuy nhiên, khối ngoại đảo chiều bán ròng từ giữa tháng 2-2023, dù có thông tin dự báo về việc tăng tỷ trọng nắm giữ các cổ phiếu trên thị trường Việt Nam của VNM ETF và đợt huy động mới từ Fubon ETF trong tháng 3-2023.

Xa hơn, khối ngoại đã bán ròng liên tục trong hơn ba năm qua với giá trị 3 tỉ đô la Mỹ và chỉ mua ròng ở một vài giai đoạn ngắn, điển hình là thời điểm thị trường rơi xuống đáy dài hạn cuối năm 2022.

Ông Trần Anh Tuấn, Giám đốc trung tâm phân tích thuộc Công ty chứng khoán Dầu khí (PSI), cho rằng việc khối ngoại bán ròng tại thị trường Việt Nam những năm gần đây gồm hai giai đoạn khác nhau. Năm 2021, khi thị trường Việt Nam tăng trưởng rất tốt, thì nhà đầu tư nước ngoài bán ròng với mong muốn chốt lời.

Năm 2022, khi Fed bắt đầu siết chặt chính sách tiền tệ qua việc liên tục điều chỉnh tăng mặt bằng lãi suất, là một chu kỳ mới và nhà đầu tư bắt đầu rút ròng khỏi các thị trường mới nổi và cận biên – gồm Việt Nam.

“Đây là xu hướng chung của toàn cầu, tức là họ rút tiền từ các thị trường mới nổi, thị trường cận biên, chúng tôi đánh giá đây là một xu hướng bình thường trên toàn cầu và Việt Nam đã bị các nhà đầu tư nước ngoài rút trước khi chu kỳ của Fed nâng lãi suất nên khả năng sắp tới dòng tiền về Việt Nam sớm hơn các quốc gia khác”, ông Tuấn nói và cho biết một số quỹ, đặc biệt là quỹ ETF bắt đầu có lượng hút dòng tiền về Việt Nam từ tháng 6-2023.

Với riêng năm 2023, bà Hoàng Việt Phương, Giám đốc trung tâm phân tích và tư vấn đầu tư thuộc Công ty chứng khoán SSI, đánh giá việc khối ngoại bán ròng mạnh đến từ sự đảo chiều rút ròng từ các quỹ ETF và xu hướng rút ròng chung của các quỹ đầu tư đa quốc gia rút khỏi các thị trường mới nổi. Ngược lại, nhóm quỹ chủ động ở Việt Nam gần như chỉ rút ròng nhẹ trong 4 tháng qua.

“Nguyên nhân đến từ chênh lệch lãi suất thực của Mỹ và các quốc gia còn lại, bên cạnh chính sách tiền tệ của Việt Nam phân kỳ với chính sách tiền tệ của Mỹ và một phần đến từ hoạt động chốt lời sau giai đoạn mua ròng mạnh ở ba tháng gồm 11-2022, 12-2022 và 1-2023, với tổng giá trị lên đến 32.500 tỉ đồng”, bà Phương nói và cho rằng việc khối ngoại bán ròng từ đầu năm 2023 tập trung ở một số mã cổ phiếu nhất định và cũng phản ánh phần nào hoạt động tái cơ cấu danh mục.

Bên cạnh xu hướng bán ròng trên thị trường chứng khoán, dòng vốn từ nhà đầu tư nước ngoài vẫn âm thầm đổ vào thị trường qua các thương vụ mua cổ phần chiến lược. Điển hình là các thương vụ như: SMBC mua 15% cổ phần VPBank trong đợt chào bán riêng lẻ với giá trị khoảng 1,5 tỉ đô la hồi giữa năm 2023; Daytona Investments mua cổ phần Sữa Quốc Tế (IDP); Hana Securites trở thành cổ đông chiến lược của Chứng khoán BSC; ASKA Pharmaceutical liên tục tăng sở hữu tại Dược Hà Tây (DHT) qua các đợt chào bán riêng lẻ.

Ngoài ra, hoạt động mua bán, sáp nhập ngoài sàn chứng khoán cũng được nhà đầu tư nước ngoài thúc đẩy những năm gần đây. Điển hình như thương vụ SMBC mua 49% cổ phần FE Credit từ VPBank năm 2021 với giá trị thương vụ vào khoảng 1,4 tỉ đô la; AEON chi 180 triệu đô la mua 100% vốn góp tại Công ty Tài chính TNHH MTV Bưu điện (PTF) từ SeABank; ESR bỏ ra 450 triệu đô la mua cổ phần BW Industrial, Krungsri mua 50% vốn SHB Finance từ SHB.

Làm gì để giữ chân khối ngoại?

Dự báo xu hướng dịch chuyển của dòng vốn ngoại năm 2024, ông Trần Anh Tuấn cho rằng chu kỳ mới về dòng tiền đã và sẽ tiếp tục diễn ra, tức khi lãi suất của Fed đã chạm đỉnh thì dòng tiền sẽ có xu hướng tìm đến các thị trường có sự tăng trưởng tốt, đặc biệt là các thị trường cận biên như Việt Nam để hưởng mức lãi suất cao hơn thị trường Mỹ.

Theo ông Tuấn, những thông số từ World Bank và IMF cho thấy dòng tiền đã được phân bổ dần dần vào một số quốc gia. Chẳng hạn, dòng tiền bắt đầu quay trở lại thị trường chứng khoán, bất động sản Trung Quốc khiquốc gia này có các chính sách hỗ trợ thị trường bất động sản.

