Bí mật về niken, thứ vượt dầu mỏ, vàng và đang gây nên 'cơn khát' toàn cầu

Niken đã vượt qua dầu mỏ, vàng và các loại hàng hóa khác để chiếm spotlight trên sân khấu sàn giao dịch trong tuần vừa qua. Niken là gì mà lại tạo nên "cơn khát" đảo điên như thế?

Có thứ hàng hóa nào mà hôm nay chỉ 50.000 USD/tấn nhưng chỉ sau một đêm đã tăng vọt lên vượt 101.000 USD/tấn?

Có thứ hàng hóa gì mà còn vượt cả vàng, dầu mỏ - 2 thứ đang "nóng" nhất khi chiến sự tại Ukraine vẫn đang diễn ra?

Có thứ hàng hóa gì đang gây nên "cơn khát" toàn cầu?

Đó là niken.

Vậy niken là gì? Vì sao mà kim loại này lại vượt mặt cả vàng, dầu mỏ để trở thành mặt hàng tạo nên "cơn khát" như thế?

Thứ 3 đen tối

Khi tình hình Nga - Ukraine bắt đầu "nóng" lên thì Nga - nước cung cấp niken lớn thứ hai thế giới - bị Mỹ cùng đồng minh cấm vận. Thị trường lo đứt gãy nguồn cung, giá niken ồ ạt tăng "bốc".

Thực tế thì bao nhiêu năm nay, thị trường hiếm khi chứng kiến một hợp đồng tăng gấp đôi giá trị chỉ trong khoảng thời gian một ngày, nhưng đó là điều đã xảy ra với niken khi mà kim loại này được giao dịch trên Sàn Giao dịch kim loại London - LME (The London Metal Exchange) vào ngày 7/3 với mức tăng 90% lên tới 55.000 USD/tấn. Mức giá đóng cửa cũng là trên 48.000 USD/tấn.

Song chỉ một ngày sau, trong phiên giao dịch 8/3, mức giá của niken đã trở lên "không tưởng"..., đạt mốc 101.365 USD mỗi tấn, tăng gấp gần 4 lần so với mức giá của cuối tuần trước đó. Mức tăng này khiến cho giới đầu tư hoảng loạn. Lãnh đạo LME thì lo lắng, đứng ngồi không yên. LME đã quyết định tạm ngừng giao dịch niken, hủy bỏ những giao dịch đã được thực hiện với kim loại này vào ngày hôm đó.

(Ảnh: Thinkstock).

Chính LME, trong một thông báo phát cho các thành viên, cũng cho biết các sự kiện hiện tại là chưa từng có. "Việc thị trường niken bị đình chỉ đã tạo ra một số vấn đề cho những người tham gia thị trường cần được giải quyết. LME sẽ tích cực lên kế hoạch cho việc mở cửa trở lại thị trường niken và sẽ công bố cơ chế của việc này ra thị trường càng sớm càng tốt", trích thông báo.

Phía LME đưa ra các cam kết sẽ mở cửa ngày thứ 6 (11/3), nhưng thực tế đã lỡ hẹn.

Vào cuối thứ hai (14/3), LME cho hay sẽ tiếp tục giao dịch niken trở lại từ 8h sáng theo giờ London vào thứ tư (26/3).

Trong giai đoạn 2018 - 2020, giá niken loanh quanh ở 11.000 - 16.000 USD/tấn. Tuy nhiên, sau khi đại dịch Covid-19 bùng nổ trên toàn cầu thì cùng với cùng nguyên vật liệu khác, giá kim loại trên bắt đầu tăng từ mức 16.000 USD/tấn vào đầu năm 2021 lên 25.000 USD/tấn vào đầu năm 2022.

Năm 2021, Nga "chịu trách nhiệm" về 9,3% sản lượng khai thác niken toàn cầu. Do đó, không khó hiểu khi mà tình hình chiến sự trở nên "căng" hơn thì giá kim loại này cũng phi mã vì nỗi lo đứt mất nguồn cung. Thậm chí, một số tổ chức còn đánh giá giá niken còn tăng cao trong suốt năm 2022 này.

