Dân số giảm ảnh hưởng tới kinh tế Trung Quốc ra sao?

Các nhà kinh tế cho biết dân số ngày càng giảm của Trung Quốc đặt ra một thách thức lớn trong tương lai đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Trong khi đó, Cố vấn kinh tế hàng đầu của Chủ tịch Tập Cận Bình đang tìm cách khôi phục niềm tin của nhà đầu tư sau khi công bố mức tăng trưởng kinh tế yếu trong năm 2022.

Trung Quốc đã dần dần chấm dứt các chính sách Zero COVID – vốn là yếu tố kìm hãm tăng trưởng trong cả năm 2022 – và từ đó tạo tiền đề cho đà hồi phục trong năm 2023. Sự xoay chuyển chính sách là một phần trong kế hoạch thúc đẩy nền kinh tế, bao gồm nới lỏng quy định với lĩnh vực bất động sản và phát tín hiệu chấm dứt việc chấn chỉnh lĩnh vực công nghệ.

Bắc Kinh hiện đang đặt cược hoạt động kinh tế sẽ phục hồi mạnh khi xuất hiện tín hiệu cho thấy làn sóng bùng phát dịch COVID-19 đã đến đỉnh điểm. Một số cố vấn của Chính phủ Trung Quốc cho biết ban lãnh đạo trung ương có thể sẽ công bố mục tiêu tăng trưởng từ 5%-5.5% cho năm 2023 tại các phiên họp diễn ra vào tháng 3. Trước đó, Trung Quốc công bố GDP tăng trưởng 3% trong năm 2022, tốc độ tăng trưởng tồi tệ thứ hai kể từ năm 1976.

Phát biểu trước Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) ở Davos, Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc, Cố vấn Kinh tế hàng đầu của ông Tập Cận Bình, đã tìm cách gửi đi thông điệp rằng tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc sẽ trở lại mức trước dịch trong năm 2023 khi nước này mở cửa trở lại.

Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc, Cố vấn Kinh tế hàng đầu của ông Tập Cận Bình

Trên một hội thảo Davos có tiêu đề “Chương tiếp theo của Trung Quốc”, các diễn giả cũng bày tỏ sự lạc quan. Việc Trung Quốc tái mở cửa kinh tế là “chất xúc tác tích cực nhất” cho thị trường toàn cầu trong năm 2023, Giám đốc điều hành Nicolas Aguzin của Hong Kong Exchanges & Clearing Ltd, cho hay.

Kevin Rudd, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của Asia Society cho biết: “Nếu Trung Quốc tạo ra một con số tăng trưởng vững chắc cho năm 2023, 5% hoặc 5% trở lên, thì sẽ hỗ trợ nhiều cho tăng trưởng toàn cầu trong năm tới”.

Tuy nhiên, các biện pháp gần đây của Trung Quốc sẽ không giải quyết được nhiều thách thức, một số trong số đó đã trở nên trầm trọng hơn do đại dịch. Các nhà kinh tế cho biết dân số già đi nhanh chóng, tăng trưởng năng suất chậm lại, mức nợ cao và bất bình đẳng xã hội gia tăng sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế của đất nước trong nhiều thập kỷ tới.

Trong ngày 17/01, Trung Quốc cũng cho biết dân số đã giảm lần đầu tiên kể từ năm 1961. Số liệu giới chức Trung Quốc công bố hôm 17/1 cho thấy dân số nước này năm 2022 lần đầu đi xuống kể từ năm 1961. Theo đó, con số này giảm 850,000 xuống 1.4 tỷ người. Tốc độ giảm mạnh hơn dự báo đánh dấu bước ngoặt với nước này, có khả năng tác động lớn đến nền kinh tế và vai trò công xưởng thế giới của họ.

Dấu mốc về dân số xảy ra khi Trung Quốc vẫn là nền kinh tế đang phát triển, có thu nhập trung bình (được tính dựa trên thu nhập bình quân của người lao động). Các nhà kinh tế học cho rằng mục tiêu của giới chức Trung Quốc – vượt Mỹ thành nền kinh tế lớn nhất thế giới – giờ sẽ càng khó khăn hơn khi dân số giảm.

"Khả năng kinh tế Trung Quốc vượt Mỹ giờ đã giảm một bậc", Roland Rajah, Chuyên gia kinh tế trưởng tại Viện nghiên cứu Lowy (Australia), nhận định.

Kinh tế toàn cầu ngày càng phụ thuộc vào lực lượng lao động nhà máy đông đảo của Trung Quốc để sản xuất hàng hóa. Người tiêu dùng tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới cũng là thị trường đang lên cho các hãng xe và hàng thời trang xa xỉ phương Tây. Vì thế, việc dân số suy giảm đồng nghĩa số người tiêu dùng giảm đi, trùng với thời điểm Trung Quốc chịu sức ép thúc đẩy tăng trưởng bằng tiêu dùng, thay vì đầu tư và xuất khẩu.