Với Việt Nam, các chính sách của Chính phủ và các cơ quan quản lý đã hỗ trợ cho doanh nghiệp và nền kinh tế. Ngoài ra, Chính phủ cũng rất quyết liệt trong việc đưa thị trường Việt Nam nâng hạng. Điều này sẽ thu hút được dòng tiền lớn từ nước ngoài.

Tuy nhiên, để dòng vốn ngoại gắn bó với thị trường Việt Nam trong dài hạn thì các chuyên gia khuyến nghị cơ quan quản lý Việt Nam cần nghiên cứu tầm nhìn của nhà đầu tư nước ngoài về thị trường, các ngành và doanh nghiệp trong nước.

“Có hay không khả năng Nhà nước cổ phần hóa các doanh nghiệp? Có lẽ, chúng ta không nên nhờ vào Nhà nước mà nên động viên các công ty tư nhân Việt Nam không sợ thị trường, không đòi hỏi nhiều quá về giá trị doanh nghiệp, đưa cổ phiếu lên niêm yết một phần, bắt đầu quan hệ với cộng đồng đầu tư”, ông Dominic Scriven – Chủ tịch Dragon Capital – nêu vấn đề tại sự kiện “Vietnam Investment Forum 2024”.

Thực tế, cơ quan quản lý đã có những điều chính sách cho phép nhà đầu tư nước ngoài tiếp cận với doanh nghiệp niêm yết trong nước, nhưng doanh nghiệp trong nước – cũng chính là hàng hóa trên “chợ” chứng khoán, lại không “mở”. Điển hình là quy định về giới hạn tỷ lệ sở hữu nước ngoài tối đa có thể lên đến 100% sau Nghị định 60/2015, nhưng không ít doanh nghiệp vẫn “tận dụng” quy định cho phép đại hội đồng cổ đông quyết định “room” ngoại để tự đóng cửa, hạ “room” về tới 0% – thấp hơn cả mức trước đây.

Theo đại diện Dragon Capital, Việt Nam hiện sở hữu yếu tố thuận lợi để thu hút lượng lớn vốn đầu tư nước ngoài. Chẳng hạn, dân số hơn 100 triệu người với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao trong bối cảnh quốc gia châu Á khác có cơ cấu dân số già.

Bên cạnh đó, không có quốc gia nào, ngoài Việt Nam, có kênh đối thoại cùng lúc với các quốc gia lớn gồm: Nga, Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ.

Thêm vào đó, sự kiện Việt Nam và Mỹ nâng tầm quan hệ đối tác chiến lược toàn diện cũng gây bất ngờ lớn, ảnh hưởng tích cực đến GDP Việt Nam.

Theo thông tin ông Dominic Scriven có được, hai bên đã đề cập nhiều đến lĩnh vực công nghệ. Theo đó, các doanh nghiệp Mỹ sẽ có sự quan tâm lớn tới mở rộng đầu tư tại Việt Nam, bên cạnh hoạt động bổ sung, nâng cấp trình độ tay nghề của lao động Việt Nam với chương trình triển khai khá chi tiết thời gian tới.

Một yếu tố đáng lưu ý khác là vốn quốc tế đầu tư vào Việt Nam hiện rất nhỏ. Tại hội nghị với sự tham gia 50 quỹ hưu trí Mỹ mà ông Dominic Scriven có cơ hội tham dự, chỉ có ba quỹ đầu tư vào Việt Nam do tâm lý thận trọng và tổng vốn của các quỹ này rất lớn – lên đến 500 tỉ đô la – nên phải phân bổ tại nhiều quốc gia.

“Với những yếu tố trên, các nhà đầu tư ngoại không chỉ quan tâm, tìm hiểu mà là phải đầu tư vào Việt Nam”, ông Dominic Scriven nhận định.

Để phát huy những lợi thế trên, đại diện Dragon Capital cho rằng cần nâng cao vai trò của nhà đầu tư tổ chức, bên cạnh việc quan tâm tới vai trò của nhà đầu tư cá nhân – vốn chiếm phần lớn giao dịch trên thị trường.

“Làm sao Việt Nam phát huy được vai trò của nhà đầu tư tổ chức, dù là quỹ, quỹ hưu trí, hay là các khoản đầu tư của Nhà nước hay địa phương hoặc nhà đầu tư nước ngoài. Đó là nhiệm vụ của các thành viên thị trường, chúng ta cần nỗ lực thêm”, ông Dominic Scriven nói và cho rằng các nhà đầu tư nước ngoài đang quan tâm rất nhiều tới yếu tố này.

Về câu chuyện nâng hạng, vị này cũng lưu ý rằng khi trao đổi với nhóm nhà đầu tư nước ngoài trong khoảng một năm gần đây thì họ không đề nghị bỏ miễn bỏ “room” sở hữu hay đặt nặng mục tiêu TTCK Việt Nam phải nâng hạng từ cận biên lên mới nổi theo tiêu chuẩn FTSE hay MSCI.

“Nếu rót tiền vào Việt Nam, theo quy chế đầu tư, nhóm này sẽ cùng lúc đầu tư vào 10 quỹ của họ. Do đó, việc đầu tư cũng sẽ có mức độ nhất định và chúng ta cũng nên cân nhắc khi nói về vấn đề nâng hạng”, đại diện Dragon Capital nêu ý kiến.

Còn đại diện một quỹ đầu tư nước ngoài khác cho rằng các nhà đầu tư nước ngoài đòi hỏi thêm về sự minh bạch, các bước tiến triển và mức độ chắc chắn hơn liên quan đến thị trường vốn ở đây, trước khi tất cả thực sự có thể thấy được sự tăng trưởng lớn trong việc trở lại của vốn ngoại.