Giải bài toán lệch pha cung cầu thị trường lao động

Theo Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội (LĐTBXH), thị trường lao động phục hồi tich cực từ đầu năm đến nay dẫn đến tình trạng thiếu lao động cục bộ. Bên cạnh đó, thị trường lao động đang tồn tại nghịch lý là lao động thiếu việc làm trong khi doanh nghiệp lại thiếu lao động.

Doanh nghiệp đỏ mắt tìm lao động

Phân tích nhu cầu tuyển dụng trong thời gian vừa qua, đại diện Cục Việc làm cho biết: Tình trạng thiếu lao động cục bộ diễn ra chủ yếu trong miền Nam khi các doanh nghiệp gia tăng tuyển dụng.

Ghi nhận của phóng viên báo Tin tức tại TP Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận như Bình Dương, Đồng Nai, Long An… nhiều doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu đang rơi vào tình trạng thiếu lao động. Một số doanh nghiệp tuần nào cũng đi đến các sàn giao dịch việc việc làm, trung tâm giới thiệu việc làm để tìm kiếm lao động nhưng vẫn rất khó tìm được lao động ưng ý.

Từ đầu năm đến nay Công ty Duy Anh Foods tại TP Hồ Chí Minh chuyên sản xuất bún, bánh tráng... xuất khẩu với nhu cầu khoảng 250 - 300 công nhân, luôn trong cảnh thiếu hụt lao động, hiện nay, công ty chỉ tuyển được 60 - 70% so với nhu cầu. Đại diện công ty Duy Anh Foods cho biết, doanh nghiệp phải chạy đôn chạy đáo để tuyển đủ lao động trong giai đoạn bình thường mới, nếu tuyển được đầy đủ số lao động, doanh nghiệp có thể tăng sản lượng xuất khẩu thêm 30 - 40%, thay vì chỉ xuất khoảng 34 tấn hàng mỗi ngày như hiện nay.

Tương tự, ông Trần Việt Anh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh cho biết, trong hiệp hội có nhiều doanh nghiệp đang đứng ngồi không yên vì rơi vào tình trạng thiếu hụt lao động phục vụ sản xuất dù doanh nghiệp đã liên tục rao tuyển nhưng vẫn không đủ lao động. Đặc biệt lĩnh vực sử dụng nhiều nhân lực như: may mặc, giày da và các công việc dịch vụ như kho bãi, giao nhận, xuất nhập khẩu, kinh doanh.

"Dịch COVID-19 kéo dài nên nhiều lao động về quê, ngành dịch vụ chuyển qua làm online nên nhiều người lao động thời vụ, lao động phổ thông hiện giờ đã quen việc, không muốn bó buộc, kéo theo đó khiến nguồn nhân lực đang thiếu ổn định và dịch chuyển rất nhanh. Ngoài ra, do chi phí đi lại tốn kém vì giá xăng dầu tăng, giá cả sinh hoạt lương thực thực phẩm ở các thành phố lớn cũng tăng kéo theo chi phí sinh hoạt của công nhân tăng theo trong khi thu nhập không tăng vì vậy đã có không ít lao động chọn nghỉ việc ở các thành phố lớn để chuyển về nhà đi làm cho gần không phải đi xa”, ông Trần Việt Anh lý giải.

Là ngành đang thiếu hụt lao động cho sản xuất, ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Chủ tịch Hội Da giày TP Hồ Chí Minh cho biết, nhiều doanh nghiệp đã có đơn hàng đến hết quý 3 nhưng không ít doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp quy mô nhỏ, không thể cung cấp đủ sản phẩm cho đối tác do thiếu lao động. "Hiện nay, 70 - 80% đơn hàng giày da của Việt Nam là gia công nên rất cần nhiều lao động phổ thông. Sắp tới, các doanh nghiệp cần hoạt thiện đơn hàng cho cuối năm nếu tình trạng thiếu lao động kéo dài, nhiều doanh nghiệp sẽ mất mối làm ăn và mất thị trường xuất khẩu", ông Khánh lo ngại.

