Tính cách của NĐT ảnh hưởng thế nào tới thành công của họ trên thị trường chứng khoán?

Các nhà đầu tư cá nhân đang ngày càng chứng tỏ vai trò quan trọng khi tham gia đầu tư giải quyết tăng trưởng thanh khoản góp phần thúc đẩy trở thành kênh thu hút vốn cho thị trường tài chính và khẳng định là kênh dẫn vốn trọng yếu của nền kinh tế. Tuy nhiên, tỷ lệ thành công của các nhà đầu tư cá nhân trên thị trường thường rất khiêm tốn.

Kết quả nghiên cứu mới công bố trên Tạp chí Scientific Reports cho thấy, một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn tới sự thành công là đặc điểm tâm lý của các cá nhân.

Mô hình đặc điểm 5 tính cách

Costa và McCrae (1992) đã đề xuất mô hình Big - Five để mô tả 5 đặc điểm tâm lý chính là: cởi mở sẵn sàng trải nghiệm, tận tâm, hướng ngoại, dễ chịu, nhạy cảm (ổn định về cảm xúc). Trên thế giới, mô hình này được ứng dụng nhiều trong cáclĩnh vực kinh doanh, đầu tư tài chính, chứng khoán cũng như xem xét mối quan hệ dẫn đến hành vi, quyết định cũng như kết quả của của cá nhân với yếu tố tâm lý của con người. Mô hình Big - Five xây dựng 5 đặc điểm tính cách của mỗi cá nhân như sau:

Tính cởi mở sẵn sàng trải nghiệm: các cá nhân có tính cách này là người có trí tưởng tượng, sáng tạo, để ý và khôn khéo. Theo Durand và cộng sự(2013) cho rằng đây là những người suy nghĩ sâu sắc, có huynh hướng chấp nhận rủi ro cao và ít có khả năng đa dạng hóa các hình thức đầu tư, kinh doanh. Do đó, có thể thấy rằng, nhà đầu tư cá nhân có tính càng cởi mở, sẵn sàng trải nghiệm thì họ sẽ nhận thức sự rủi ro càng tốt.

Tính tận tâm, người có tính tận tâm được xem là người có kỷ luật, trách nhiệm, họ thường có cách tiếp cận theo mục tiêu và tích cực trong việc quản lý cuộc sống. Những người có tính tận tâm cao thường ít chấp nhận rủi ro vì họ tập trung vào kiểm soát, bản thân có tính kỷ luật. Theo Durand và cộng sự (2013), những cá nhân có tính tận tâm cao sẽ thể hiện trách nhiệm trong đầu tư, kinh doanh và thường bỏ qua các cơ hội gia tăng lợi íchthông qua việc gia tăng danh mục cổ phiếu. Do vậy, có thể thấy rằng nhà đầu tư cá nhân có tính cách càng tận tâm thì nhận thức sự rủi ro càng caovà thận trọng.

Tính hướng ngoại, đây là những người năng động, hòa đồng, nhiệt tình, thích phiêu lưu và quyết đoán. Những người hướng ngoại thường rấttự tin và ít phản ứng thái quá với thông tin tích cựchoặc tiêu cực trên thị trường đối với danh mục đầu tư của họ. Những nhà đầu tư cá nhân càng hướng ngoại thì nhận thức rủi ro càng tốt.

Tính dễ chịu, các cá nhân có tính dễ chịu là người lịch sự, thân thiện và đáng tin cậy. Họ cũng ngại rủi ro, không quá tự tin hay phản ứng thái quá gây ảnh hưởng đến việc đầu tư cổ phiếu. Như vậy, có thể nhìn nhận là nhà đầu tư cá nhân càng dễ chịu thì nhận thức rủi ro càng cao và ngược lại.

Tính nhạy cảm, người có tính nhạy cảm thường hay lo lắng, giận dữ, sợ hãi và trầm cảm. Chính vì vậy, những người có tính cách này khi tham gia đầu tư, kinh doanh hoặc đầu tư trong những lĩnh vực mang tính rủi ro như cổ phiếu trên thị trường nhiều biến động, thường sẽ có mức độ chấp nhận rủi ro và nhận thức về rủi ro thấp hơn những người có đặc tính khác. Do vậy, nhà đầu tư cá nhân càng nhạy cảm thì mức độ chấp nhận rủi ro cũng như nhận thức rủi ro của họ sẽ càng thấp.

Nhiều học giả xem mô hình Big - Five như là cơ sở lý luận nền tảng để khám phá những đặc tính về sự khác biệt của tính cách từng cá nhân, những cá nhân đứng đầu tổ chức; đồng thời, xem xét các quyết định, kinh doanh, đầu tư, khả năng nhận thức rủi ro cũng như những thành công hay thất bại của những cá nhân hay những người đứng đầu các công ty hay tập đoàn lớn trên thế giới.

Kết quả nghiên cứu mới cho thấy điều gì?

