Giá xăng dầu, thực phẩm leo thang đang làm thế giới đảo lộn thế nào?

Giá cả của các mặt hàng quan trọng hàng đầu thế giới – thực phẩm, nhiên liệu, nhựa, kim loại – đang tăng vọt, vượt ngoài khả năng chi trả của nhiều người...

Theo các nhà phân tích, điều này buộc người tiêu dùng phải cắt giảm chi tiêu và nếu xu hướng này tiếp tục kéo dài có thể khiến các nền kinh tế vốn đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch và bất ổn địa chính trị rơi vào suy thoái.

MỌI MẶT HÀNG QUAN TRỌNG ĐỀU TĂNG GIÁ

Hiện tượng này đang xuất hiện trên diện rộng. Giá khí đốt tự nhiên tăng vọt tại Trung Quốc đã khiến nhiều nhà máy sản xuất gốm sứ nước này phải dừng một nửa hoạt động. Còn ở Mỹ, một số công ty vận tải đường bộ đang cân nhắc ngừng hoạt động vì không để bù đắp toàn bộ mức tăng của dầu diesel mà không tăng phí đối với khách hàng. Trong khi đó, các nhà máy thép ở châu Âu sử dụng lò điện hồ quang đang phải thu hẹp quy mô sản xuất do chi phí điện tăng cao, khiến giá thép ngày càng tăng cao.

Theo Liên hợp quốc, giá thực phẩm toàn cầu đã lập kỷ lục từ trước khi cuộc xung đột Nga – Ukraine gây gián đoạn hoạt động vận tải lương thực từ các quốc gia này. Nga và Ukraine chiếm khoảng 25% sản lượng ngũ cốc toàn cầu. Thực phẩm đắt đỏ hơn có thể không gây nhiều ảnh hưởng với tầng lớp thượng lưu, nhưng lại gây tác động nghiêm trọng tới các cộng đồng vốn đang chật vật thoát nghèo.

Tại các quốc gia đang phát triển, giá năng lượng và lương thực leo thang có thể buộc các gia đình phải cắt giảm chi tiêu không thiết yếu như ăn uống bên ngoài, du lịch, điện thoại iPhone đời mới hay máy chơi game PlayStation.

Bên cạnh đó, quyết định phong tỏa Đường Sơn, thủ phủ sản xuất thép, của Trung Quốc để phòng dịch Covid-19 có thể làm hạn chế nguồn cung và đẩy giá các mặt hàng như đồ gia dụng và ô tô tăng cao.

Chưa hết, xe điện của các hãng từ Tesla, Volkswagen cho tới General Motors cũng phải tăng giá khi giá lithium trong pin xe điện tăng gần 500% so với năm ngoái.

“Tựu chung lại, đây là dấu hiệu cho thấy các nền kinh tế có thể bước vào suy thoái”, Kenneth Medlock III, giám đốc cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng tại Viện Chính sách Công của Đại học Rice, nhận xét.

Theo bà Kristalina Georgieva, giám đốc điều hành Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), tổ chức này có thể sẽ hạ dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu do căng thẳng địa chính trị vào tháng tới. IMF cũng đánh giá ngày càng nhiều quốc gia đối mặt nguy cơ suy thoái.

“Kinh tế toàn cầu sẽ vẫn tăng trưởng trong năm nay, nhưng sẽ tăng ít hơn so với mức dự báo 4,4% trước đó”, bà Georgieva nói trong một cuộc phỏng vấn đầu tháng này với tạp chí Foreign Policy.

Trong khi đó, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Jerome Powell nhận định xung đột Nga – Ukraine đang làm trầm trọng thêm áp lực lạm phát khi làm tăng giá thực phẩm, năng lượng và các mặt hàng khác vào “thời điểm lạm phát đã quá cao”. Ông cho biết việc kiềm chế lạm phát bây giờ là ưu tiên hàng đầu và Fed có thể tăng lãi suất 0,5 điểm phần trăm trong cuộc họp tiếp theo nếu cần.

Tại châu Âu, tình hình nghiêm trọng hơn khi hóa đơn năng lượng của các hộ gia đình tăng chóng mặt do sự phụ thuộc của khu vực này vào nguồn cung từ Nga. Giá khí đốt tại châu Âu đã tăng gấp 6 lần so với một năm trước, còn giá điện tăng gần gầp 5 lần.

Điều này cộng với các động thái của Liên minh châu Âu (EU) phản ứng với cuộc xung đột đang khiến các doanh nghiệp và hộ gia đình thắt chặt mọi khoản chi tiêu. Anh đã hạ dự báo tăng trưởng từ 6% xuống còn 3,8% trong bối cảnh người tiêu dùng nước này đối mặt tình trạng mức sống tụt giảm nghiêm trọng nhất trong ít nhất 6 thập kỷ.

“Không còn nghi ngờ gì nữa, lạm phát sẽ tiếp tục tăng cao hơn do ảnh hưởng của xung đột ở Ukraine. Giá khí đốt tiếp tục tăng sẽ khiến xu hướng suy giảm nhu cầu ngày càng phổ biến”, James Smith, nhà kinh tế về các thị trường phát triển của ING, nhận định.

Bên cạnh đó, các nhà sản xuất phân bón sử dụng nhiều khí đốt tự nhiên đã bắt đầu giảm quy mô hoạt động từ năm ngoái. Italy, Đức và Anh đang xem xét liệu có nên đốt thêm than đá vào mùa đông tới để giảm nhu cầu sử dụng khí đốt trong sản xuất điện hay không. Điều này có thể giải tỏa bớt khí đốt tự nhiên để dùng cho các ngành công nghiệp khác, như sản xuất kính, thép…

Tuy nhiên, như vậy vẫn chưa đủ và các quốc gia vẫn phải lập kế hoạch dự phòng để hạn chế một số nhu cầu khác. Các nhà sản xuất gạch tại Anh đã được nhà chức trách yêu cầu chuẩn bị giảm sản xuất nếu như xung đột tại Ukraine gây khủng hoảng nguồn cung khí đốt - theo một nhóm vận động hành lang của ngành công nghiệp gạch Anh.

Giá nhiên liệu tăng đã tác động đáng kể đến châu Á. Thành phố Phật Sơn, phía Nam tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc đã bắt đầu chia khẩu phần khí đốt để kiểm soát lượng khí đốt giao cho các nhà máy công nghiệp. Một nửa dây chuyền sản xuất gồm sứ của tỉnh này đã ngừng hoạt động.

Tại Mỹ, người tiêu dùng và các doanh nghiệp dù không phụ thuộc vào dầu và khí đốt của Nga, nhưng cũng không miễn dịch với xu hướng tăng giá. Giá dầu thô tại Mỹ đã tăng mạnh trong tháng 1 và tháng 2 trước nguy cơ xung đột ở Ukraine, giá bán lẻ khí đốt cũng tăng theo và lập kỷ lục 4,31 USD/gallon. Tại Los Angeles, giá khí đốt bình quân là 6 USD/gallon. Trong khi đó, nhu cầu không ngừng tăng lên và hiện ở mức cao hơn 4% so với cùng thời điểm này năm ngoái, theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ (EIA).

Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, nếu giá dầu duy trì ở một mức cao bền vững, xu hướng sụt giảm nhu cầu sẽ chiếm ưu thế. JPMorgan Chase & Co. dự báo nhu cầu dầu toàn cầu trong quý 2 sẽ giảm khoảng 1,1 triệu thùng/ngày, và 500.000 thùng/ngày trong quý 3 và 4, trong đó châu Âu chứng kiến mức giảm lớn nhất.