Tại phiên giao dịch việc làm Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, do đang có nhu cầu tuyển dụng đến 40 lao động, ông Nguyễn Đức Huấn, Trưởng phòng Hành chính Nhân sự Công ty Cổ phần Vận tải Thương mại và Đầu tư An Việt đã đăng thông tin tuyển dụng ở nhiều kênh như trên phát thanh đến phường, xã, mạng xã hội facebook, các chuyên trang tuyển dụng và qua nhân viên công ty giới thiệu. Những vị trí như Phó Giám đốc phụ trách kỹ thuật, Trưởng phòng Kinh doanh hậu mãi, Trưởng phòng Kinh doanh phụ tùng ôtô, Thợ sửa chữa ôtô, Nhân viên Nghiệp vụ vận tải, Công nhân cơ khí,… đang cần tuyển dụng lao động.

Ông Huấn đánh giá: “Thời điểm này rất khó tuyển nhân sự với những vị trí trình độ cao, có kinh nghiệm. Ứng viên cần thời gian nghiên cứu, tìm hiểu về doanh nghiệp và đánh giá bản thân có phù hợp với công việc đó không”.

Một trong những lý do khó tuyển dụng lao động, đặc biệt là lao động có trình độ, chuyên môn, theo ông Huấn là do sinh viên mới ra trường có kì vọng rất cao về công việc, mức lương. Nhiều bạn trẻ mong muốn mức lương 15-20 triệu đồng/tháng, muốn làm ngay các vị trí quản lý. Song, chuyên môn của họ chưa đáp ứng, doanh nghiệp phải “xắn tay” đào tạo lại cho phù hợp thực tế công việc.

Ông Vũ Quang Thành, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho biết: Thời gian qua, nhu cầu tuyển dụng các các doanh nghiệp Hà Nội và các sàn liên kết phía Bắc có gia tăng. Khối tuyển dụng tăng tập trung khối dịch vụ, thương mại. Đáng chú ý, nhu cầu tuyển dụng nhân lực có kinh nghiệp, kỹ thuật gia tăng cho thấy có sự dịch chuyển đáng kể về lao động có kỹ thuật.

“Còn khối sản xuất, nhất là các khu công nghiệp phía Bắc không quá căng thẳng như ở phía Nam một phần năm trước khi xảy ra dịch COVID-19, các đơn vị làm tốt công tác an sinh, lương thưởng nên giữ chân được người lao động. Chính vì thế khi kinh tế - xã hội phục hồi, nguồn nhân lực tương đối ổn định, không quá căng thẳng. Nhu cầu tăng mạnh nhất là khối dịch vụ thương mại với sự phục hồi mạnh mẽ của ngành du lịch”, ông Vũ Quang Thành nhận định.

Thiếu lao động qua đào tạo

Trong khi đó, tại TP Hồ Chí Minh và các tỉnh phía Nam đang trong giai đoạn phục hồi sản xuất mạnh mẽ nên cần nhiều lao động phổ thông và lao động có chuyên môn. Dù đã rao tuyển nhiều nơi, nhiều doanh nghiệp vẫn khó tuyển đủ chỉ tiêu. Nguyên nhân xuất phát từ lệch pha cung cầu trên thị trường lao động.

Theo ông Việt Anh, thị trường lao động Việt Nam đang không cân đối ngành đào tạo vì việc đào tạo không phù hợp theo nhu cầu thực tế. Ví dụ, ngành bao bì có nhu cầu lao động rất lớn và doanh nghiệp FDI đang đầu tư mạnh vào lĩnh vực này nhưng những trường đào tạo ngành này trong nước lại đang chỉ đếm trên đầu ngón tay. Hoặc như ngành tái chế là ngành kinh tế tuần hoàn, nhà nhập khẩu nào cũng yêu cầu hàng tái chế nhưng Việt Nam lại không tìm ra cơ sở đào tạo nhân lực ngành này, doanh nghiệp muốn có người phải tự mày mò đào tạo với thời gian lâu, chi phí lớn.

“Vì vậy, để đảm bảo cung cầu lao động gặp nhau và đào tạo đúng lao động chuyên ngành cho doanh nghiệp, Nhà nước nên ưu tiên hơn nữa khâu đào tạo nhân lực cho các doanh nghiệp đang cần lao động như các ngành xuất khẩu. Bởi đây là ngành đem về ngoại tệ về cho Việt Nam hoặc đào tạo những lao động mà doanh nghiệp FDI đang chú trọng đầu tư ở Việt Nam”, ông Việt Anh phân tích thêm.

