Giải thích thuật ngữ

cổ phiếu quỹ

Cổ phiếu quỹ hoặc cổ phiếu mua lại (Treasury Stock/Treasury Shares) là cổ phiếu đang lưu hành được công ty phát hành mua lại. Kết quả là tổng số cổ phiếu đang lưu hành trên thị trường mở giảm xuống. Những cổ phiếu này đã được phát hành nhưng không còn lưu hành và không được tính vào việc chia cổ tức hoặc tính thu nhập trên mỗi cổ phiếu (EPS).

Lưu ý:

Cổ phiếu quỹ trước đây là cổ phiếu đang lưu hành đã được mua lại và đang được nắm giữ bởi công ty phát hành.
Cổ phiếu quỹ làm giảm tổng vốn chủ sở hữu của cổ đông trên bảng cân đối kế toán của công ty và do đó nó là một tài khoản vốn Contra.
Có hai phương pháp ghi sổ cổ phiếu quỹ: phương pháp giá gốc và phương pháp mệnh giá.

Tìm hiểu chi tiết về cổ phiếu quỹ trong nội dung sau đây:

Cổ phiếu quỹ là gì?

Theo pháp luật chứng khoán Việt Nam cùng các thông lệ trên thế giới, cổ phiếu quỹ (Treasury Stock/Treasury Shares) là cổ phiếu được mua lại bởi chính công ty phát hành bằng nguồn vốn hợp pháp và được phát hành trở lại trong thời gian đã được quy định. Vì đã được tái sở hữu khi đang lưu hành trên thị trường nên cổ phiếu quỹ không phải là những cổ phiếu phát hành không thành công như nhiều người nhầm tưởng.

Đặc điểm của cổ phiếu quỹ

Đặc điểm của cổ phiếu quỹ so sánh với cổ phiếu phổ thông, cổ phiếu quỹ sẽ có những đặc điểm như sau:

Không được nhận cổ tức, không có quyền biểu quyết/quyền mua cổ phiếu mới hay được chia tài sản sau khi công ty giải thể
Tổng số cổ phiếu quỹ không được vượt quá tỷ lệ vốn hoá theo quy định pháp luật
Được gọi là cổ phiếu chưa bán khi chia cổ thức cho các cổ phần
Có thể giảm nguồn vốn chủ sở hữu hay giá trị sổ sách công ty một lượng bằng giá trị cổ phiếu quỹ mà công ty đã mua, đồng thời khi bán ra, giá trị sổ sách sẽ tăng bằng lượng giá trị cổ phiếu quỹ đã bán. Sự chênh lệch này sẽ được ghi vào thặng dư vốn cổ phần của công ty.

Tại sao doanh nghiệp lại mua cổ phiếu quỹ?

Thông thường các doanh nghiệp sở hữu cổ phiếu quỹ vì 4 lý do như sau:

Đầu tư (mua vào bán ra): Khi giá cổ phiếu thấp doanh nghiệp có thể mua lại và bán ra khi thị trường phục hồi sau khó khăn. Tuy khoản lợi nhuận (chênh lệch) không được hạch toán vào lợi nhuận song vẫn giúp cải thiện dòng tiền, gia tăng thặng dư vốn cổ phần trên báo cáo tài chính. Ngoài ra doanh nghiệp còn có thể tận dụng huy động vốn (bán cho cổ đông chiến lược).
Ví dụ: Từ ngày 14/9 - 13/10/ 2021, Công ty Cổ phần Đầu tư và Kinh doanh nhà Khang Điền (mã: KDH) đã bán toàn bộ hơn 19,8 triệu cổ phiếu quỹ, tương đương 3,19% tổng số cổ phần doanh nghiệp để bổ sung vốn lưu động. Tạm tính theo thị giá hiện tại, Khang Điền có thể huy động được hơn 803 tỷ đồng. Được biết số lượng cổ phiếu này được Khang Điền mua lại hồi tháng 4 và 5/2020 ở mức hơn 418 tỷ đồng. Như vậy công ty đã lời khoảng 360 tỷ đồng từ cổ phiếu quỹ chỉ sau hơn 1 năm.
Đảm bảo quyền lợi cho cổ đông: Khi thị giá giảm sẽ khiến không ít cổ đông hoang mang. Lúc này doanh nghiệp mua lại cổ phiếu sẽ khiến lượng cổ phiếu lưu hành giảm, nguồn cung hạ sẽ kích cầu tăng giá.
Cải thiện chỉ số tài chính: Tương tự như trên khi lượng cổ phiếu đang lưu hành giảm thì sẽ khiến các chỉ số hiệu quả hoạt động tính trên nguồn vốn như EPS, ROE… tăng trưởng. Giá cổ phiếu thấp nên doanh nghiệp quyết định mua lại để kích cầu tăng giá.
Thu hồi cổ phiếu ESOP: Động thái mua lại cổ phiếu ESOP của người lao động (người có nhu cầu bán, đã nghỉ việc…) để làm cổ phiếu quỹ hiện tại hoặc cổ phiếu ESOP tương lai cho những cán bộ nhân viên khác.

