Doanh nghiệp Việt Nam chỉ chi 1,6% doanh thu hằng năm cho đổi mới sáng tạo

Các doanh nghiệp Việt Nam chỉ chi 1,6% doanh thu hằng năm cho hoạt động nghiên cứu và phát triển, thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực, như: Lào (14,5%), Philippines (3,6%), Malaysia (2,6%).

Tại hội thảo “Đổi mới sáng tạo: Kết nối chính sách với doanh nghiệp Việt Nam” do Tạp chí Kinh tế và Dự báo (Bộ KH&ĐT) tổ chức sáng 15/12, ông Vũ Quốc Huy - Giám đốc Trung tâm Đổi mới, sáng tạo quốc gia (NIC), Bộ KH&ĐT thông tin, cuộc Cách mạng công nghiệp (CMCN) 4.0 đang diễn ra với quy mô lớn, tốc độ rất nhanh và chưa từng có tiền lệ. Covid-19 đang diễn ra phức tạp, do vậy Việt Nam cần tìm kiếm động lực mới để tạo ra một giai đoạn tăng trưởng tiếp theo.

"Trong bối cảnh này, đổi mới sáng tạo (Innovation) là tư duy mới trong chiến lược phát triển của hầu hết quốc gia và trở thành ngôn ngữ chung, có ý nghĩa toàn cầu. Tại Việt Nam, yêu cầu đặt ra là cần tìm kiếm động lực mới để tạo ra một giai đoạn tăng trưởng tiếp theo. Và phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo quốc gia là một trong các ưu tiên hàng đầu", ông Vũ Quốc Huy nói.

Chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam có sự cải thiện đáng kể khi tăng 10 bậc kể từ năm 2015. Năm 2020, Việt Nam đứng thứ 42/131 quốc gia, vùng lãnh thổ, đứng đầu nhóm 29 quốc gia, nền kinh tế cùng mức thu nhập. Năm 2021, Việt Nam xếp thứ 44 sau khi Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) cập nhật số liệu GDP theo tính toán mới của Việt Nam (tăng khoảng 36% so với năm 2020). Mặc dù đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, nhưng đổi mới sáng tạo của nước ta còn nhiều vấn đề cần hoàn thiện…

Về phía nhà nước, tỷ lệ chi cho khoa học công nghệ (cả khu vực nhà nước và tư nhân) chỉ khoảng 0,44% GDP, đứng sau Singapore (2,22%), Malaysia (1,44%) và Thái Lan (0,78%)... Về phía doanh nghiệp, một cuộc khảo sát của Bộ KH&CN cho thấy, phần lớn thực hiện đổi mới sáng tạo thông qua việc “đầu tư vào công nghệ mới được gắn liền với hàng hóa, máy móc, thiết bị” (39,4%) hoặc “nâng cấp/chỉnh sửa công nghệ, thiết bị hiện tại” (39,3%) mà ít có nghiên cứu và phát triển.

Đáng lưu ý, các doanh nghiệp Việt Nam chỉ chi 1,6% doanh thu hằng năm cho hoạt động nghiên cứu và phát triển, thấp hơn nhiều quốc gia trong khu vực, như: Lào (14,5%), Philippines (3,6%), Malaysia (2,6%). Khoảng 80% doanh nghiệp cho biết chưa có hợp tác với đơn vị/tổ chức khác để thực hiện các hoạt động đổi mới sáng tạo.

Bà Bùi Thu Thủy - Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ KH&ĐT) cho biết, theo quy định hiện hành, doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) được hỗ trợ 50% giá trị hợp đồng tư vấn giải pháp chuyển đổi số. Doanh nghiệp được hỗ trợ chi phí để thuê, mua các giải pháp chuyển đổi số để tự động hoá, nâng cao hiệu quả quy trình kinh doanh, quy trình sản xuất, chuyển đổi mô hình kinh doanh… Bộ KH&ĐT cũng đang xây dựng trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chương trình hỗ trợ chuyển đổi số trong doanh nghiệp, HTX và hộ kinh doanh giai đoạn 2021 - 2025 để áp dụng trên phạm vi toàn quốc.

