Chuyện gì sẽ xảy ra khi Bộ Tài chính Mỹ hết tiền?

Mỹ có thể viện dẫn hiến pháp để tiếp tục thanh toán hoặc ưu tiên trả nợ trái phiếu, nhưng sẽ phải đối mặt thách thức lớn về pháp lý.

Khi cuộc chiến trần nợ công tại Washington ngày một nóng lên, câu hỏi cấp thiết nhất hiện tại là Chuyện gì sẽ xảy ra nếu Bộ Tài chính Mỹ hết tiền. Hồi tháng 1, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen đã thông báo với các nghị sĩ rằng chính phủ chỉ còn đủ tiền chi trả đến đầu tháng 6, nếu không tăng trần nợ. Mỹ đã chạm trần nợ công từ tháng 1. Tuy nhiên, vài tháng qua, các nhà hoạch định chính sách nước này vẫn chưa thống nhất được về trần nợ mới.

Dù trong quá khứ, Quốc hội Mỹ thường kéo dài việc đàm phán đến sát hạn chót, họ vẫn luôn đạt thỏa thuận nâng trần nợ trước khi số tiền tại Bộ Tài chính xuống quá thấp. Nhưng lần này, các nhà quan sát cho rằng tình hình có thể sẽ khác.

Goldman Sachs nói thỏa thuận có thể đạt được trước hoặc sau hạn chót một ngày. Morgan Stanley thì dự báo "rủi ro cao" là phải quá ngày này. Trong cuộc phỏng vấn với Bloomberg hôm 11/5, CEO JPMorgan Chase Jamie Dimon cho biết ngân hàng này đã lập ra một "phòng tác chiến" để nghiên cứu các trường hợp bất ngờ.

Cũng như những người tiền nhiệm, bà Yellen hạn chế phát biểu chi tiết về việc Bộ này sẽ làm gì trong trường hợp tệ nhất - là Quốc hội không thể nâng trần nợ kịp thời. Bloomberg cho rằng việc đưa ra kế hoạch chi tiết tạo ra cảm giác thiệt hại sẽ được giảm thiểu, từ đó khiến các nghị sĩ Mỹ thiếu động lực đàm phán. Nó cũng có thể khiến Bộ Tài chính Mỹ nhận nhiều ý kiến trái chiều về kế hoạch của họ.

Dù vậy, tuần này, bà Yellen cũng thừa nhận đã chuẩn bị vài sự lựa chọn nếu các nghị sĩ không thể hành động kịp thời. "Nếu Quốc hội không nâng trần nợ, Tổng thống sẽ phải ra một số quyết định về việc chúng tôi có thể làm gì với tài nguyên hiện tại", bà cho biết trong cuộc phỏng vấn với CNBC hôm 8/5.

Không như nhiều nước phát triển khác, Mỹ áp giới hạn nghiêm ngặt về số tiền chính phủ có thể đi vay. Vì chính phủ chi nhiều hơn thu, các nhà hoạch định chính sách nước này phải nâng trần nợ định kỳ.

Nếu trần nợ không được nâng lên, Chính phủ Mỹ có thể vẫn thực hiện các khoản thanh toán như bình thường, bằng cách viện dẫn Tu chính án 14 theo Hiến pháp. Trong đó quy định tính pháp lý của nợ công "là điều không được hoài nghi". Trên CBS, Paul Schiff Berman – Giáo sư Luật tại Đại học George Washington giải thích: "Nói một cách dễ hiểu thì không nâng trần nợ là trái với hiến pháp".

Dù vậy, việc viện dẫn Tu chính án này có thể châm ngòi cho một cuộc chiến pháp lý tại Washington, Tổng thống Joe Biden hồi đầu tháng cho biết.

Nếu bỏ qua lựa chọn này, một cách khác có thể được Bộ Tài chính cân nhắc là ưu tiên dùng tiền mặt và nguồn thu họ có để trả nợ cho chính phủ.

Trái phiếu chính phủ Mỹ hiện là thị trường trái phiếu lớn nhất thế giới, được coi là tham chiếu cho lãi suất cho vay toàn cầu. Nếu Mỹ lỡ hạn thanh toán, các nhà kinh tế học và nhà đầu tư sẽ coi đây là một cú sốc, có thể châm ngòi cho khủng hoảng tài chính. Đây là rủi ro mà không quan chức nào dám mạo hiểm.

"Không ai chiến thắng trong tình hình này đâu. Nhưng để làm điều ít gây thiệt hại nhất trong dài hạn, anh phải duy trì trả nợ trái phiếu", Stephen Myrow – cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ cho biết.

