Siết chặt điều kiện phát hành trái phiếu DN

Để hạn chế việc DN phát hành trái phiếu với lãi suất quá cao, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung quy định lãi suất phát hành trái phiếu không được vượt quá mức lãi suất theo quy định tại Điều 468 Luật Dân sự năm 2015...

Trái phiếu DN phát triển nóng

Năm 2019 ghi nhận sự bùng nổ của thị trường trái phiếu DN. Báo cáo về thị trường trái phiếu DN năm 2019 của Công ty chứng khoán SSI cho biết, tổng số trái phiếu phát hành trong năm 2019 là 280.141 tỷ đồng, tương đương 93,2% giá trị chào bán và tăng 25% so với năm 2018. Hầu hết các DN phát hành dưới hình thức riêng lẻ, chỉ có khoảng 6% phát hành ra công chúng bởi các ngân hàng thương mại.

Cũng theo SSI, hiện tổng lượng trái phiếu DN lưu hành đạt gần 670 nghìn tỷ đồng, tương đương khoảng 11,3% GDP, tăng mạnh so với tỷ lệ 9,01% GDP năm 2018 và vượt xa mục tiêu 7% GDP vào năm 2020 đã được đề ra tại Lộ trình phát triển thị trường trái phiếu giai đoạn 2017 - 2020, tầm nhìn đến năm 2030.

Theo các chuyên gia tài chính, thị trường trái phiếu phát triển sẽ làm giảm gánh nặng tín dụng của các ngân hàng theo đúng chủ trương của Nhà nước và phù hợp với Lộ trình phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực, sự phát triển quá nóng của thị trường trái phiếu trong năm qua cũng bộc lộ nhiều điểm đáng lo như thông tin công bố của DN phát hành thường thiếu chi tiết về mục đích sử dụng vốn trái phiếu, tình hình tài chính của DN trước và dự kiến sau phát hành; đối tượng mua trái phiếu từ chỗ ghi rõ tên người mua đã rút lại chỉ còn ghi “tổ chức trong nước”; một số DN đã chia nhỏ các đợt phát hành để chào bán riêng lẻ, nhờ đó không phải thực hiện các nghĩa vụ về công bố thông tin.

Bên cạnh đó, mặc dù các nhà đầu tư cá nhân ngày một tham gia tích cực hơn vào thị trường nhưng các cơ chế bảo vệ nhóm nhà đầu tư này chưa thực sự hoàn chỉnh. Đáng quan ngại hơn là tình trạng nhiều DN gọi vốn qua kênh trái phiếu với lãi suất cao ngất ngưởng và gọi vốn gấp nhiều lần vốn điều lệ như trường hợp của Công ty Hồng Hoàng là một ví dụ điển hình. Mặc dù mới chỉ đi vào hoạt động được 3 năm với mức vốn điều lệ vỏn vẹn 5 tỷ đồng, song công ty này đã khiến nhiều người giật mình khi huy động thành công tới 1.400 tỷ đồng trái phiếu với lãi suất lên tới 20%. Theo Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội, năm 2019, có ít nhất 17 DN có khối lượng phát hành vượt 50-100 lần vốn chủ sở hữu.

Trước những bất cập này, cuối tháng 11/2019, Bộ Tài chính đã phát lên tiếng khuyến nghị nhà đầu tư trái phiếu DN, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân không mua trái phiếu DN chỉ vì lãi suất cao.

Theo các chuyên gia, sự phát triển nóng của thị trường trái phiếu trong năm qua một phần cũng nhờ Nghị định 163/2018/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 1/2/2019 đã “nới lỏng” nhiều quy định về phát hành trái phiếu của DN. Tuy nhiên Bộ Tài chính nhận thấy còn một số hạn chế trong quá trình triển khai thực hiện Nghị định 163 vì vậy Bộ này đang xây dựng Dự thảo Nghị định sửa đổi bổ sung Nghị định 163.

Siết chặt điều kiện phát hành

Đơn cử như về phạm vi phát hành, giao dịch trái phiếu riêng lẻ, Luật Chứng khoán hiện hành quy định phát hành riêng lẻ là phát hành cho dưới 100 nhà đầu tư, không kể nhà đầu tư chuyên nghiệp và không sử dụng phương tiện thông tin đại chúng hoặc Internet, đồng thời chưa quy định về phạm vi giao dịch chứng khoán riêng lẻ.