Đại diện cho Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia, TS Chử Đức Hoàng cho biết, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia có vốn điều lệ 2.000 tỷ đồng, đã và sẽ thực hiện các chính sách hỗ trợ, thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới công nghệ và khởi nghiệp sáng tạo. Bao gồm hỗ trợ vốn cho các hoạt động đổi mới công nghệ; mở rộng hình thức hỗ trợ tài chính cho dự án đổi mới công nghệ; từng bước thực hiện bảo lãnh vay vốn bằng công nghệ để doanh nghiệp có thể vay vốn từ các ngân hàng thương mại.

“Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn về nâng cao năng lực, tổ chức hoạt động nghiên cứu - phát triển, trích lập quỹ phát triển, tiếp cận với các nguồn hỗ trợ tài chính và duy trì hệ sinh thái nhà trường - nhà khoa học - nhà doanh nghiệp bền vững”, ông Chử Đức Hoàng nhận định.

Tại hội thảo, các chuyên gia và nhà quản lý nhận định, việc doanh nghiệp thiếu thông tin về chính sách, những hình thức hỗ trợ của nhà nước về đổi mới sáng tạo là một rào cản khiến họ chưa tận dụng được cơ hội, chưa phát huy tốt những điều kiện thuận lợi trong thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Tổng giám đốc Tập đoàn đầu tư và quản lý V-startup Nguyễn Thy Nga kiến nghị, Việt Nam cần đầu tư đáng kể về kết cấu hạ tầng tương ứng để đảm bảo tính bền vững của cơ sở hạ tầng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Phát triển, đẩy mạnh hoạt động của các tổ chức trung gian hỗ trợ nghiên cứu - phát triển - đổi mới sáng tạo, các khu công nghệ cao, vườn ươm công nghệ, trung tâm hỗ trợ - thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, các sàn giao dịch công nghệ của quốc gia, vùng và địa phương. Bên cạnh đó có chính sách ưu đãi mạnh mẽ hơn nữa, để thu hút các doanh nghiệp lớn của nước ngoài chuyển giao công nghệ, và xây dựng các trung tâm nghiên cứu - phát triển ở Việt Nam; tạo điều kiện cho các cơ quan nghiên cứu, đào tạo và doanh nghiệp trong nước cùng liên kết để phát triển nhanh những lĩnh vực công nghệ then chốt của CMCN 4.0, nâng cao năng lực công nghệ trong nước.

Cần thực hiện đồng bộ các giải pháp lấy doanh nghiệp làm trung tâm nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và chuyển giao công nghệ. Tiếp tục khuyến khích doanh nghiệp hình thành và phát triển các quỹ phát triển KH&CN tại doanh nghiệp để thúc đẩy mạnh việc đổi mới, hấp thụ và làm chủ công nghệ; thành lập các trung tâm nghiên cứu và phát triển, viện nghiên cứu, doanh nghiệp KH&CN và doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Sửa đổi, bổ sung quy định về quản lý, vận hành Quỹ phát triển KH&CN tại doanh nghiệp theo hướng thông thoáng nhất.

Thực hiện đồng bộ các cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển nguồn nhân lực; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nhân lực KH&CN; triển khai hiệu quả chính sách thu hút, sử dụng nhân lực KH&CN chất lượng cao, huy động được nguồn lực về nhân lực KH&CN trong nước và ngoài nước nhất là nhân lực có trình độ cao. Đồng thời, phát huy và thực hiện tốt việc thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của quốc gia, thúc đẩy sự liên kết, hợp tác giữa trường đại học, viện nghiên cứu cùng khu vực doanh nghiệp để đẩy mạnh thương mại hóa kết quả nghiên cứu phục vụ hoạt động sản xuất, kinh doanh. Các viện nghiên cứu, trường đại học cần chuyển giao kết quả nghiên cứu cho doanh nghiệp. Ngược lại, doanh nghiệp đặt hàng các vấn đề cần nghiên cứu để nhà khoa học, cơ sở nghiên cứu thực hiện.

Hiện nay, số ít chính doanh nghiệp cũng đang hình thành trung tâm hoặc viện nghiên cứu và trích thu nhập của mình để hình thành quỹ phát triển KH&CN, nhằm tạo nguồn tài chính chủ động đầu tư cho hoạt động KH&CN, giúp đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ, năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Còn đa phần doanh nghiệp của Việt Nam, gồm doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp KH&CN, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo rất cần nguồn tài trợ để nghiên cứu, phát triển.