Điều này từng được nhắc đến trong biên bản họp khẩn cấp của Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) năm 2011 và 2013. Tháng 8/2011, một quan chức Fed đã nói với các nghị sĩ rằng "Tiền gốc và lãi với các trái phiếu chính phủ Mỹ nên tiếp tục được thanh toán đúng hạn". Dù vậy, trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 1, bà Yellen cho biết kế hoạch này chưa bao giờ được thông qua. Các cuộc thảo luận khi đó cho thấy "không có gì đảm bảo kế hoạch này sẽ có hiệu quả".

Năm 2011, Quốc hội Mỹ đạt thỏa thuận nâng trần nợ chỉ 2 ngày trước thời hạn mà Bộ Tài chính Mỹ ước tính ngân sách sẽ cạn kiệt. Khi đó, các thị trường tài chính trải qua tuần tồi tệ nhất kể từ năm 2008. 2011 cũng là năm đầu tiên và duy nhất Mỹ bị đánh tụt xếp hạng tín nhiệm. Năm 2013, cuộc chiến trần nợ công thậm chí khiến chính phủ Mỹ phải đóng cửa.

Hôm 11/5, khi được hỏi về kế hoạch dự phòng, Bộ Tài chính Mỹ chỉ nhắc lại bài phát biểu mới nhất của bà Yellen về trần nợ công. Khi đó, trong chuyến thăm Nhật Bản, bà khẳng định "việc cấp bách hiện tại là thúc giục Quốc hội Mỹ hành động càng sớm càng tốt".

Trên Bloomberg, Thứ trưởng Tài chính Mỹ Wally Adeyemo cho biết: "Tôi rất muốn nói với những người nghĩ rằng sẽ có cách tránh vỡ nợ mà không cần Quốc hội nâng trần - điều đã làm suốt 60 năm qua - đó là họ sai rồi".

Dimon cũng nhấn mạnh sự bất ổn khi Mỹ đến gần hạn chót. "Chúng ta sẽ phải rất thận trọng về tình hình trước lúc đó. Vì các hành vi hoảng loạn có thể xuất hiện. Khi hoảng loạn, người ta sẽ đưa ra những quyết định không khôn ngoan", ông cảnh báo.

Giả sử Bộ Tài chính Mỹ vẫn trả nợ trái phiếu đúng hạn, chính quyền Biden sau đó sẽ phải quyết định có nên tiếp tục chi trả các nghĩa vụ khác hay không. Ví dụ an sinh xã hội, chi phí quân sự hay lương công chức.

"Chính phủ sẽ không thể chi trả cho hàng triệu người Mỹ, như các gia đình quân nhân và những người lớn tuổi phụ thuộc vào an sinh xã hội", Yellen cảnh báo hồi tháng 2.

Tuy nhiên, không phải ai cũng cho rằng điều này là đúng. Một cựu cố vấn kinh tế của Nhà Trắng cho biết khi đối mặt với lựa chọn khó khăn, Bộ Tài chính Mỹ ít nhất cũng sẽ ưu tiên chi trả cho những người phụ thuộc vào an sinh xã hội.

Dù vậy, quá trình thực hiện có thể sẽ khó khăn. Các khoản thanh toán trái phiếu được xử lý thông qua Fedwire. Đây là hệ thống hoàn toàn khác so với hệ thống dùng để trả các phúc lợi và thanh toán cho nhà thầu. Vì vậy, việc tách riêng để trả khoản này có thể dễ hơn.

Nhưng với các khoản còn lại, Wendy Edelberg – nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Brookings cho rằng về mặt logistics, hệ thống thanh toán sẽ "gặp thách thức lớn hơn nhiều". Hệ thống sẽ phải chọn riêng để trả chi phí này, và giữ lại chi phí khác.

Edelberg ước tính nếu Bộ Tài chính Mỹ quyết định tiếp tục trả lãi, các chi phí khác sẽ phải cắt giảm khoảng 25%. Nếu trả thêm chi phí an sinh xã hội, mức cắt giảm sẽ phải lên 30%.

"Ngoài vấn đề logistics, Bộ Tài chính cũng sẽ gặp rắc rối nếu không thông qua hiến pháp mà đơn phương lựa chọn khoản nào thanh toán, khoản nào hoãn", bà cho biết. Các thách thức pháp lý sau đó sẽ rất lớn.

Đây là điều đáng cân nhắc, vì các khoản an sinh xã hội phải thanh toán 4 lần mỗi tháng. Mỗi lần 25 triệu USD. Việc này có nghĩa dù hạn chót nâng trần nợ công là ngày nào, Bộ Tài chính Mỹ sau đó cũng sẽ chỉ có vài ngày để chuẩn bị tiền cho khoản trả này, Alec Phillips – kinh tế trưởng tại Goldman kết luận.