Thế nhưng với sự tăng trưởng, phát triển nhanh của thị trường trái phiếu DN, xu hướng nhà đầu tư cá nhân tham gia mua trái phiếu DN ngày càng tăng. “Sự gia tăng của nhà đầu tư cá nhân gồm cả nhà đầu tư cá nhân nhỏ, lẻ trong khi chưa tiếp cận đầy đủ thông tin về mục đích phát hành, tình hình tài chính, khả năng trả nợ, đặc điểm của trái phiếu, đồng thời thiếu khả năng phân tích, đánh giá tiềm ẩn nhiều rủi ro cho các nhà đầu tư này”, Bộ Tài chính cho biết.

Mặc dù Luật Chứng khoán năm 2019 vừa được Quốc hội thông qua quy định chào bán trái phiếu riêng lẻ chỉ cho các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp và việc chuyển nhượng trái phiếu cũng chỉ được thực hiện giữa các nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Thế nhưng, mãi tới 1/1/2021 Luật Chứng khoán năm 2019 mới có hiệu lực thi hành, trong khi Luật DN sửa đổi hiện chưa được Quốc hội thông qua, nên chưa thể quy định trái phiếu DN riêng lẻ chỉ phát hành và giao dịch cho nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Vì vậy, Bộ Tài chính đề xuất trước mắt sửa đổi theo hướng việc phát hành và giao dịch trái phiếu DN riêng lẻ chỉ được thực hiện trong phạm vi 100 nhà đầu tư không kể nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp trong suốt vòng đời của trái phiếu (thay cho quy định hiện hành tại Nghị định số 163 là trong vòng 1 năm kể từ ngày phát hành).

Bên cạnh đó, để hạn chế tình trạng DN có quy mô vốn nhỏ phát hành trái phiếu với khối lượng lớn, Dự thảo Nghị định bổ sung quy định giới hạn khối lượng phát hành trái phiếu theo hướng DN phát hành phải đảm bảo dư nợ trái phiếu DN phát hành riêng lẻ không vượt quá 3 lần vốn chủ sở hữu tại báo cáo tài chính quý gần nhất được cấp có thẩm quyền phê duyệt. Trường hợp DN muốn phát hành trái phiếu vượt quá 3 lần vốn chủ sở hữu thì lựa chọn kênh phát hành ra công chúng với tiêu chuẩn, điều kiện cao hơn và công khai, minh bạch hơn.

Dự thảo cũng bổ sung điều kiện về khoảng cách giữa các đợt phát hành tối thiểu 6 tháng nhằm hạn chế việc các DN chia nhỏ phát hành trái phiếu thành nhiều đợt với nhiều mã cho các nhà đầu tư cá nhân, lách quy định về phạm vi phát hành riêng lẻ cho dưới 100 nhà đầu tư và hạn chế giao dịch trong vòng 1 năm tại Nghị định 163.

Đặc biệt để hạn chế việc DN phát hành trái phiếu với lãi suất quá cao, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung quy định lãi suất phát hành trái phiếu không được vượt quá mức lãi suất theo quy định tại Điều 468 Luật Dân sự năm 2015. Đồng thời quy định lãi suất phát hành trái phiếu là chi phí lãi vay của DN khi xác định thu nhập tính thuế thu nhập DN theo quy định của pháp luật về thuế…

Theo các chuyên gia tài chính, việc siết chặt các điều kiện phát hành trái phiếu DN sẽ bảo vệ tốt hơn các nhà đầu tư và giúp cho thị trường trái phiếu DN phát triển lành mạnh, bền vững đúng như mục tiêu đã đề ra. Tuy nhiên, theo TS. Cấn Văn Lực – Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, các nội dung sửa đổi cụ thể cần được cân nhắc và tính toán thật kỹ càng.

Chẳng hạn quy định về giới hạn khối lượng phát hành, theo TS. Lực không nhất thiết quy định một con số tỷ lệ cứng nhắc mà có thể khác biệt theo từng ngành, bởi mỗi ngành có tính chất hoạt động khác nhau. Hay như quy định khoảng cách tối thiểu giữa các đợt phát hành là 6 tháng, theo ông Lực là quá cứng nhắc do doanh nghiệp phát hành trái phiếu phải căn cứ vào nhu cầu thực tế và khả năng chi trả...