"Chúng tôi tin rằng giá có thể vẫn giữ ở mức rất cao trong ngắn và trung hạn, vượt qua mức cao lịch sử trước đó do triển vọng của các biện pháp trừng phạt lớn hơn từ phương Tây, các công ty tự xử phạt trước và các hạn chế xuất khẩu từ Nga", một tuyên bố từ Fitch Solutions cho biết. "Ngay cả khi chiến tranh ở Ukraine chấm dứt và các lệnh trừng phạt được gỡ bỏ, trong trung hạn, giá niken vẫn có thể cao hơn kỳ vọng trước đây của chúng tôi".

Vì sao niken tăng nóng?

Diễn biến của niken trong phiên "thứ 3 đen tối" 8/3 gợi lại ký ức về giai đoạn đen tối nhất của LME là khủng hoảng thiếc năm 1985. Cuộc khủng hoảng này từng khiến cho LME dừng giao dịch thiếc suốt 4 năm và nhiều bên môi giới ngừng hoạt động.

Sàn Giao dịch Kim loại London - LME (Ảnh: LME).

"Tình trạng hiện tại chỉ xếp sau khủng hoảng thiếc", Malcolm Freeman, nhà môi giới tại Kingdom Futures, bắt đầu làm việc tại LME năm 1974, chia sẻ trên Bloomberg. "Đó là điều nên làm và tôi cảm thấy họ cũng có thể cân nhắc hủy giao dịch".

Doanh nhân Xiang Guangda của Trung Quốc suốt nhiều tháng qua nắm giữ một vị thế bán lớn trên LME thông qua công ty của ông là Tsingshan Holding Group, nhà sản xuất niken và thép không gỉ lớn nhất thế giới, theo các nguồn thạo tin. Trong vài ngày qua, Tsingshan chịu áp lực lớn từ các bên môi giới, yêu cầu bổ sung ký quỹ cho các vị thế đó, khiến giá niken càng tăng.

Việc tăng giá diễn ra khi các lệnh trừng phạt của phương Tây đe dọa nguồn cung từ nhà sản xuất lớn là Nga, Reuters đưa tin.

Đây là một động thái hiếm hoi, cho thấy rõ sự hoảng loạn của thị trường sau khi Nga vào Ukraine.

Sau khi Mỹ và các nước phương Tây áp dụng các lệnh trừng phạt đối với Nga, người mua đang tranh giành niken - kim loại quan trọng để sản xuất thép không gỉ và pin xe điện.

Các thị trường hàng hóa khác cũng trở nên náo động bởi các vấn đề trong logistics đã ngăn chặn dòng chảy của ngũ cốc và kim loại từ Nga. Giá dầu và khí đốt đã tăng vọt vì sự không chắc chắn do xung đột.

Theo Bloomberg, lý do của sự gia tăng nhanh chóng là do các nhà đầu tư và người sử dụng công nghiệp mua lại các hợp đồng sau khi giá tăng. Những lo ngại về nguồn cung cấp niken của Nga đã khiến giá trị của kim loại vốn được sử dụng trong các sản phẩm thép không gỉ và pin xe điện này tăng lên.

Nga cung cấp 9% nguồn cung niken trên thế giới. Khi giá nhiên liệu tăng trên toàn thế giới, đặc biệt là ở Mỹ, các nhà sản xuất và nhà đầu tư đều mong đợi lượng mua xe điện tăng lên.

Các nhà sản xuất xe điện đang phải chuẩn bị cho tình trạng thiếu niken, với một nghiên cứu từ Rystad Energy dự đoán kim loại này sẽ thiếu hụt vào năm 2026, EENews.net đưa tin. Đến năm 2024, nghiên cứu của Rystad cho thấy nhu cầu niken toàn cầu sẽ tăng từ 2,5 triệu tấn lên 3,4 triệu tấn.

Ngành xe điện phụ thuộc lớn vào niken (Ảnh: Bestinau.net).

