Chuyện cổ phiếu ESOP: ‘Hai mặt của đồng xu’

Chuyện phát hành cổ phiếu ESOP tại nhiều doanh nghiệp không phải hiếm gặp, thế nhưng nó có thể làm pha loãng cổ phiếu, ảnh hưởng đến giá trị và những hoài nghi về việc quyền lợi thực chất thuộc về ai?

Cổ phiếu ESOP là loại cổ phiếu phát hành theo chương trình lựa chọn cho người lao động của một công ty đại chúng. Trên thực tế, những người được nhận cổ phiếu ESOP sẽ là lao động làm lâu năm, có đóng góp trong sự phát triển của công ty. Thông thường tiêu chuẩn này nằm trong Điều lệ hoặc các quy chế ban hành của công ty.

Thế nhưng, ở nhiều doanh nghiệp, câu chuyện phát hành cổ phiếu ESOP khiến cổ đông và ban lãnh đạo có ý kiến trái chiều. Đơn cử, tại Đại hội cổ đông thường niên 2020 Công ty cổ phần (CTCP) Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận (PNJ), cổ đông lớn của doanh nghiệp vàng bạc này là Wardhaven Vietnam Fund đã không đồng thuận về chính sách lương thưởng cho nhân viên.

Theo phía Wardhaven, cổ phiếu PNJ suy giảm mạnh trong thời gian qua, dẫn đến thua lỗ tài chính lớn dành cho cổ đông. Wardhaven đánh giá việc phương án phát hành ESOP lên đến 1.5% (tỷ lệ cổ phiếu phát hành trên lượng cổ phiếu lưu hành) là không có sự chia sẻ với cổ đông. Do đó, phía nhà đầu tư này đề xuất Ban điều hành PNJ cân nhắc phương án thưởng bằng tiền mặt thay vì pha loãng cổ phiếu qua việc phát hành ESOP.

Còn về phía PNJ, Chủ tịch HĐQT Cao Thị Ngọc Dung cho rằng, việc tiếc nuối tỷ lệ pha loãng sẽ làm mất đi động lực làm việc của nhân sự. “PNJ sẽ không thể mời nhân sự giỏi nếu không cho họ quyền làm chủ (qua việc nhận cổ phiếu ESOP). Họ không phải chỉ muốn đi làm thuê”.

Không chỉ PNJ, cũng tại Đại hội cổ đông thường niên 2020, CTCP Đầu tư Thế giới Di động (MWG) cũng chủ trương phát hành cổ phiếu ESOP với tỷ lệ 3%/tổng số cổ phiếu đang lưu hành với giá bán nằm trong khoảng thấp nhất 10.000 đồng/cổ phiếu hoặc 50% giá thị trường.

Câu chuyện ESOP tại Thế giới Di động khiến các cổ đông tỏ ra lo ngại. Đầu tiên là việc giá cổ phiếu trên sàn sẽ bị ảnh hưởng khiến tỷ suất sinh lời giảm khi các ESOP giá rẻ này được lưu hành, trong khi MWG là doanh nghiệp liên tiếp áp dụng chính sách này như một truyền thống kể từ khi đưa cổ phiếu niêm yết trên sàn HoSE vào tháng 7/2014. Phản ứng của cổ đông Thế giới Di động là hoàn toàn có cơ sở.

Một vấn đề khác là nhà đầu tư quan tâm việc phát hành ESOP làm pha loãng cổ phiếu, ảnh hưởng đến giá trị và những hoài nghi về việc quyền lợi thực chất thuộc về ai? Có sự bất minh gì trong việc phát hành không?

Trước những phản ứng của cổ đông, tại ĐHĐCĐ vừa qua, Chủ tịch Thế giới Di động Nguyễn Đức Tài cho biết sở dĩ công ty thường xuyên chia ESOP là bởi “đây là linh hồn, là yếu tố sống còn, thậm chí là một bí kíp cho sự phát triển của Thế giới Di động nhằm giữ chân nhân viên trước lời dụ dỗ của đối thủ cạnh tranh”.

Người đứng đầu doanh nghiệp cũng nói thêm: “Nếu cảm thấy bực bội với chính sách ESOP, qúy cổ đông nên cân nhắc có nên đầu tư vào cổ phiếu MWG” như một lời khẳng định về sự tăng trưởng của doanh nghiệp.

Nhìn chung, chính sách ESOP không xấu nhưng để sử dụng thành thạo công cụ ESOP không phải chuyện đơn giản bởi doanh nghiệp phải tính toán cân bằng giữa lợi ích của các cổ đông hiện hữu và người lao động.