Bài toán thu hồi vốn khi đầu tư sân bay

Đầu tư sân bay công suất một triệu hành khách mỗi năm cần 3.000-5.000 tỷ đồng và phải mất 40-50 năm mới hoàn vốn, theo phân tích của chuyên gia hàng không.

Nhiều địa phương như Sơn La, Tuyên Quang, Kon Tum, Ninh Thuận, Đồng Nai đang kiến nghị xây dựng sân bay, kêu gọi đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP). Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia hàng không, đầu tư sân bay cần nhiều vốn và thời gian thu hồi quá dài.

Đơn cử sân bay Quảng Trị, nằm tại huyện Gio Linh, tổng diện tích đất 265 ha. Được phê duyệt theo hình thức PPP, công trình dự kiến có tổng đầu tư 5.820 tỷ đồng. Để đón một triệu hành khách, giai đoạn một đến năm 2046 cần 2.910 tỷ đồng, trong đó doanh nghiệp bỏ vốn và vay là 2.680 tỷ đồng, còn lại vốn ngân sách cho giải phóng mặt bằng.

Giai đoạn hai từ năm 2047, sân bay sẽ mở rộng nhà ga để đảm bảo khai thác đến 5 triệu hành khách. Vốn đầu tư hơn 2.909 tỷ đồng, trong đó doanh nghiệp 2.820, còn lại là ngân sách. Theo hợp đồng BOT, với khoản tiền bỏ ra 5.500 tỷ đồng, nhà đầu tư dự kiến thu phí để hoàn vốn trong 47 năm 4 tháng.

Sân bay Sa Pa đã được tỉnh Lào Cai phê duyệt có công suất thiết kế 1,5 triệu hành khách mỗi năm, vốn đầu tư 3.650 tỷ đồng, trong đó doanh nghiệp cần bỏ vốn và vay gần 3.000 tỷ đồng, còn lại là vốn nhà nước. Dự án được tính toán thu hồi vốn trong 46 năm 2 tháng.

Nguồn vốn đầu tư sân bay lớn, nhưng khả năng thu hồi lại chậm. Theo tính toán của một chuyên gia, sân bay đạt công suất một triệu hành khách mỗi năm, với vốn đầu tư 3.000-4.000 tỷ đồng sẽ có nguồn thu phí từ chuyến bay là 36 tỷ đồng, thu phí từ hành khách 100 tỷ đồng, thêm lợi nhuận kinh doanh hạ tầng cảng thì mỗi năm thu được khoảng 150 tỷ đồng. Nếu sân bay đạt công suất hai triệu hành khách, nhà đầu tư mới thu được khoảng 250 tỷ đồng mỗi năm.

Trong khi đó, không giống các công trình hạ tầng khác, chi phí vận hành sân bay rất lớn, kể cả vắng khách vẫn phải duy trì. Sơ bộ chi phí điện, nước, lương cho khoảng 200 nhân viên vận hành sân bay quy mô một triệu hành khách là 40-50 tỷ đồng mỗi năm. Ngoài ra, nhà đầu tư còn phải trả lãi vay ngân hàng, chi phí khấu hao, khoảng 300 tỷ đồng mỗi năm.

Hiện cả nước có 22 sân bay, năm 2019 (trước dịch Covid-19) chỉ 10/22 có sản lượng hành khách bằng và đạt công suất thiết kế, còn lại chưa đạt. Một số cảng có ít chuyến bay, thu không đủ bù đắp chi phí vận hành. Do 21 sân bay hiện nay (trừ Vân Đồn) đều do Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam quản lý nên đơn vị này bù đắp chi phí từ sân bay có doanh thu cao.

Chuyên gia Nguyễn Bách Tùng nhận định, nếu tính cả chi phí khấu hao và vận hành, các sân bay mới đạt công suất thiết kế thì cũng mất hàng chục năm mới thu hồi được vốn. Thực tế các năm đầu sân bay mới thường vắng khách, nhất là ở miền núi, nơi nhu cầu đi lại không cao. Hiện nhiều cảng hàng không vẫn chưa đạt công suất thiết kế như Vân Đồn, Cần Thơ, Tuy Hòa, Chu Lai...

Tại cuộc họp Chính phủ mới đây, Thứ trưởng Giao thông Vận tải Lê Anh Tuấn cho biết việc huy động vốn đầu tư nâng cấp, mở rộng cảng hàng không hiện hữu gặp nhiều trở ngại. Đầu tư cảng cần vốn lớn, trong khi hầu hết cảng công suất nhỏ, doanh thu thấp. Phương án tài chính BOT do đó tính khả thi không cao, thời gian hoàn vốn dài, lên đến 50 năm.

Để hấp dẫn nhà đầu tư, ông Lê Anh Tuấn cho rằng cần có sự hỗ trợ vốn phù hợp của trung ương và địa phương trong giai đoạn đầu tư, thậm chí cả khi khai thác.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cũng cho rằng địa phương và doanh nghiệp cần đánh giá đúng nhu cầu của hành khách, tiềm năng kinh tế của địa phương. Nếu tính toán chỉ có 200.000-300.000 hành khách thì địa phương không nên xây dựng sân bay công suất 2 triệu khách, vì sẽ lãng phí đất đai và nguồn lực.

Dự án hạ tầng có thời gian thu hồi vốn 10-15 năm mới hiệu quả, dễ thu hút nhà đầu tư, còn dự án tính toán cho 40-50 năm là "quá xa và thiếu chính xác". "Các địa phương cần tránh tư duy nhiệm kỳ. Không thể cứ nhiệm kỳ của tôi là phải có sân bay, cao tốc mà phải tính toán nhu cầu thực tế địa phương", ông Long nói.