Sài Gòn không phải là “Hòn ngọc Viễn Đông” duy nhất, Philippines (Malina) mới chính là “Hòn ngọc Phương Đông” chính gốc

Ngày trước tôi vẫn nghĩ rằng “Hòn ngọc Viễn Đông” là cái tên của Sài Gòn xưa, không những thế còn nghĩ rằng sở dĩ người ta gọi Sài Gòn là Hòn ngọc Viễn Đông bởi vì nó là thành phố thực sự đẹp, đẹp long lanh như Hòn ngọc, đẹp nhất khu vực Đông Á (Viễn Đông - Far East) và Hòn ngọc Viễn Đông là cái tên của riêng Sài Gòn, là duy nhất.

Tôi biết rằng có rất nhiều người Việt cũng nghĩ giống như vậy, vì thế nên có rất nhiều người Việt thường nuối tiếc và mong muốn làm cách nào đó để TP Hồ Chí Minh quay lại xứng đáng là “Hòn ngọc Viễn Đông” (ý là đẹp nhất vùng Viễn Đông - Đông Á).

Hoá ra hầu hết người Việt Nam chúng ta đã nhầm lẫn lớn, Hòn ngọc Phương Đông (Perlas de Oriente/Pearl of the Orient) hay Hòn ngọc Viễn Đông (Pearl of the Far East hay La Perle de l'Extrême-Orient) là cái tên chung do người Tây Ban Nha, Hà Lan, Anh và Pháp đặt tên cho các thuộc địa của mình ở khu vực Châu Á (Phương Đông) mà thôi.

Theo dấu chân lịch sử viễn chinh của các đế quốc (thực dân) thì người Tây Ban Nha đặt chân đến Philippines sớm nhất (năm 1565), tiếp đến người Anh đến Penang (1786), Sri Lanka (1796), đảo Goa - Ấn Độ (1797), người Hà Lan đến đảo Java (1807), người Anh đến Hong Kong (1841), Thượng Hải (1847) và người Pháp đến Sài Gòn 1862), Phnom Penh (1863) sau cùng. Hòn ngọc Phương Đông hay Hòn ngọc Viễn Đông đã được người Tây Ban Nha đặt tên cho Philippines (Malina), người Hà Lan đặt tên cho đảo Java (Indonesia), người Anh đặt tên cho Penang (Malaysia), Sri Lanka, đảo Goa (Ấn Độ), Hong Kong, Thượng Hải (Trung Quốc) và người Pháp đặt tên cho Sài Gòn và Phnom Penh (Cambodia).

Theo sử sách ghi lại thì Philippines được người Tây Ban Nha đặt và gọi là Hòn Ngọc Phương Đông (Perlas de Oriente) đầu tiên, sớm nhất, trước năm 1751; trước cả khi người Anh đặt chân đến Penang, Java, Sri Lanka, đảo Goa, Hong Kong, Thượng Hải từ 35 đến 96 năm; trước khi người Pháp đặt chân đến Sài Gòn 111 năm và trước khi người Pháp đặt tên cho Sài Gòn là “Hòn ngọc Viễn Đông” những 162 năm (sau khi qui hoạch Sài Gòn và xây đựng xong Nhà Thờ Đức Bà, Sở Dây thép Sài Gòn - Bưu điện Thành phố, Hôtel de Ville - UBND Thành phố, Nhà hát Thành phố, một số bảo tàng và biệt thự, năm 1913 người Pháp mới bắt đầu gọi Sài Gòn là Hòn ngọc Viễn Đông - La Perle de l'Extrême-Orient). Có người cho rằng người Pháp đặt tên cho Sài Gòn là Hòn Ngọc Viễn Đông là để Sài Gòn cạnh tranh với Singapore, bởi thời ấy Singapore đã là thương cảng lớn nhất, sầm uất nhất Đông Nam Á, thứ nhì Châu Á.

Thuật ngữ “Hòn ngọc Phương Đông” (Perla de oriente) do một linh mục Dòng Tên người Tây Ban Nha, Juan Jose Delgado đặt, người ta tìm thấy trong cuốn sách Historia General, sacro-profana, política y Natural de las Islas del Poniente llamadas Filipinas, được xuất bản lần đầu vào năm 1751. Cái tên Hòn ngọc Phương Đông trở lên phổ biến hơn nhờ người anh hùng dân tộc Philippines Jose Rizal đưa vào trong bài thơ cuối cùng trước khi ông qua đời năm 1896, bài thơ có tên “Mi ultimo adios”.

Khác với các thành phố khác ở Châu Á, cái tên “Hòn ngọc” chỉ thuần tuý ví von rằng thành phố đẹp như một viên ngọc quý, Philippines không những có vẻ đẹp tự nhiên của 7000 hòn đảo mà còn là địa danh gắn chặt với nghề lặn mò ngọc trai và nuôi cấy ngọc trai. Vào thế kỷ 16, các nhà thám hiểm Tây Ban Nha đã phát hiện ra những bãi ngọc trai dồi dào ở Biển Sulu, nơi trở thành một trong những nguồn ngọc trai quan trọng nhất thế giới trong ba thế kỷ tiếp theo. Viên ngọc trai nổi tiếng nhất của Philippines là Ngọc trai Lão Tử, một viên ngọc trai khổng lồ nặng 14 pound và được cho là hơn 1.000 năm tuổi, là viên ngọc trai lớn nhất thế giới.

Tôi chia sẻ những hiểu biết này, với mong muốn người Việt Nam chúng ta có hiểu biết đúng đắn nhất về nguồn gốc, lý do và thời gian Sài Gòn được gọi là “Hòn ngọc Viễn Đông”; khi đã hiểu biết rồi thì chúng ta bớt ảo tưởng rằng với cái tên “Hòn ngọc Viễn Đông” thì trước đây Sài Gòn là Thành phố đẹp nhất vùng Đông Á - Viễn Đông. Nói như vậy e rằng người Philippines, Indonesia, Malaysia, Philippines, Sri Lanka, thậm chí cả người Cambodia người ta cười cho.