Ông Nguyễn Văn Khánh cũng cho biết, hiện nay, các doanh nghiệp tại các tỉnh phía Nam đang thiếu lực lượng lao động đã qua đào tạo. Đơn cử, có doanh nghiệp cần 300 lao động giày da được qua đào tạo nhưng doanh nghiệp “đỏ mắt” đi tìm ở các trường đều không đủ. Vì vậy, để có nhân lực các doanh nghiệp đang phải đẩy mạnh liên kết với trường nghề để tăng lượng nhân lực được đào tạo cấp tốc nhằm chữa cháy cho các doanh nghiệp đang thiếu hút lao động trầm trọng. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp để có lao động còn chấp nhận tăng lương, tăng hỗ trợ chỗ ở, ăn uống để kêu gọi lao động cũ ở lại và thu hút thêm lao động mới.

Bên cạnh đó, theo ông Nguyễn Văn Khánh, hội đang khuyến khích doanh nghiệp tăng cường cơ giới hóa, ứng dụng công nghệ thông tin để tăng năng suất, tiết giảm nhân công. Với ngành nông nghiệp, nhiều chuyên gia cho rằng trước khi xây dựng nhà máy, doanh nghiệp cần khảo sát trước nguồn lao động tại chỗ, liên kết với chính quyền để đặt hàng, đào tạo trước lao động để tránh tình trạng nhà máy được dựng lên nhưng không có lao động làm việc…

Ở cấp vĩ mô, ông Phạm Hoài Nam, Vụ trưởng Vụ Thống kê Dân số và lao động (Tổng cục Thống kê) cho biết, lao động kỹ thuật cao và trung bình chỉ chiếm khoảng 10%; lực lượng qua đào tạo mới 26%. Do đó, lao động kỹ thuật trung bình và cao sẽ thiếu.

Còn theo Bộ LĐTBXH, hiện đang có sự mất cân đối cung cầu xảy ra cục bộ tại một số địa phương lẫn ngành nghề, chưa đáp ứng được nhu cầu của các doanh nghiệp trong giai đoạn phục hồi kinh tế.

Về tình trạng thiếu hụt lao động, Bộ LĐTBXH cho rằng, doanh nghiệp cần đầu tư duy trì môi trường làm việc an toàn để giữ chân lao động hiện có và duy trì sản xuất bảo đảm an toàn phòng dịch. Cùng với đó là sự liên kết giữa doanh nghiệp và trường nghề trong khâu đào tạo, tăng cường dự báo thị trường lao động, nhất là ngành nghề cần trong thời gian tới để định hướng tuyển sinh.

Về phía người lao động, sự thiếu chủ động trong việc nâng cao trình độ chuyên môn, ngoại ngữ, tay nghề, tác phong công nghiệp để đáp ứng nhu cầu tuyển dụng và thích ứng với các công việc, ngành nghề có tính chuyên môn hóa cao cũng góp phần không nhỏ trong việc làm mất cân đối cung cầu cục bộ.

Theo Bộ LĐTBXH, điểm mấu chốt trong giai đoạn phục hồi và phát triển sau đại dịch là bảo đảm thông tin thị trường lao động được thông suốt để người tìm việc gặp được việc tìm người sớm nhất và thuận tiện nhất. Hệ thống tổ chức dịch vụ việc làm tăng cường tổ chức các phiên, sàn giao dịch việc làm, cung cấp thông tin thường xuyên tới người lao động và doanh nghiệp.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia lao động, dữ liệu thông tin việc làm, liên kết giữa các trung tâm dịch vụ việc làm kết nối cung cầu trên thị trường giữa các địa phương, các ngành hiện còn rất yếu

Tham khảo từ các đơn vị tư khảo sát độc lập như của VietnamWorks cho thấy, đến 80% người lao động ở các cấp độ tham gia khảo sát cho biết họ có nhu cầu chuyển việc và tìm kiếm một công việc mới trong những tháng cuối năm 2022. Điều này cho thấy thị trường lao động sẽ rất sôi động. Các nhóm ngành có nhu cầu ứng viên tìm việc cao nhất có thể kể đến: An toàn môi trường, bảo hiểm, bất động sản, hóa học/hóa sinh, nhân sự, hành chính/pháp lý và y/nha/dược.