Khả năng hồi phục tiêu dùng cũng sẽ chịu sức ép bởi thị trường lao động yếu và giá nhà giảm – kéo theo tài sản của các gia đình Trung Quốc giảm. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm 16-24 vẫn cao, với 16.7% trong tháng 12. Tăng trưởng thu nhập khả dụng có thể chậm lại, còn 4% mỗi năm trong 5 năm tới, giảm từ 8% trước đại dịch, theo David Wang – kinh tế trưởng tại Credit Suisse cho biết.

Trung Quốc gần đây đã rút lại hàng loạt chính sách chống dịch ngặt nghèo vốn kìm hãm tăng trưởng năm 2022, để mở đường cho phục hồi kinh tế năm nay. Bước ngoặt này là một phần trong kế hoạch thúc đẩy nền kinh tế, trong đó có nới lỏng quy định về bất động sản và công nghệ.

Một nền kinh tế có thể tăng trưởng nếu có thêm lao động, hoặc năng suất lao động tăng. Tuy nhiên, lực lượng lao động của Trung Quốc – đã đạt đỉnh từ năm 2014 – và được dự báo giảm 0.2% mỗi năm cho đến 2030, theo báo cáo của S&P Global Ratings.

Tăng trưởng năng suất cũng đang chậm lại. Tốc độ này đạt trung bình 1.3% giai đoạn 2009 – 2019, giảm so với 2.7% thập kỷ trước đó, theo ước tính của tổ chức nghiên cứu Conference Board. "Trung Quốc có vẻ sẽ già trước khi giàu", Andrew Harris – nhà kinh tế tại Fathom Consulting nhận định.

Dù vậy, các nhà kinh tế học cho rằng vẫn có lý do để lạc quan. Trung Quốc có thể tận dụng tốt hơn nguồn lao động thành thị, đang làm việc dưới khả năng trong các doanh nghiệp nhà nước, cũng như các lao động ở nông thôn.

Họ cũng có thể bổ sung công nghệ, tự động hóa vào các nhà máy, để thay thế hoặc hỗ trợ lực lượng lao động đang co lại. Các tiến bộ về robot, trí tuệ nhân tạo và các lĩnh vực công nghệ cao khác có thể kéo năng suất lên đáng kể, Harris cho biết. Dù vậy, ông nói rằng không dám chắc các biện pháp này sẽ thành công.

Trung Quốc vẫn đang sử dụng công thức tăng trưởng cũ, là khuyến khích các địa phương và doanh nghiệp đi vay để đầu tư. Các nhà kinh tế học đã cảnh báo mô hình này không bền vững trong dài hạn.

Tỷ lệ nợ trên GDP của Trung Quốc đã lên cao trong đại dịch, do các chính quyền địa phương đi vay để cấp vốn dự án cơ sở hạ tầng và thúc đẩy kinh tế. Tính đến tháng 6/2022, tín dụng cho lĩnh vực phi tài chính đạt 51,800 tỷ USD, tương đương gần 300% GDP, theo dữ liệu từ Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS).

Các chính sách của Trung Quốc trong đại dịch tập trung vào khía cạnh nguồn cung hơn là nhu cầu của nền kinh tế. Không như nhiều nước phương Tây, chính phủ Trung Quốc không hỗ trợ tiền cho các hộ gia đình. Phần lớn nỗ lực hỗ trợ là cho các hãng sản xuất.

"Các vấn đề hệ thống mà Trung Quốc gặp phải trước Covid-19 giờ vẫn tồn tại", George Magnus – nhà kinh tế học tại Đại học Oxford cho biết, "Một số còn trầm trọng hơn do đại dịch".

Dù một số diễn giả tại Davos tỏ ra lạc quan, nhà đầu tư và lãnh đạo doanh nghiệp trong và ngoài Trung Quốc vẫn lo lắng về sự sẵn sàng của Bắc Kinh trong việc mạnh tay gỡ bỏ hạn chế với doanh nghiệp tư nhân. Phó thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc đã trấn an lo ngại này tại Davos. Ông khẳng định họ sẽ không quay về nền kinh tế kế hoạch.

Trung Quốc cũng đang tìm cách tự chủ trong nhiều lĩnh vực chủ chốt. Nước này tập trung cấp vốn vay giá rẻ cho các ngành được ưu tiên, như chất bán dẫn, năng lượng tái tạo và dược phẩm. Dù vậy, các nhà kinh tế cho rằng các khoản chi này thường dành cho doanh nghiệp quốc doanh có hiệu suất làm việc thấp, khiến đột phá thực sự bị hạn chế.