cổ phiếu quỹ là gì? Định nghĩa, khái niệm, giải thích ý nghĩa, ví dụ mẫu - 24HMoney

Chi phí dùng mua cổ phiếu quỹ sẽ được ghi vào báo cáo tài chính của công ty (Trong hình là mã TCB, nguồn 24hmoney)

Ưu và nhược điểm của cổ phiếu quỹ

Như bất kỳ loại cổ phiếu nào, cổ phiếu quỹ cũng tồn tại 2 mặt ưu và nhược điểm:

Ưu điểm:

Góp phần làm tăng giá cổ phiếu.
Giảm khả năng pha loãng EPS.
Bảo chứng niềm tin cho các cổ đông.

Nhược điểm:

Không làm tăng giá trị đáng kể nào cho doanh nghiệp
Gia tăng rủi ro do tăng hệ số nợ/vốn chủ sở hữu
Giảm lượng tiền mặt hiện có của doanh nghiệp
Giảm phần vốn đầu tư cho hoạt động sản xuất - kinh doanh

Điều kiện để mua cổ phiếu quỹ

Điều kiện để công ty có cổ phiếu quỹ được quy định tại Điều 36 luật Chứng khoán 2019. Theo đó doanh nghiệp cần phải:

Có quyết định thông qua mua cổ phiếu quỹ để giảm vốn điều lệ từ Đại hội đồng cổ đông, trong đó nêu rõ phương án, số lượng, thời gian, nguyên tắc xác định giá mua lại.
Có đủ nguồn để sở hữu cổ phiếu quỹ từ thặng dư vốn cổ phần, quỹ đầu tư phát triển, lợi nhuận sau thuế chưa phân phối hoặc những quỹ khác thuộc vốn chủ sở hữu được dùng để bổ sung vốn điều lệ do pháp luật quy định.
Có công ty chứng khoán được chỉ định thực hiện giao dịch (trừ trường hợp công ty chứng khoán là thành viên của Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam tự mua lại cổ phiếu của mình).
Đáp ứng đầy đủ quy định của pháp luật nếu là công ty đại chúng thuộc ngành - nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện.
Không nằm trong các trường hợp được quy định tại khoản 3 Điều 36 Luật Chứng khoán 2009 nói trên.

Ngoài ra, doanh nghiệp có quyền sở hữu cổ phiếu quỹ được miễn trừ điều kiện quy định trong những trường hợp sau:

Mua lại cổ phiếu theo yêu cầu cổ đông theo Luật Doanh nghiệp.
Mua lại cổ phiếu của người lao động theo quy chế phát hành cổ phiếu cho người lao động của công ty (Cổ phiếu ESOP), mua lại cổ phiếu lẻ theo phương án phát hành cổ phiếu để trả cổ tức hoặc phát hành cổ phiếu từ nguồn vốn chủ sở hữu.
Công ty chứng khoán mua lại cổ phiếu của mình để sửa lỗi giao dịch hoặc mua lại cổ phiếu lô lẻ.

Đặc biệt, doanh nghiệp không được mua cổ phiếu quỹ khi:

Đang tồn tại nợ quá hạn (căn cứ báo cáo tài chính được kiểm toán năm gần nhất), thời gian dự kiến mua lại cổ phiếu quá 6 tháng kể từ lúc kết thúc năm tài chính.
Đang trong quá trình chào bán, phát hành cổ phiếu để huy động thêm vốn, trừ trường hợp quy định tại điểm c khoản 2 điều này.
Cổ phiếu được mua lại đang là đối tượng chào mua công khai (trừ trường hợp quy định tại khoản 2 điều này).
Doanh nghiệp đã mua lại cổ phiếu của chính mình trong thời gian 6 tháng kể từ ngày báo cáo kết quả mua lại/vừa kết thúc đợt chào bán, phát hành cổ phiếu để tăng vốn không quá 06 tháng kể từ ngày kết thúc đợt chào bán/phát hành (trừ trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này).
Người nội bộ và người có liên quan theo quy định.
Người sở hữu cổ phiếu có hạn chế chuyển nhượng theo quy định của công ty và Pháp luật.
Cổ đông lớn theo quy định của luật này.