Ngay cả khi ngành công nghiệp xe điện phụ thuộc vào niken để làm pin, liệu sự tăng giá đột biến và việc dừng giao dịch sau đó có phải là nguyên nhân khiến hầu hết người Mỹ lo ngại? Nhà phân tích David Fickling, người phụ trách chuyên mục ý kiến của Bloomberg, không nghĩ như vậy. Ông viết: "Điều này sẽ không gây tác động nào lên nền kinh tế lớn trong năm tới và giá cả có xu hướng sẽ giảm nhanh chóng".

Dự trữ niken trên thế giới ra sao?

Nhu cầu năng lượng ngày càng tăng trên toàn thế giới gây ra mối đe dọa lớn hơn đối với khí hậu và mục tiêu của Thỏa thuận Paris là đạt được thế giới trung hòa về khí hậu vào năm 2050. Chống lại biến đổi khí hậu, thế giới chuyển sang các nguồn năng lượng carbon thấp. Để đạt được mục tiêu trung hòa với khí hậu, các công ty đang giảm lượng khí thải hoạt động, giảm sản lượng than, tăng cường đầu tư vào các kim loại carbon thấp như đồng, coban, niken và liti. Niken chủ yếu được sử dụng để sản xuất không gỉ, được sử dụng trong các ngành xây dựng, ô tô và hàng tiêu dùng.

Niken được phân bổ khá tốt trên toàn cầu với nguồn tài nguyên ước tính khoảng 300 triệu tấn.

Dự trữ niken ước tính là 94 triệu tấn và chủ yếu nằm ở Indonesia (22,4%), Australia (21,3%), Brazil (17%), Nga (7,3%), Cuba (5,9%) và Philippines (5,1%).

Trên thực tế, trong suốt 3 thập kỷ qua, gần 80% mỏ niken đã được khai thác. Tuy nhiên, trữ lượng và tài nguyên niken đã biết vẫn tăng trưởng đều đặn. Nhiều người tin rằng có những mỏ niken lớn ở biển sâu. Bằng chứng là các "nốt mangan", được tìm thấy dưới đáy biển sâu, chứa một lượng đáng kể kim loại này. Các ước tính gần đây cho thấy có hơn 290 triệu tấn niken chứa trong các mỏ ấy. Sự phát triển của các công nghệ khai thác dưới đáy biển sâu được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiếp cận các nguồn tài nguyên này trong tương lai.

(Nguồn: Global Data).

Sản lượng khai thác niken toàn cầu đạt gần 2,5 triệu tấn vào năm 2021, tăng 6,8% so với năm 2020, sau khi ghi nhận mức giảm ước tính 4,2% trong năm đó, trong bối cảnh đại dịch Covid-19. Năm 2021, 5 nơi sản xuất niken hàng đầu là Indonesia, Philippines, New Caledonia, Nga và Australia.

Indonesia là nước đóng góp hàng đầu vào nguồn cung toàn cầu vào năm 2021, chủ yếu do sự mở rộng của ngành công nghiệp niken và sự phát triển của các dự án rửa trôi axit áp suất cao (HPAL) trong nước.

Tiếp theo là Philippines, nước đã dỡ bỏ lệnh cấm đối với các thỏa thuận khoáng sản mới vào tháng 4/2021. Điều này dự kiến sẽ mở đường cho các dự án khai thác mới và khuyến khích đầu tư nhiều hơn vào ngành khai thác.

Sản lượng của Australia tăng 4,8%, do mỏ niken Raventhorpe của công ty First Quantum Minerals được đưa vào vận hành và khai thác lại vào quý đầu tiên của năm 2020 trong bối cảnh giá niken vẫn còn thấp.

Tuy nhiên, tại Nga, sản lượng sụt giảm vào năm 2021, có thể là do sản lượng của MMC Norilsk Nickel - nhà sản xuất niken lớn nhất nước này - giảm.