Dựa trên mô hình Big-Five, trong nghiên cứumới công bố trên Tạp chí Scientific Reports, tác giả McCarthy và cộng sự (2023) đã cho rằng những người thành công thường sở hữu 6 loại tính cách then chốt là: Chiến binh (fighter), Nhà điều hành (operator), Người hoàn thành (accomplisher), Nhà lãnh đạo (leader), Kỹ sư (engineer) và Nhà phát triển (developer). Đây là những kiểu tính cách ít thấy trong cộng đồng nói chung.

​​Kết quả nghiên cứu này cũng cho thấy, với những cá nhân sở hữu 6 kiểu tính cách nêu trên sẽ có tỷ lệ thành công cao hơn nhiều so với các thước đo truyền thống mà giới kinh doanh hay sử dụng như tuổi của cá nhân hoặc ngành nghề kinh doanh. Cụ thể: tỷ lệ dự báo thành công hơn của 6 kiểu tính cách trên được cho là cao hơn gấp 5 lần so với tiêu chuẩn thước đo về ngành/lĩnh vực và gấp 2 lần so với chỉ số về tuổi tác.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, kiểu hình của người sáng lập dựa trên 6 kiểu tính cách nêu trên đều có dấu ấn cá tính riêng biệt. Ngoài ra, yếu tố tuổi tác dường như tiệm cận với chỉ số về tính cách hơn là ngành, vì có một thực tế rằng tuổi của từng cá nhân cũng phần nào phản ánh tính cách của họ. Ở mỗi độ tuổi con người sẽ có những nét tính cách chung nhất, hay nói cách khác, tính cách sẽ có sự thay đổi ít hay nhiều theo thời gian.

Liên hệ thực tế trên thế giới và ở Việt Nam,chúng ta cũng thấy rằng ở độ tuổi trung niên thì tính cách con người có xu hướng điềm đạm hơn, có nghĩa là có sự tương quan cao giữa tính cách và tuổi tác. Mặt khác, theo thực tế đánh giá thì yếu tố ngành phần lớn mang tính khách quan, cho nên nó gần như khác biệt với chỉ số tính cách là điều dễ thấy trong thực tế.

Sự đa dạng hóa tính cách là nhân tố quan trọng

Một khám phá có tính mới của nghiên cứu do McCarthy và cộng sự thực hiện là những đặc điểm tính cách không cần phải tập trung vào một cá nhân, và một nhóm có từ 3 cá nhân trở lên sẽ có khả năng thành công cao hơn gấp 2 lần so với do một cá nhân tự quyết định.

Do đó khi liên hệ thực tế cho thấy rằng, sự kết hợp tính cách chung của những nhà đầu tư cá nhân lại với nhau có liên quan đáng kể đến cơ hội thành công cao hơn trong việc đầu tư. Đó là bởi vì cần có nhiều hơn một nhóm để thể hiện tất cả những đặc điểm tính cách có lợi nhằm tạo nên thành công. Điều này có thể thấy được tại Việt Nam và trên thế giới có nhiều tổ chức đầu tư cổ phiếu thành công dựa trên tập hợp các tính cách chung của những người đứng đầu, điều hành tại các tổ chức đầu tư đó.

Nếu xét về ở mức độ lớn hơn, việc thành lập một tổ chức đầu tư cần sự phối hợp của các đồng đội. Do đó, sự đa dạng và bổ sung của các tính cách đóng vai trò quan trọng trong nhóm người nền tảng. Như vậy, sẽ tạo thành một sức mạnh có tác động to lớn đến khả năng thành công của tổ chức. Mặc dù tất cả các tổ chức đầu tư tài chínhđều có rủi ro cao nhưng rủi ro sẽ trở nên thấp hơn khi có nhiều người trong nhóm quyết định hơn, đặc biệt nếu họ có những đặc điểm tính cách riêng biệt. Điều này được xem là sự đa dạng hóa rủi ro, phân tán rủi ro nhằm giúp tổ chức đầu tư dễ thành công hơn.

Kết luận

Dựa trên mô hình Big - Five với đặc điểm 5tính cách, nhóm nghiên cứu McCarthy và cộng sự (2023) đã nghiên cứu khám phá 6 đặc điểm tính cách. Đây là một khám phá mới góp phần vào khung lý thuyết nghiên cứu về xu hướng hành vicũng như xem xét yếu tố tâm lý dựa trên đặc điểm tính cách liên quan tới kết quả đầu tư, kinh doanh. Về mặt thực tiễn có thể thấy rằng, phần lớn các tổ chức đầu tư tài chính, chứng khoán thành công trên thế giới cũng như tại Việt Nam, khi phân tích đặc điểm của những người sáng lập, là những người sáng lập giỏi có một số khía cạnh đặc biệt trong tính cách của họ không phổ biến lắm. Chúng bao gồm động lực tìm kiếm sự đa dạng và mới lạ, cởi mở với sự phiêu lưu, ít khiêm tốn hơn và mức năng lượng cao hơn. Ngoài ra, có thể thấy rằng càng có nhiều đặc điểm này ở một tổ chức đầu tư thì tỷ lệ thành công của tổ chức đó càng cao và ngược lại.