Quỹ bình ổn xăng dầu đang hoạt động thế nào?

Mấy năm nay Bộ Công thương đã làm được một việc tốt đó là công khai cách tính toán giá bán trong nước từ những thông tin về giá nhập khẩu, tỷ giá hối đoái và trích lập/chi tiêu sử dụng quỹ bình ổn.

Về cơ bản thì quỹ bình ổn xăng dầu không giúp bà con giảm chi phí, nó chỉ lấy tiền trước, rồi sau đó trả lại cho bà con vào một lúc nào đó. Mục tiêu của quỹ, như tên của chính nó, đó là “bình ổn”, hay làm giảm sự truyền tải biến động (volatility) của giá thế giới vào giá trong nước. Các mục tiêu khác, nếu có, chỉ là phụ.

Quỹ đang được điều hành theo nguyên tắc nào? Hình vẽ dưới đây cho thấy có vẻ như việc xả quỹ thường được thực hiện khi giá thế giới kỳ liền trước tăng, trích nộp quỹ khi giá thế giới kỳ liền trước giảm. Tất nhiên, cách làm này không nhất thiết làm giảm được sự biến động (volatility) của giá trong nước. Ví dụ, nếu giá kì trước tăng, nhưng vẫn đang ở dưới mức giá trung bình trong dài hạn, thì việc xả quỹ lại càng làm giá trong nước chậm hội tụ về mức giá trung bình, do vậy làm tăng volatility. Tương tự như vậy, nếu giá kì trước giảm, nhưng vẫn đang cao hơn mức giá trung bình trong dài hạn, thì việc trích lập quỹ càng làm cho nó chậm tiến về mức giá trung bình. Nói tóm lại, để làm giảm tính biến động của giá trong nước, thì quỹ phải được sử dụng sao cho giá trong nước xoay quanh càng gần mức giá trung bình của nó càng tốt.

Kết quả tính toán hệ số biến thiên (coefficient of variation), một thước đo mức độ biến động giá của các loại xăng dầu cũng cho thấy rõ điều này. Sau khi sử dụng quỹ, hệ số biến thiên của xăng E5RON92 là 0.2296; xăng RON95 là 0.2310; dầu Diesel là 0.2494; dầu hỏa là 0.2840; dầu mazút là 0.2204. Nếu không sử dụng quỹ, hệ số biến thiên tương ứng của các loại xăng dầu kể trên lần lượt là: 0.2230; 0.2379; 0.2735; 0.3017; 0.2200. Như vậy, việc điều hành quỹ làm giảm biến động giá RON95, dầu diesel, và dầu hỏa, nhưng lại làm tăng biến động giá E5RON92 và dầu mazut. Tuy nhiên, chênh lệch giữa biến động giá nếu sử dụng quỹ và không sử dụng quỹ là khá nhỏ.

Ngoài ra, mặc dù giá các loại xăng dầu luôn có biến động cùng nhau (cùng tăng, cùng giảm) trong kỳ, nhưng không phải tất cả chúng đều phải trích nộp hay được xả quỹ cùng lúc. Trong cùng một kỳ, việc có loại xăng dầu phải trích nộp, có loại không, có loại được xả quỹ diễn ra thường xuyên, tương đối là tùy hứng.

Chức năng “bình ổn” giá khá mờ nhạt, vậy quỹ còn mục tiêu nào khác?

Hình 1 cho thấy xăng E5RON92 (màu xanh lá cây) và xăng RON95 (màu xanh nước biển) – ít gây hại tới môi trường hơn – là những loại nhiên liệu thường được xả quỹ hơn cả. Trong giai đoạn 1/1/2020 đến 1/4/2022, có tất cả 56 lần điều chỉnh giá thì xăng ERON92 có 43 lần được xả quỹ và chỉ có 13 lần phải trích nộp quỹ; xăng RON95 có 33 lần được xả quỹ trong khi chỉ phải trích nộp 20 lần. Ngược lại, các mặt hàng dầu diesel có 24 lần được xả < 32 lần phải trích nộp; dầu hỏa có 21 lần được xả < 29 lần phải trích nộp; dầu mazut có 20 lần được xả < 27 lần phải trích nộp, còn lại là những lần không có thay đổi.

Kể từ 1/1/2020 đến nay, trung bình xăng E5RON92 nhận được khoảng 781 đồng/lít từ quỹ; xăng RON95 nhận được 106 đồng/lít. Trong khi đó, dầu diesel phải trích nộp khoảng 132 đồng/lít; dầu hỏa phải trích nộp 113 đồng/lít; dầu mazut phải trích nộp khoảng 25 đồng/lít cho quỹ. Điều này có nghĩa là Quỹ bình ổn xăng dầu đang tái phân phối, hay “bốc tiền” từ túi anh em lái xe tải, xe khách, lái máy cày, máy tuốt lúa, tàu thủy,... sang túi của anh em đi bốn chỗ, mui trần, Mercedes, BMW, Lexus,… Nếu lấy lý do bảo vệ môi trường để tái phân phối kiểu này cũng không ổn bởi các loại xăng dầu đều đã bị áp thuế BVMT. Nếu muốn phân biệt mức độ gây hại khác nhau thì nên áp các mức thuế khác nhau cho mỗi loại xăng dầu. Thực tế thì xăng E5RON92 đang có mức thuế BVMT thấp hơn các loại khác. Sự phân biệt giữa E5RON92 và RON95 có thể phần nào hiểu được bởi chúng có thể thay thế nhau, và có vẻ cơ quan quản lý đang dùng công cụ Quỹ để thúc đẩy cho việc tiêu thụ E5RON92. Tuy nhiên, thật khó hiểu khi các mặt hàng dầu không có phương án thay thế, lại đang phải “trợ giá” cho cả RON95 hay E5RON92.

Tóm lại, Quỹ bình ổn xăng dầu, cũng như ma trận các quỹ khác, nên được dẹp bỏ, để giải phóng nguồn lực cho xã hội.