Trong tương lai, sản lượng niken dự báo dự kiến sẽ tăng trưởng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 3%, đạt hơn 2,7 triệu tấn vào năm 2025. Indonesia, Nga, Canada và Philippines sẽ là những nước đóng góp chính cho sự tăng trưởng này. Tổng sản lượng niken của các quốc gia này dự kiến sẽ tăng từ 1,6 triệu tấn vào năm 2021 lên 1,8 triệu tấn vào năm 2025.

Vì sao niken lại quan trọng, qua mặt cả vàng, dầu?

Vậy niken là gì và có tầm quan trọng thế nào mà lại có thể gây ra một cuộc "phong ba" trên một trong những sàn giao dịch hợp đồng quyền chọn và tương lai lớn nhất thế giới?

Niken là một nguyên tố kim loại tự nhiên có màu trắng bạc, sáng bóng. Nó là nguyên tố phổ biến thứ 5 trên trái đất và tìm thấy nhiều trong vỏ và lõi của trái đất. Niken, cùng với sắt, cũng là một nguyên tố phổ biến trong thiên thạch và thậm chí có thể được tìm thấy một lượng nhỏ niken trong thực vật, động vật và nước biển.

Theo Hội Hóa học Hoàng gia (RSC), niken được phát hiện vào năm 1751 bởi nhà khoáng vật học và nhà hóa học người Thụy Điển, Axel Fredrik Cronstedt.

Niken được ứng dụng nhiều trong cuộc sống (Ảnh: Getty).

Tên quốc tế của niken "nickel" là dạng rút gọn của tiếng Đức "kupfernickel" có nghĩa là "kim loại của quỷ".

Theo RSC, niken có khả năng chống lại sự ăn mòn. Nó được sử dụng trong pin, bao gồm pin nickel-cadmium có thể sạc lại và pin nickel-hydride kim loại được sử dụng trong xe hybrid.

Thép niken được sử dụng để mạ áo giáp và hợp kim của niken được sử dụng trong trục chân vịt thuyền và cánh tua bin. Nó cũng được sử dụng trên bề mặt của các hợp kim khác để làm chậm quá trình ăn mòn. Một lượng nhỏ niken có thể được sử dụng để biến thủy tinh đặc biệt thành màu xanh lục.

Đồng 5 xu của Mỹ là một sản phẩm lai của niken (25%) và đồng (75%).

Dây đàn guitar điện cũng được làm từ niken.

Đặc biệt, một lượng lớn niken cũng có trong thực phẩm và các sản phẩm thực phẩm, bao gồm trà đen, các loại hạt, sữa đậu nành, bột ca cao, một số loại thực phẩm đóng hộp và chế biến sẵn, bao gồm thịt và cá và một số loại ngũ cốc như yến mạch, kiều mạch, lúa mì nguyên cám và mầm lúa mì.

Niken cũng là một vi chất dinh dưỡng cần thiết cho hoạt động bình thường của cơ thể con người, vì nó làm tăng hoạt động của nội tiết tố và tham gia vào quá trình chuyển hóa lipid. Kim loại này thâm nhập cơ thể con người qua đường hô hấp, hệ tiêu hóa và da.

Theo nghiên cứu của Nickel Institute, niken có tầm ảnh hưởng lớn đối với sự phát triển của kinh tế - xã hội với các chỉ số quan trọng như việc làm hoặc giá trị gia tăng. Một đánh giá kinh tế xã hội đã được thực hiện đối với 12 nền kinh tế châu Âu sản xuất hoặc sử dụng số lượng niken đáng kể. Ở những nước này, tổng giá trị gia tăng của ngành công nghiệp niken và chuỗi giá trị của nó ước tính là 43 tỷ euro. Ngoài ra, sản lượng tạo ra từ niken và các ngành công nghiệp liên quan là khoảng 130 tỷ euro, tạo ra khoảng 750.000 việc làm phụ thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp (tham chiếu năm 2017).

Trên toàn cầu, chuỗi giá trị niken hỗ trợ một số lượng lớn việc làm, nhiều trong số đó là các nghề sản xuất có kỹ năng cao.