Cổ phiếu thép Tiến Lên (TLH) liên tục tăng khi mua cổ phiếu quỹ vào tháng 12/2020

Điều kiện để bán cổ phiếu quỹ

Đi kèm với điều kiện mua sẽ là những quy định cần phải đáp ứng khi muốn bán cổ phiếu quỹ của mỗi doanh nghiệp:

Chỉ được bán cổ phiếu quỹ sau 06 tháng kể từ ngày kết thúc đợt mua lại gần nhất, trừ trường hợp cổ phiếu quỹ được bán/dùng để thưởng cho người lao động hoặc công ty chứng khoán mua lại cổ phần của chính mình để sửa lỗi giao dịch.
Có quyết định của Hội đồng quản trị thông qua phương án bán cụ thể trong đó nêu rõ thời gian thực hiện, nguyên tắc xác định giá.
Có công ty chứng khoán được chỉ định thực hiện giao dịch.
Trường hợp bán cổ phiếu quỹ theo hình thức chào bán chứng khoán ra công chúng, công ty phải tuân theo quy định về chào bán chứng khoán ra công chúng.

Lưu ý khi mua cổ phiếu quỹ

Không khó để nhận thấy làn sóng bán cổ phiếu quỹ đang tăng mạnh trên thị trường chứng khoán hiện nay, nổi bật là 81 triệu cổ phiếu quỹ từ Sacombank. Theo các chuyên gia, việc này xảy đến là do tâm lý thị trường. Vào thời điểm dịch Covid-19 bùng phát mạnh mẽ vào tháng 3/2020 khiến thị trường lao dốc, nhiều doanh nghiệp phải mua cổ phiếu quỹ để “đỡ giá”. Theo thời gian, giá cổ phiếu đã tăng và doanh nghiệp có lời một khoản chênh lệch. Vì vậy họ bắt đầu bán cổ phiếu quỹ để thu hồi tiền bổ sung vốn và trả cổ tức cho nhà đầu tư.

Hành động này dẫn tới 2 mặt tích cực và tiêu cực. Tích cực là khi cổ phiếu quỹ được bán ra thì sẽ tăng lượng cổ phiếu lưu hành, giúp cho doanh nghiệp có tỷ lệ free-float thấp sẽ được cải thiện nhờ thanh khoản tốt và thị trường tăng độ hấp thụ. Ngược lại tiêu cực là doanh nghiệp đã tác động đến cung cầu, thậm chí nhiều công ty “lách” luật sử dụng đòn bẩy trước đó và ảnh hưởng đến thị trường sau này.

Đặc biệt, giao dịch cổ phiếu quỹ còn nhiều “góc khuất”, chủ yếu là do thông tin bất cân xứng giữa cổ đông lớn, ban quản trị, lãnh đạo doanh nghiệp và cổ đông nhỏ lẻ. Cụ thể là khu mua lại cổ phiếu quỹ tỷ lệ dưới 10% chỉ cần thông qua Hội đồng Quản trị (tại nhiều công ty cũng là Ban điều hành), cổ đông nhỏ không được lên tiếng.

Ngoài ra giao dịch mua cũng có thể không minh bạch do mua bán thỏa thuận hoặc tuy đã khớp lệnh trên sàn nhưng lại bị sắp đặt, giao dịch nội bộ. Nếu người có quyền quyết định mua cổ phiếu quỹ cũng là người đầu tư, ảnh hưởng bởi thị giá thì vẫn có khả năng người đó dùng tiền từ doanh nghiệp để phục vụ mục đích cá nhân. Vì vậy nếu người lãnh đạo doanh nghiệp không liêm khiết, cổ đông nhỏ lẻ rất dễ bị thiệt.

Như vậy, cổ phiếu quỹ là hướng đi phổ biến nhưng hoàn toàn có thể trở thành “con dao hai lưỡi” giết chết niềm tin cổ đông và ảnh hưởng trực tiếp đến dòng tiền của doanh nghiệp. Hãy nghiên cứu thật kỹ trước khi đưa ra quyết định.