Thời báo New York: Kỳ tích châu Á tiếp theo là Việt Nam?

Trong một bài xã luận mới đây trên tờ New York Time, chiến lược gia trưởng của Morgan Stanley, Ruchir Sharma, đã nhận định về sự đột phá của Việt Nam nơi thương mại toàn cầu, dự báo tiếp nối những Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc... - vốn được mệnh danh là các "kỳ tích châu Á" thời gian qua.

Chỉ trong vài ngày kể từ khi Trung Quốc công bố trường hợp Covid-19 đầu tiên, Việt Nam đã huy động để ngăn chặn sự lây lan của virus. Tận dụng tin nhắn đến từng thuê bao, áp phích, quảng cáo trên truyền hình và cả loa phóng thanh, Chính phủ đã hô hào thành công gần 100 triệu công dân để theo dõi mọi liên lạc. Việc cách ly nhanh chóng các ổ dịch đã giúp tỷ lệ tử vong của Việt Nam nằm trong nhóm 4 nước thấp nhất trên thế giới.

Việc kiềm chế đại dịch cho phép Việt Nam nhanh chóng mở cửa kinh doanh trở lại, và hiện được dự đoán sẽ là nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới trong năm nay. Trong khi nhiều quốc gia đang phải chịu những suy giảm kinh tế to lớn và phải viện đến các gói cứu trợ của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Việt Nam đang tăng trưởng với tốc độ 3%/năm. Ấn tượng hơn nữa, sự tăng trưởng đó còn được thúc đẩy bởi thặng dư thương mại kỷ lục, bất chấp sự suy thoái của thương mại toàn cầu.

Khoảnh khắc đột phá này của Việt Nam dường như là điều lâu lắm rồi chúng ta mới được nhìn thấy. Sau Thế chiến II, các "kỳ tích châu Á" dần xuất hiện - đầu tiên là Nhật Bản, sau đó là Đài Loan và Hàn Quốc, và gần đây nhất là Trung Quốc - khi các nước vươn lên thoát nghèo bằng cách mở cửa cho thương mại và đầu tư, đồng thời trở thành cường quốc sản xuất phục vụ xuất khẩu.

Giờ đây, Việt Nam đang đi theo con đường tương tự, nhưng là trong một thời đại hoàn toàn mới. Những điều kiện tạo nên các "kỳ tích" ban đầu có thể không còn nữa, khi bùng nổ trẻ em thời hậu chiến đã kết thúc, thời đại toàn cầu hóa nhanh chóng, với dòng chảy thương mại và đầu tư ngày càng tăng cũng đã qua. Tăng trưởng kinh tế đang chậm lại trên toàn thế giới. Trong môi trường này, các siêu cường không còn bỏ qua các chiến thuật - vốn được xem là lợi thế để dễ dàng tạo ra các phép màu trước đó.

Trong những năm đầu bùng nổ, các "kỳ tích châu Á" đã tạo ra mức tăng trưởng xuất khẩu hàng năm gần 20% - gần gấp đôi mức trung bình của các quốc gia có thu nhập thấp hoặc trung bình vào thời điểm đó. Việt Nam hiện đã duy trì tốc độ tương tự trong 3 thập kỷ qua. Ngay cả khi thương mại toàn cầu sụt giảm trong những năm 2010, xuất khẩu của Việt Nam đã tăng 16%/năm - tốc độ nhanh nhất trên thế giới cho đến nay, và gấp 3 lần mức trung bình của các nền kinh tế mới nổi.

Trong khi chính quyền của nhiều quốc gia mới nổi khác chi mạnh tay cho phúc lợi xã hội nhằm lấy lòng cử tri, Việt Nam lại dành nguồn lực cho xuất khẩu, xây dựng đường xá, bến cảng để đưa hàng hóa ra nước ngoài, đồng thời xây dựng trường học để đào tạo cho người lao động. Chính phủ đầu tư khoảng 8% GDP/năm cho các dự án xây dựng mới, và hiện được xếp hạng cao hơn về chất lượng cơ sở hạ tầng so với bất kỳ quốc gia nào ở giai đoạn phát triển tương tự.

Thu hút nguồn vốn ngoại cũng phát triển theo hướng tương tự. Trong 5 năm qua, đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) đạt trung bình hơn 6% GDP ở Việt Nam - tỷ lệ cao nhất so với bất kỳ quốc gia mới nổi nào. Phần lớn trong số đó dành cho việc xây dựng các nhà máy sản xuất và cơ sở hạ tầng liên quan, và hầu hết hiện nay đến từ các quốc gia châu Á khác, bao gồm Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc. Những "kỳ tích" cũ đang giúp xây dựng "kỳ tích" mới.

Việt Nam đã trở thành điểm đến ưa thích của các nhà sản xuất, tạo thế cạnh tranh nhân công trực tiếp với Trung Quốc. Thu nhập bình quân đầu người hàng năm ở Việt Nam đã tăng gấp 5 lần kể từ cuối những năm 1980 lên gần 3.000 USD/người, nhưng chi phí lao động vẫn chỉ bằng một nửa so với Trung Quốc, trong khi lực lượng lao động được đánh giá có tay nghề cao.

Nguồn lao động có tay nghề cao đó đang giúp Việt Nam tiến một bước - mà có lẽ nhanh hơn bất kỳ đối thủ nào - trong việc sản xuất hàng hóa ngày càng tinh vi. Lĩnh vực công nghệ đã dần vượt qua hàng dệt may, để trở thành mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam trong năm 2015, chiếm phần lớn thặng dư thương mại kỷ lục trong năm 2020.

Trong kỷ nguyên hội nhập, Việt Nam là "nhà vô địch" về đường biên giới mở, là nước ký kết hơn chục hiệp định thương mại tự do, bao gồm một thỏa thuận mang tính bước ngoặt vừa được ký với Liên minh châu Âu (EU).

Liệu Việt Nam có thể duy trì thành công của mình, bất chấp những trở ngại tiềm tàng như dân số thu hẹp, thương mại giảm sút... Có lẽ sẽ là vậy. Trong khi tốc độ tăng dân số trong độ tuổi lao động đang chậm lại, phần lớn người Việt Nam vẫn sống ở nông thôn. Do đó nền kinh tế quốc gia có thể tiếp tục phát triển bằng cách chuyển lao động từ nông thôn sang làm việc tại các nhà máy ở thành thị. Trong 5 năm qua, không có quốc gia lớn nào tăng tỷ trọng xuất khẩu toàn cầu nhiều hơn Việt Nam.

Và cho đến nay, Chính phủ Việt Nam đã không mắc phải sai lầm chính sách nào nghiêm trọng - thường là nguyên nhân làm chậm phát triển kinh tế ở nhiều quốc gia. Cho đến nay, Việt Nam đã duy trì được tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ, hầu như không ghi nhận tình trạng thâm hụt lớn của Chính phủ hay nợ công.

Cần lưu ý rằng, các khoản nợ gia tăng từng dẫn đến các cuộc khủng hoảng tài chính, đánh dấu sự kết thúc của sự tăng trưởng bền vững ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, và bây giờ là cả Trung Quốc. Vì vậy, vẫn còn đó những nguy cơ, nhưng ít nhất lúc này, Việt Nam giống như một kỳ tích đang vươn lên mạnh mẽ.